Πέμπτη 26 Μάη 2022
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 26
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ
«Ο Παλαμάς και ο Πολιτικός Φιλελευθερισμός»

Ο Γιώργος Ανδρειωμένος είναι Διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ και καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Εχει δημοσιεύσει αρκετά βιβλία, στα οποία πραγματεύεται τη σχέση της λογοτεχνίας και λογοτεχνών με την πολιτική. Ανάμεσά τους βρίσκονται τα «Λογοτεχνικά Περιοδικά της Αριστεράς και ο Διονύσιος Σολωμός», «Η Μασσαλιώτιδα στα Επτάνησα, ξαναδιαβάζοντας τους "προσολωμικούς" ποιητές», «Από τη Στράτευση στην Αμφισβήτηση», σχετικό με τον διάλογο που ανοίχτηκε στις σελίδες του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» και τη συζήτηση για την αποδοχή ή άρνηση απόψεων και αισθητικών αντιλήψεων, κυρίως στηριζόμενων από τη μαρξιστική οπτική.

Ιδιαίτερη προσοχή δίνει ο Γιώργος Ανδρειωμένος στην πολιτική αντίληψη του Κωστή Παλαμά. Το 2004 επιμελείται την έκδοση του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά» με τα πολιτικοκοινωνικά σατιρικά ποιήματα που ο ποιητής δημοσίευσε στις εφημερίδες «Ο Ραμπαγάς» και «Μη χάνεσαι». Το 2004 εκδίδει τη μελέτη «Ο Παλαμάς και η πολιτική», διερευνώντας την ανάμειξη του ποιητή στις πολιτικές διεργασίες της εποχής του.

Τελευταία, τον Ιανουάριο 2022, ο Γιώργος Ανδρειωμένος εξέδωσε από τις εκδόσεις «Ι. Σιδέρης» το βιβλίο «Ο Παλαμάς και ο Πολιτικός Φιλελευθερισμός». Η πραγμάτευση αυτή προσφέρει σημαντικές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την πολιτική στάση και άποψη του Παλαμά και την εξέλιξη του φιλελευθερισμού και, κατά τα γραφόμενα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση του θέματος, στοχεύοντας να συμβάλει στη συστηματικότερη σπουδή της πολυσχιδούς σχέσης του ποιητή με την πολιτική του καιρού του.

***


Ο φιλελευθερισμός είναι ιδεολογία που γεννιέται από την ανάπτυξη νέων παραγωγικών μορφών, μανιφακτούρας και βιομηχανίας, και ακολούθως μιας νέας κοινωνικής τάξης, της αστικής. Ο φιλελευθερισμός στηρίζει τις απαιτήσεις της αστικής τάξης, που συγκρούεται με την αριστοκρατία και τον αυταρχισμό διεκδικώντας την εξουσία. Οι φιλελεύθερες απόψεις του Διαφωτισμού βρίσκονται πίσω από τις αστικές επαναστάσεις του τέλους του 18ου και του 19ου αιώνα στην Αμερική και την Ευρώπη, τότε η αστική τάξη ήταν προοδευτική και επαναστατική δύναμη μέχρι να κατακτήσει την εξουσία. Καθώς ο φιλελευθερισμός αναδύεται από το πλαίσιο του Διαφωτισμού, ο όρος χαρακτηρίζει την ελευθερία στην απόκτηση τεχνικών γνώσεων και δεξιοτήτων, κάτι που η αστική τάξη έχει ανάγκη για να τα χρησιμοποιήσει στην παραγωγή, στη βιομηχανία, αλλά, και της απόκτησης κλασικής πανεπιστημιακής παιδείας. Οι κατακτήσεις της αστικής τάξης στο πλαίσιο της ανάπτυξης του καπιταλισμού ήταν, από τη μια, επωφελείς και για την κοινωνία συνολικά, από την άλλη όμως, ισχυροποιήθηκε ο ρόλος των δικαιωμάτων στην ατομική ιδιοκτησία, στα ατομικά συμφέροντα, στην ατομική διεκδίκηση και επιτυχία. Αφού απέκτησε την εξουσία, η αστική τάξη παύει να είναι επαναστατική και ο φιλελευθερισμός γίνεται εργαλείο για τη διατήρηση αυτής της εξουσίας. Ευνοούνται οι ήδη ισχυρές οικονομικά κοινωνικές δυνάμεις για επιπλέον πλουτισμό και ισχυροποίηση και μπαίνουν εμπόδια στη διεκδίκηση δικαιωμάτων από τις δυνάμεις της εργασίας, κυρίως το βιομηχανικό προλεταριάτο, που βιώνει όλο και μεγαλύτερη εκμετάλλευση. Ετσι στον 20ό αιώνα ο φιλελευθερισμός είναι ιδεολογία συντηρητική. Την περίοδο αυτή ο καπιταλισμός εξελίσσεται στο ανώτερο στάδιό του, τον ιμπεριαλισμό, και βρίσκεται πίσω από τους πολέμους που αλλεπάλληλα ξεσπούν τότε όπως και σήμερα. Ανάμεσα σε κρίσεις και πολέμους εμφανίστηκε και ο αντίπαλος του φιλελευθερισμού και του καπιταλισμού, ο σοσιαλιστικός τρόπος παραγωγής.

