Ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει το σοβαρότατο πρόβλημα των στρατιωτών παιδικής ηλικίας, το ένα τρίτο των οποίων βρίσκεται στην Αφρική. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Συνασπισμού μη Χρησιμοποίησης Παιδικών Στρατιωτών, που αποτελείται από οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία και η Επαγρύπνηση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, κάπου 300.000 παιδιά - στρατιώτες, ορισμένοι από τους οποίους είναι μόλις εφτάχρονοι, παίρνουν ενεργά μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις σε 41 χώρες. Από αυτούς, 120.000 είναι στην Αφρική. Παράλληλα, 500.000 άλλα παιδιά, σε παγκόσμια κλίμακα, μπορεί να ανήκουν σε παραστρατιωτικές οργανώσεις. Κατά την ίδια έκθεση, γι' αυτούς που τα στρατολογούν, «τα παιδιά είναι φθηνά, αναλώσιμα και ευπροσάρμοστα στο να σκοτώνουν άφοβα και να πειθαρχούν απερίσκεπτα».

Αυτή η στρατολόγηση είναι επιζήμια όχι μόνο για τα ίδια τα παιδιά, αλλά και για όλη την κοινωνία, παρατηρεί ο Ολάρα Οτουνού, ειδικός αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για τα παιδιά και την ένοπλη σύγκρουση. Χρόνια εκπαίδευσης χάνονται και τα παιδιά μεγαλώνουν, για να γίνουν αποξενωμένοι ενήλικοι, επιρρεπή στη βιαιότητα, δήλωσε ο ίδιος στο περιοδικό «Επανόρθωση της Αφρικής», που εκδίδεται από τον ΟΗΕ. Και πρόσθεσε: «Οι σημερινές εχθροπραξίες στην Αφρική, ιδιαίτερα η εκμετάλλευση, η κακομεταχείριση και η χρησιμοποίηση παιδιών, δεν είναι παρά μια διαδικασία αυτοκαταστροφής... Δείτε την Αγγόλα, το Σουδάν, τη Σομαλία, τη Σιέρα Λεόνε. Αυτό δεν είναι μικρό πράγμα. Αυτό φθάνει στην καρδιά του κατά πόσο ή όχι σε μεγάλα τμήματα της Αφρικής υπάρχει ελπίδα ενός μέλλοντος για τα παιδιά».

Ορισμένα παιδιά, εξήγησε ο Οτουνού, απάγονται βίαια για κυβερνητικούς ή αντάρτικους στρατούς, ενώ άλλα προσχωρούν για ιδεολογικούς λόγους ή γιατί δεν υπάρχουν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, αν παρθεί υπόψη η πλατιά διαδομένη κοινωνικο-οικονομική κατάρρευση, τα σχολεία δε λειτουργούν και οι οικογένειες διαλύονται. «Οι μαχόμενες ομάδες φαίνονται ελκυστικές σε σχέση με ό,τι υπάρχει», είπε.

Από την πλευρά του, ο Ζαν-Κλοντ Λεγκράντ, ανώτατος σύμβουλος του Ταμείου του ΟΗΕ για τα παιδιά (ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ) και για την προστασία των παιδιών σε ένοπλη σύγκρουση, συμφωνεί ότι τα περισσότερα παιδιά, που προσχωρούν σε στρατούς, δεν είναι πραγματικά «εθελοντές». Συνήθως προσχωρούν κάτω από διάφορες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις. «Εξακριβώνεται, ότι ορισμένα από αυτά, απλά γίνονται εθελοντές για να έχουν ένα φαγητό την ημέρα. Είναι μια στρατηγική επιβίωσης», δήλωσε και αυτός στο ίδιο παραπάνω περιοδικό. «Και σε πολλά παιδιά δίνεται υπόσχεση για πρόσβαση στην εκπαίδευση».

Να, ένα τέτοιο σχετικό παράδειγμα. Για τον Ντζιμπρίλ Καρίμ, που τον ενέταξαν στο στρατό της Σιέρα Λεόνε σε ηλικία 13 ετών, επιδίωξη ήταν απλά η επιβίωσή του. Οταν οι γονείς και τα αδέλφια του σκοτώθηκαν από τις αντάρτικες δυνάμεις, όπως είπε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Επανόρθωση της Αφρικής», περιπλανήθηκε επί μήνες στην ύπαιθρο της χώρας του, προσπαθώντας να βρει ένα ασφαλές μέρος, φτάνοντας τελικά σε ένα μικρό χωριό προστατευόμενο από το στρατό. Για να μείνουν εκεί, τόσο αυτός, όσο και άλλα προσφυγόπουλα, χρειάστηκαν να δουλέψουν στις κατασκηνώσεις για τους στρατιώτες. «Χρειαζόσουν να συνεργαστείς με το στρατό για να αναπνέεις σε αυτό το μέρος», είπε. Τότε, καθώς οι αντάρτες σκότωναν ολοένα και περισσότερους ενήλικους στρατιώτες, ο στρατός στράφηκε πιο πολύ σε νεότερους. Τα παιδιά αντιμετώπισαν μια σκληρή επιλογή: «Μπορείτε είτε να περάστε σε μας ή να φύγετε». Και φεύγοντας, σήμαινε σχεδόν βέβαιο θάνατο στα χέρια των ανταρτών.

