Η τακτική των ασφυκτικών πιέσεων που ασκούν οι ΗΠΑ εναντίον του Ιράν εδώ και τουλάχιστον μία διετία, ιδιαίτερα μετά την επιλογή τους να αποχωρήσουν το Μάη του 2018 από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (όπου συμμετείχαν επίσης Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία και η ΕΕ ως σύνολο), το οδηγεί σε αναζήτηση νέων συμφωνιών με άλλες δυνάμεις, που βεβαίως για τα συμφέροντα των δικών τους μονοπωλιακών ομίλων αρπάζουν την ευκαιρία. Χαρακτηριστικές είναι οι κινήσεις που κάνει η κινεζική κυβέρνηση, η οποία έτσι κι αλλιώς θέλει να προχωρήσει τα φιλόδοξα σχέδιά της για αναβίωση των «δρόμων του μεταξιού».

Οι ισχυρότερες χώρες της ΕΕ - Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία - ακόμα και μετά τη δημιουργία του μηχανισμού INSTEX ειδικού σκοπού το Γενάρη του 2019 (για την πραγματοποίηση χρηματοπιστωτικών συναλλαγών διά της παράκαμψης ή αποφυγής κάποιων αμερικανικών κυρώσεων και της χρήσης του δολαρίου) δεν επέμειναν στη διατήρηση της συμφωνίας, θέλοντας να αποφύγουν στην παρούσα φάση περαιτέρω ένταση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, σχέσεις που έχουν ήδη διαταραχθεί π.χ. στο ζήτημα των εμπορικών σχέσεων, από την επιβολή ή τις απειλές επιβολής νέων δασμών σε μια σειρά προϊόντα και αγαθά. Ως αποτέλεσμα, γερμανικά, γαλλικά και άλλα μονοπώλια έχουν παγώσει ή και ματαιώσει επενδύσεις σε πολλούς τομείς της ιρανικής οικονομίας, μετά την αρχική ευφορία που δημιούργησε το καλοκαίρι του 2015 η διεθνής συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Θυμίζουμε ότι τότε η ιρανική κυβέρνηση του Προέδρου Χασάν Ροχανί και το κομμάτι της αστικής τάξης που τη στηρίζει, ανοιχτά διακήρυτταν ότι επεδίωκαν στενές σχέσεις με δυτικές δυνάμεις και «αμοιβαία επωφελείς μπίζνες» με ισχυρά ευρωπαϊκά μονοπώλια - «Τotal», «Volkswagen», «Airbus» κ.λπ.

Την γεωπολιτική συγκυρία των αντιπαραθέσεων και των ρηγμάτων στις σχέσεις ΗΠΑ και ΕΕ, και στο ζήτημα των σχέσεων με το Ιράν, επιχειρεί να αξιοποιήσει κατά τον μέγιστο βαθμό η Κίνα. Μια χώρα με τεράστιες ενεργειακές ανάγκες και μεγαλεπήβολα σχέδια καπιταλιστικής ανάπτυξης τις επόμενες δεκαετίες, που μοιραία οξύνουν τον ανταγωνισμό και τις κόντρες πρώτα και κύρια με τις ΗΠΑ. Από τον κινεζικό στρατηγικό σχεδιασμό αναβίωσης των περίφημων αρχαίων «δρόμων του μεταξιού», στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη - Ενας Δρόμος», που απλώνεται σε δεκάδες χώρες, επιδρώντας έμμεσα ή άμεσα στη ζωή 4,5 δισ. ανθρώπων, δεν έλειπε το Ιράν. Πρόκειται για μία χώρα που μπορεί να καλύψει σε σημαντικό βαθμό τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες της σημερινής Κίνας, σε μία περίοδο κατά την οποία αδυνατεί - ακριβώς λόγω των ασφυκτικών αμερικανικών κυρώσεων - να εξάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο, που είναι και η βασική πηγή πλούτου της και συναλλάγματος.