Η πρώτη εμφάνιση φιλελεύθερων ιδεών στην Ελλάδα γίνεται στο πλαίσιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού τέλη του 18ου αιώνα και οδήγησαν στην Επανάσταση του 1821. Την εποχή του Παλαμά, ο φιλελευθερισμός εκφράζεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το κόμμα του οποίου αυτός ηγείται.

Ο Γ. Ανδρειωμένος διαπιστώνει πως «ο Παλαμάς υπήρξε φιλελεύθερος ως προς τις καταβολές του και τις πολιτικές του επιλογές» και συνεχίζει: «(...) πίστεψε στις δυνατότητες του ατόμου και στην προστασία των δικαιωμάτων του, συμμετείχε, με τον τρόπο του, στην κοινή προσπάθεια για την επίτευξη ενός καλύτερου μέλλοντος, νοιάστηκε για τη μόρφωση ενός ευρύτερου κοινού, είδε με ενδιαφέρον τις προσπάθειες για την προώθηση των γυναικείων ζητημάτων...». Η αναγνώριση, όμως, της ατομικής προσπάθειας και της ατομικής ευημερίας ως συνισταμένης της συνολικής ευημερίας στα πλαίσια του φιλελευθερισμού είναι ουτοπική προσέγγιση. Μελετώντας ο Ανδρειωμένος το έργο του Παλαμά, διαπιστώνει την αποδοχή εκ μέρους του των φιλελεύθερων πολιτικών Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, Χαρίλαου Τρικούπη και κυρίως του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Παλαμάς, δημοκρατικός και ρομαντικός φιλελεύθερος, αναγνωρίζει στον φιλελευθερισμό της εποχής του γνωρίσματα που αυτός είχε την περίοδο του Διαφωτισμού, αλλά τώρα έχουν πλέον χαθεί. Τα προστάγματα που βρίσκουμε στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» για γκρέμισμα και ξαναφτιάξιμο του κόσμου δεν μπορούν να υλοποιηθούν από φιλελεύθερους πολιτικούς και φιλελεύθερες πολιτικές θέσεις του 20ού αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό πως απευθυνόμενος ο Παλαμάς στον Βενιζέλο, τον συμβουλεύει να μην ενισχύει το κράτος μόνο με στρατό και στόλο αλλά και με τη μόρφωση, που θα ανοίξει τα μάτια των Ελλήνων και θα τους απαλλάξει από προκαταλήψεις και στερεότυπα. Την ίδια περίοδο ο Βενιζέλος οργάνωνε τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

***

Στο τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας αναφέρεται στη σχέση του Παλαμά με τον φεμινισμό, όπως εμφανίστηκε στο πλαίσιο του αστικού φιλελεύθερου κράτους, και παραθέτει απόσπασμα επιστολής του, στο οποίο ο ποιητής αναγνωρίζει δύο σημαντικές ιδέες για να αγωνιστεί, τον σοσιαλισμό, κι ας στέκεται μακριά του, αλλά είναι από τα στοιχεία ζωής και προκοπής, και δεύτερο τον φεμινισμό «που γυρεύει να γλυτώση από μια σκλαβιά τη γυναίκα».

Ο Παλαμάς ανέπτυξε σχέσεις με την επικεφαλής του γυναικείου κινήματος τότε, Καλλιρρόη Παρρέν, και επαινεί το συγγραφικό έργο και τη δράση της. Τονίζει ο ποιητής την ανάγκη να αναγνωριστεί στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου, ισότιμης εργασίας, μόρφωσης και ανάδειξης σε όλες τις θέσεις του δημόσιου βίου. Πρόκειται για ισοτιμία με τους άνδρες στα πλαίσια μιας εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Για τις «ακρότητες» φεμινιστριών, που κατά καιρούς αναδείκνυαν οι αντίπαλοι του φεμινισμού, ο Παλαμάς συμβούλευσε τις γυναίκες να εκφράζονται «εντός της καλώς εννοούμενης χειραφεσίας».

Ο Γ. Ανδρειωμένος κλείνει τον επίλογο του ενδιαφέροντος βιβλίου του με μια παρατήρηση βασισμένη σε γνωστή θέση του για τον σημαντικό ρόλο που παίζει η γνώση της ζωής και της προσωπικότητας ενός συγγραφέα για την κατανόηση και την ερμηνεία του έργου του: Μια μελέτη του έργου του Παλαμά συνολικά, από πολιτικούς επιστήμονες σε συνεργασία με φιλολόγους και συγκριτικά με τις απόψεις του φιλελευθερισμού της εποχής του, ενδεχομένως, θα ανοίξει νέους δρόμους στην ανάγνωση του παλαμικού έργου.


A. K.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΑΤΙΤΛΟ (2023-02-10 00:00:00.0)
ΑΤΙΤΛΟ (2021-02-10 00:00:00.0)
ΑΤΙΤΛΟ (2016-02-10 00:00:00.0)
ΑΤΙΤΛΟ (2015-02-10 00:00:00.0)
ΑΤΙΤΛΟ (2005-08-27 00:00:00.0)
Θεωρητικές πηγές και αρχές του «φιλελευθερισμού» (2002-07-14 00:00:00.0)

Κορυφή σελίδας
Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