Επειτα από υποτυπώδη εκγύμναση μέσα σε λιγότερο από μια βδομάδα, ο Ντζιμπρίλ και οι φίλοι του στάλθηκαν στο πεδίο της μάχης, όπου και πάλι αντιμετώπιζαν το δίλημμα: να πεθάνουν ή να σκοτώσουν αντάρτες -μερικοί από τους οποίους ήταν και αυτοί παιδιά. Στην πρώτη σύγκρουση με τους αντάρτες, ο Ντζιμπρίλ αρχικά φοβόταν να πυροβολήσει. Σε λίγο, αυτοί που ήταν δίπλα του χτυπήθηκαν «και το αίμα τους χύθηκε πάνω στο πρόσωπό μου και στη στολή μου. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Αναγκαζόσουν να τραβήξεις τη σκανδάλη». Από τους εκατό περίπου στρατιώτες της μονάδας του, πάνω από τους μισούς ήταν παιδιά. «Μερικά από αυτά τα παιδιά ήταν τόσο νέα, που δεν μπορούσαν να κρατούν το όπλο. Χρειάζονταν να το σέρνουν πάνω στο έδαφος».

Η εμπειρία αυτή, σημειώνει το πιο πάνω περιοδικό του ΟΗΕ, οδηγούσε σε αποκτήνωση. Πολλοί, όπως ο Ντζιμπρίλ, έχουν χάσει ολόκληρες τις οικογένειές τους και προτρέπονταν από τους διοικητές τους απλούστατα να πάρουν εκδίκηση. Συχνά τα παιδιά μάχονταν υπό την επήρεια ναρκωτικών, που τους προμήθευαν οι ενήλικοι. Ορισμένα εξαναγκάζονταν να παίρνουν μέρος στα θανατικά βασανιστήρια αιχμαλώτων ανταρτών. «Πράγματι, δε σε ένοιαζε τι έκανες», θυμάται ο Ντζιμπρίλ. «Δε σκεφτόμουν, εν πάση περιπτώσει, ότι άξιζε τον κόπο να είναι κανείς ζωντανός».

Ακόμα και νεαρά κορίτσια βρίσκονταν στις στρατιωτικές κατασκηνώσεις, είπε ο ίδιος, σαν «βασικά αιχμάλωτες». Μαγείρευαν και έκαναν άλλες δουλιές, αλλά συχνά βιάζονταν σεξουαλικά και δέρνονταν. Μερικές τελικά επίσης προωθούνταν στο στρατό.

Τρομαγμένοι από τέτοιες ιστορίες, ορισμένοι δωρητές και μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν εντείνει τη δράση τους για το σταμάτημα της στράτευσης παιδιών και την αποκατάσταση όσων εξαναγκάστηκαν να υπηρετήσουν. Ετσι, πέτυχαν ν' αλλάξει το γενικό κλίμα σχετικά με τη στράτευση παιδιών. Οχι πολύ καιρό πριν, επισημαίνει ο Οτουνού, κυβερνητικοί στρατοί και αντίπαλες δυνάμεις στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική «επέδειχναν με υπερηφάνεια τους νεαρούς, που πολεμούσαν από τις γραμμές τους: «Κοιτάξτε τους θαρραλέους νεαρούς άνδρες μας. Υπερασπίζονται τη χώρα. Μάχονται για αυτοδιάθεση. Οχι πια. Πέρασαν στην άμυνα».

Ο Λεγκράντ της ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ έχει εποπτεύσει προγράμματα αποστράτευσης παιδιών στην Αγγόλα, Μοζαμβίκη, Λιβερία, Σιέρα Λεόνε, Κογκό και άλλες χώρες. Αλλά τώρα, πρόσθεσε, «αναπτύσσουμε περισσότερο προγράμματα για την αποστράτευση και αποκατάσταση παιδιών, όταν ο πόλεμος συνεχίζεται». Στην Ουγκάντα πέτυχε την απελευθέρωση 165 στρατιωτών παιδικής ηλικίας. Παρατήρησε, όμως: «Ατυχώς δεν υπάρχουν τόσο πολλές κυβερνήσεις σ' αυτή την περιοχή, που θα συμφωνούσαν να προχωρήσουν σε μια τέτοια ενέργεια με την ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ». Αλλες χώρες, που βρίσκονται σε πόλεμο κατά της Λαϊκοκρατικής Δημοκρατίας του Κογκό, «δε μας επέτρεψαν να το κάνουμε αυτό». Για το λόγο αυτόν, υπογράμμισε, η απελευθέρωση παιδιών απαιτεί τη συνέχιση πίεσης στις αρχές της Ουγκάντα.

Μετά την απελευθέρωσή τους, τα παιδιά συχνά στέλνονται σε διαμετακομιστικά κέντρα για την αναμόρφωσή τους, είπε ο Λεγκράντ. Τα κέντρα αυτά τους παρέχουν ουσιώδη υγειονομική και ψυχολογική βοήθεια και συχνά βασική εκπαίδευση και δεξιοτεχνία. Επειτα από μερικούς μήνες, ανάλογα με τις περιστάσεις, τα παιδιά ξανασμίγουν με τις οικογένειές τους. Εάν δεν είναι δυνατό να επισημανθούν επιζώντες συγγενείς τους, τοποθετούνται σε άλλες θετές οικογένειες.

Ο ύστατος στόχος είναι να βοηθηθούν τα παιδιά να γίνουν ξανά πλήρη μέλη της κοινωνίας, κατά τον Λεγκράντ.