Ακριβώς λόγω του μακροπρόθεσμου οικονομικού στρατηγικού σχεδίου της Κίνας στο πλαίσιο αναβίωσης των «δρόμων του μεταξιού», οι σχέσεις με το Ιράν διευρύνονται ώστε να θωρακιστεί η προώθηση των κινεζικών συμφερόντων, όχι μόνο προς την ευρύτερη Μέση Ανατολή αλλά και προς την Κεντρική Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική. Αυτό μεταξύ άλλων εξηγεί την ευρύτητα των σχεδιασμών της Κίνας για στενότερες ενεργειακές, οικονομικές, εμπορικές και πολιτικές σχέσεις με το Ιράν, που προϋπήρχαν και με τις νέες κυρώσεις των ΗΠΑ η σύσφιξή τους επιταχύνεται. Αυτό φανερώνει και το γεγονός ότι τις βάσεις για τη διαπραγμάτευση της 25ετούς σινο-ιρανικής συμφωνίας είχε θέσει πρώτος ο Κινέζος Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Τεχεράνη το Γενάρη του 2016, δηλαδή περίπου δύο χρόνια προτού η κυβέρνηση του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ αποχωρήσει από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Προτού καν η Ουάσιγκτον αρχίσει να εξαπολύει σκληρές εξωχώριες κυρώσεις, ώστε να περιορίσει δραστικά σχεδόν όλες τις ξένες επενδύσεις στο Ιράν και τα έσοδα από τις εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Οταν όμως οι αμερικανικές κυρώσεις τέθηκαν σε εφαρμογή και αποκαλύφθηκε η αδυναμία ή η απροθυμία, κυρίως, ισχυρών χωρών της ΕΕ να τις παρακάμψουν, η διαπραγμάτευση Πεκίνου - Τεχεράνης επιταχύνθηκε, φέρνοντας πιο κοντά μια γενικευμένη προσέγγιση.

Εκτενές ρεπορτάζ των «Τάιμς της Νέας Υόρκης» στις 17 Ιούλη αποκάλυψε πληροφορίες για τη σινο-ιρανική στρατηγική 25ετή συμφωνία, κάνοντας αναφορά σε στοιχεία που προδιαγράφουν στενότερες διμερείς σχέσεις αλληλεξάρτησης σε σημαντικό βαθμό. Η συμφωνία δεν έχει εγκριθεί ακόμα από τα κοινοβούλια των δύο χωρών, ούτε έχει δοθεί επίσημα στη δημοσιότητα, μολονότι αναφέρθηκαν σ' αυτήν προ ημερών ο Ιρανός ΥΠΕΞ Μοχάμεντ Τζαβάντ Ζαρίφ και ο εκπρόσωπος του υπουργείου Αμπάς Μουσαβί. Πρόσφατα όμως φαίνεται πως πήρε την έγκριση του ιρανικού υπουργικού συμβουλίου, καθώς και τις «ευλογίες» του Σιίτη ανώτατου ιερωμένου Αλί Χαμενεΐ.

Οι πληροφορίες των «Τάιμς» αναφέρουν ότι η Κίνα σχεδιάζει να πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις, ύψους 400 δισ. δολαρίων, σχεδόν σε κάθε τομέα της οικονομίας και των υποδομών μέχρι το 2045, με αντάλλαγμα εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου με προνομιακούς όρους, όπως σημαντική έκπτωση, ακόμα και καθυστέρηση στην αποπληρωμή των οφειλών. Συγκλίνουσες πληροφορίες αναφέρουν πως στην πολυσέλιδη 25ετή συμφωνία Ιράν - Κίνας προβλέπονται μεταξύ άλλων:

