Στο μνημείο της ΚΕ στην Τρίπολη

Μετανάστρια στις ΗΠΑ από το 1970, 73 χρόνια αγνοούσε την ύπαρξή του. Αλλωστε, ποτέ κανείς, τα πολύ δύσκολα χρόνια μετά την ήττα του ΔΣΕ και στην Πελοπόννησο, την άγρια τρομοκρατία που επικρατούσε απ' το αστικό κράτος και όλους όσοι το στήριζαν («παρακρατικές» οργανώσεις κ.ά.), δεν γνώριζε ή μπορεί και να φοβόταν να μιλήσει.

Το... κουβάρι, από την πρώτη επαφή, άρχισε να «ξετυλίγεται». Τα γεγονότα άρχισαν να «δένουν». Ο Χαράλαμπος Ζαρμπαλάς, όπως και εκατοντάδες άλλοι κομμουνιστές, λαϊκοί αγωνιστές, θάφτηκαν επιτόπου στον χώρο εκτέλεσής τους πίσω από τις φυλακές της Τρίπολης, όπου τον Ιούλη του 2015 εγκαινιάστηκε το αντίστοιχο μνημείο, με εκδήλωση της ΚΕ και ομιλία του ΓΓ, Δημήτρη Κουτσούμπα.

Από εκεί και μετά, η συγκίνηση είναι μεγάλη. Το ίδιο μεγάλη είναι η περηφάνια, η πίστη, αλλά και η δικαίωση για το γεγονός ότι όλοι όσοι έδωσαν και τη ζωή τους ακόμη στον αγώνα για να ξημερώσει μια μέρα δίχως εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, για να μπορούν να ζήσουν αφέντες στον τόπο τους οι εργαζόμενοι, ο λαός, μέσα σε συνθήκες διωγμών, κατατρεγμού και βαναυσότητας, σήμερα έχουν συνέχεια. Αγώνας που όχι απλά δεν πήγε χαμένος, συνεχίζεται πιο αποφασιστικά, αποτελεί «φάρο» για τις νεότερες γενιές κομμουνιστών.

Από τη συνάντηση της αντιπροσωπείας της ΤΕ Αρκαδίας με την Σταυρούλα Ζαρμπαλά Από αριστερά: Νίκος Γόντικας, Σταυρούλα Ζαρμπαλά και Παναγιώτα Πανούση

Για όλα αυτά, τον πατέρα της, την οικογένειά της, τα δύσκολα χρόνια που πέρασε, αλλά και την προσφορά άλλων αγωνιστών της περιοχής, μίλησε η Σταυρούλα Ζαρμπαλά, συζητώντας με στελέχη της Οργάνωσης και τον «Ριζοσπάστη», τονίζοντας απ' την πρώτη στιγμή μέσα σε συγκινητικό, αλλά και χαρούμενο κλίμα, «βρήκα τους συντρόφους μου, νέους φίλους που αγνοούσα». Λίγο πριν άλλωστε, είχε βρεθεί, για δεύτερη φορά μέσα σε λίγες μέρες, στο μνημείο, αφήνοντας λουλούδια, καθαρίζοντας τον χώρο.

Ο Χαράλαμπος Ζαρμπαλάς, απ' το χωριό Ρούσι (οικισμός που σήμερα δεν κατοικείται), εκτελέστηκε 30 χρόνων, με την υπ' αριθμόν 158/7-4-1949 απόφαση του Στρατοδικείου της Τρίπολης. Ηταν τομεάρχης Αυτοάμυνας και του Κέντρου Πληροφοριών Λεβιδίου και Βλαχέρνας.

Είχε άλλους τέσσερις αδελφούς, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Κώστα και τον παπα-Μήτσο, όπως ανέφερε τον τελευταίο ο περισσότερος κόσμος, ιερέα, που την περίοδο της Κατοχής οργανώθηκε στο ΕΑΜ, αγωνίστηκε για την απελευθέρωση.

Για τον παπα-Μήτσο στο βιβλίο του Γ. Λέφα «Χιλιάδες τέσσερις σταυροί στο μαρτυρικό Μωριά», αναφέρεται: «Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας εξορίσθηκε στον Αγιο Πολύκαρπο Ικαρίας. Οταν απολύθηκε, τον μετέθεσαν στου Καρδαρά, όπου οι παρακρατικοί και πρώην συνεργάτες των Γερμανών από το Λεβίδι και τη γύρω περιοχή τον υπέβαλαν σε παντοειδείς εξευτελισμούς. Ολες αυτές οι ταπεινώσεις τον ανάγκασαν να προσχωρήσει το 1948 στο ΔΣΕ. Εφονεύθη κοντά στο χωριό από απόσπασμα χωροφυλάκων αρχές Μαρτίου 1949».

«Οταν ξεκίνησαν οι διώξεις του θείου μου, ο πατέρας μου άρχισε να κρύβεται στα στάρια και στα χωράφια», αναφέρει η Σταυρούλα Ζαρμπαλά, που δίνει και την πληροφορία ότι τον παπα-Μήτσο τον σκότωσαν στις 20 Φλεβάρη 1949 (τον είχαν «μεταθέσει» προηγούμενα για τιμωρία απ' το Ζευγολατιό στο Ρούσι και στο Καλπάκι). Ακολούθησε, μετά από λίγες μέρες και ύστερα από προδοσία, η σύλληψη του πατέρα της.

«Θυμάμαι, όταν τον συνέλαβαν, κάποιος Γιαγκούλας έλεγε ότι έπιασαν τον καπετάν Κλάρα, απ' το ψευδώνυμο που είχαν δώσει στον πατέρα μου απ' την περίοδο της Κατοχής ακόμη και τη συνάντηση που είχε με τον Αρη Βελουχιώτη στο χωριό Αγαλη, σημερινή Λίμνη», σημειώνει, τονίζοντας με νόημα:

«Μας είπαν εξαρχής ότι δεν θα έχουμε καλά ξεμπερδέματα. Ακόμη και αν έδιναν σε ορισμένους χάρη εκείνη την περίοδο, έκρυβαν απ' ό,τι μαθαίναμε αργότερα, τους θανατοποινίτες. Απ' τις φυλακές, μαθαίναμε από τον ξάδελφό μου Μήτσο Ζαρμπαλά, που ήταν και αυτός κρατούμενος, πότε τους χτυπούσαν, πότε τους μετέφεραν».

Αναφερόμενη στις μνήμες που έχει, όντας τότε το μεγαλύτερο απ' τα τέσσερα αδέλφια, συμπληρώνει: «Απ' τον πατέρα μου θυμάμαι ορισμένες βαθιά χαραγμένες εικόνες. Τον είδα μια φορά στις φυλακές, ενώ στο Δικαστήριο του πήγα παξιμάδια, που 'χα φτιάξει μαζί με τη μάνα μου. Μ' απάντησε, "κράτησέ τα να τα φας εσύ κοπέλα μου". Από εκεί και πέρα, τα περισσότερα είναι μνήμες που η ίδια η μάνα μου μας μετέδωσε, που πάντα τον είχε ψηλά, ποτέ δεν πρόδωσε τις αξίες του».

Στο χωριό, όπως εξομολογείται, όλοι οι αγωνιστές, οι τίμιοι άνθρωποι του μόχθου είχαν να πούνε τα καλύτερα για τον Χαράλαμπο. «Ηταν αγρότης. Οπου και να ρώτησα μου παν ότι ήταν λεβέντης, μεγάλο μυαλό και απέραντη ψυχή. Δεν υπήρχε κάτι καλύτερο για να ακούω», συμπληρώνει και αναφερόμενη στη λύσσα με την οποία αντιμετωπίζονταν οι κομμουνιστές και λαϊκοί αγωνιστές απ' το σύνολο του αστικού κράτους, υπογραμμίζει: «Οταν η μάνα μου ζήτησε, μετά την απόφαση για θανατική ποινή να μεσολαβήσει ο Δεσπότης της εποχής να του δοθεί χάρη, αυτός απάντησε και δέκα εις θάνατον απ' τον ίδιο».

Ο Χαράλαμπος Ζαρμπαλάς, μετά την εκτέλεσή του, άφησε πίσω του την γυναίκα του Ελένη και τέσσερα παιδιά, την Σταυρούλα πέντε, τον Κώστα τεσσάρων και την Χρυσούλα δύο χρονών, όπως και την Χαραλαμπεία-Σοφούλα τότε τεσσάρων μηνών, που δεν πρόλαβε ουσιαστικά να νιώσει το χάδι του πατέρα της.

Στις προσπάθειες της μάνας να μάθει τι απέγινε ο άντρας της μετά την εκτέλεση, έπαιρνε την εξής απάντηση απ' τους «αρμόδιους» και όσους στέκονταν απέναντι στον αγώνα του: «Δεν σου φτάνει όσα τράβηξες γι' αυτόν; Θέλεις και να τον θάψεις; Καλύτερα να τον ξεγράψεις», αναφέρει σήμερα η μεγαλύτερή του κόρη.

«Για όλη την οικογένεια από τότε, μάνα, παιδιά, εγγόνια, ο πατέρας μου βρίσκεται πολύ ψηλά. Ξέρουμε γιατί αγωνίστηκε, δεν κάναμε ποτέ πίσω. Είμαστε περήφανοι και αισθανόμαστε και μια δικαίωση που το Κόμμα τιμά και συνεχίζει τον αγώνα που έκαναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι», επισημαίνει η κ. Σταυρούλα, συμπληρώνοντας σε άλλο σημείο: «Μετά την εκτέλεση, ο Θεοδόσης Κοτσάντος, παλαίμαχος κομμουνιστής απ' το Λεβίδι, φίλος του πατέρα μου, μου έλεγε "λεβέντρα είσαι εσύ εδώ τώρα. Κράτα γερά", φέρνοντάς μου τον "Ριζοσπάστη" που έπαιρναν τότε άλλοι λίγοι μέσα στο χωριό».