• Η κατασκευή νέων αεροδρομίων και λιμανιών ή ο εκσυγχρονισμός υπαρχόντων, ώστε να εξυπηρετήσουν μεγαλύτερο όγκο μεταφοράς εμπορευμάτων.
• Η δημιουργία υπερταχείας σιδηροδρομικής σύνδεσης μεγάλων ιρανικών πόλεων (Τεχεράνη, Κομ, Ισπαχάν, Ταμπρίζ), με στόχο τη μείωση του χρόνου μεταφοράς εμπορευμάτων εντός και εκτός Ιράν.
• Η επέκταση Μετρό εντός μεγάλων αστικών κέντρων.
• Η δημιουργία νέων αγωγών και τερματικών σταθμών εξαγωγής Ενέργειας.
• Εμπορικά πάρκα και νέες ζώνες ελεύθερου εμπορίου στο Μακού του βορειοδυτικού Ιράν, στο νοτιοδυτικό Αμπαντάν, στο νησί Κις στα Στενά του Ορμούζ.
• Εγκατάσταση δικτύου τηλεπικοινωνιών πέμπτης γενιάς (5G) από κινεζικά προηγμένα μονοπώλια, όπως η «Huawei».
• Πρόσβαση του Ιράν στο κινεζικό δορυφορικό σύστημα γεωγραφικού εντοπισμού (GPS) «BeiDou».
• Πώληση ιρανικού πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Κίνα σε προνομιακές τιμές και με πιθανώς πολύμηνη (12 ή 24 μηνών) καθυστέρηση των οφειλών, ενώ παράλληλα θα επιχειρηθούν εκσυγχρονισμός και ανάπτυξη των υποδομών του Ιράν σε εγκαταστάσεις, πηγές και δρόμους μεταφοράς Ενέργειας. Στα πλάνα αναφέρεται η αύξηση της πετρελαϊκής παραγωγής του Ιράν κατά 7% με 8% τα επόμενα χρόνια.

Ο Μουσαβί για λογαριασμό του ιρανικού ΥΠΕΞ επιβεβαίωσε προ ημερών το σχέδιο 25ετούς συμφωνίας, χαρακτηρίζοντάς την «υπερήφανη στιγμή για την ιρανική διπλωματία». Εντούτοις διέψευσε φήμες πως η σινο-ιρανική συμφωνία ανάπτυξης στρατηγικών σχέσεων προβλέπει μεταξύ άλλων την ανάπτυξη χιλιάδων Κινέζων στρατιωτών στο ιρανικό έδαφος, ή την παραχώρηση τμήματος του νησιού Κις για τη δημιουργία βάσης. Παρά τις διαψεύσεις αυτές, δεν θα πρέπει να αποκλείεται μελλοντικά κάποιου είδους στενότερη στρατιωτική σινο-ιρανική συνεργασία ή η ανάπτυξη 5.000 «ειδικών φρουρών» σε «ευαίσθητες» υποδομές.

Η δημιουργία της πρώτης κινέζικης στρατιωτικής βάσης στο Τζιμπουτί, μερικά χρόνια πριν, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως η εξαίρεση στον κανόνα αλλά μάλλον ως αρχή και της στρατιωτικής παρουσίας της Κίνας, προς υπεράσπιση των σημαντικών συμφερόντων των επιχειρηματικών ομίλων που διευρύνουν την ακτίνα δράσης τους. Είναι πολύ πιθανό οι στενότερες σινο-ιρανικές σχέσεις (με φόντο τους σχεδιασμούς των ΗΠΑ να μειώσουν ή να αναδιατάξουν τα στρατεύματά τους στον Περσικό Κόλπο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ενόψει μεγαλύτερης όξυνσης των αντιπαραθέσεων στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, κ.λπ.) να οδηγήσουν σε πιο ισχυρή κινεζική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Η όξυνση των περιφερειακών και διεθνών ανταγωνισμών ενδεχομένως επιβάλλει, αναπόφευκτα, την παρουσία κινεζικών στρατευμάτων ως επιπρόσθετο μέσο για τη διαφύλαξη ή προώθηση των γεωπολιτικών συμφερόντων της Κίνας σε μία περιοχή από όπου περνά εδώ και δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος μεταφοράς Ενέργειας παγκοσμίως.