Ακολουθούν τα πολύ δύσκολα χρόνια μετά την εκτέλεση, όπου «και το ψωμί ακόμη το τρώγαμε όχι απλά με μέτρο...», αναφέρει η Σταυρούλα Ζαρμπαλά. Η μάνα της βρέθηκε με τέσσερα μικρά παιδιά (το ένα μηνών) στον δρόμο. Το σπίτι της οικογένειας δόθηκε ως «αποζημίωση» σε «ανταρτόπληκτο». Διώχθηκε ακόμη και από τον πατέρα της για τη δράση του άντρα της. «Κόντεψες να μου κλείσεις το σπίτι, μην κλαις», ήταν τα λόγια του, σύμφωνα και με την εγγονή, αναφέροντας:

«Ηταν αντρογυναίκα. Δεν έκανε πίσω όταν ο πατέρας της δεν ήθελε να παντρευτεί τον πατέρα μου που αγαπούσε και τελικά τον πήρε. Δούλευε παντού, ξενοκαθάριζε, ξενόπλενε, στα χωράφια και όπου αλλού έβρισκε. Με ένα τέχνασμα και βάζοντας ξερά κλαδιά στις πόρτες, εισβάλαμε στο σπίτι που είχαμε ενώ έλειπε αυτός που του το είχανε παραχωρήσει και μείναμε. Ηταν πολύ δύσκολα όμως. Αναγκάστηκε να δώσει τις δύο μικρότερες αδελφές μου για υιοθεσία και εμένα να με στείλει υπηρέτρια σε σπίτι. Ολες βρεθήκαμε στην Αθήνα. Κράτησε μόνο τον αδελφό μου. Αναγκάστηκε να παντρευτεί ξανά έναν που της προξένεψαν, όχι καλόν άνθρωπο. Τη χτυπούσε όπως και τον αδελφό μου.

Παρ' όλα αυτά, ποτέ δεν λύγισε. Πάντα κρατούσε τη "φλόγα" του πατέρα μου, την μετέδιδε σε εμάς. Αν για κάτι την έπιανε το παράπονο, ήταν για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε απ' τον πατριό μας ο αδελφός μου σαν παιδί, γιατί έφαγε πολύ ξύλο».

Απ' την εκτέλεση του πατέρα της το 1949 η Σταυρούλα Ζαρμπαλά θα μείνει στο Λεβίδι, μέχρι το 1955. Εως το 1952, όπως η ίδια επεσήμανε, όλη η οικογένεια ήταν κυνηγημένη. Η μόνη βοήθεια που είχε ήταν απ' τον αδελφό του πατέρα της, Γιάννη. Η φτώχεια σε συνδυασμό με την τρομοκρατία έκαναν τη ζωή ακόμη πιο δύσκολη, γι' αυτό και οι άμεσες υιοθεσίες, τις οποίες οι αδελφές της δεν γνώριζαν, μαθαίνοντας την αλήθεια χρόνια αργότερα.

Η Σταυρούλα Ζαρμπαλά, αφού περιέγραψε τον συγκλονιστικό τρόπο που βρέθηκαν οι τρεις αδελφές (στην Αθήνα, χωρίς να το γνωρίζουν οι δύο μικρότερες και με τη συμβολή και του αδελφού τους) το 1965, παντρεύεται και ακολουθεί η μετανάστευση. Φεύγει αρχικά για την Αυστραλία, όπου επιστρέφει μετά από λίγους μήνες έπειτα από σοβαρό πρόβλημα υγείας. Το 1970 αναχωρεί για την Αμερική, όπου ζει μέχρι σήμερα στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, περνώντας από πολλές δουλειές και δυσκολίες.

Εκανε δύο παιδιά και ζει μαζί με τον γιο της. Η ζωή τής στέρησε την κόρη (στα 52 της χρόνια) και τον άντρα της. Για όλα αυτά τα χρόνια μέχρι τώρα τόνισε: «Ο Χαράλαμπος Ζαρμπαλάς είναι το καμάρι μας. Για όλη την οικογένεια. Το παράδειγμα του πατέρα μου στέκει ολόρθο πολύ ψηλά. Μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά όπως και το ΚΚΕ που τον άνδρωσε. Σήμερα, νιώθουμε ακόμη μεγαλύτερη περηφάνια». Η ίδια δεν είχε βρεθεί το 2015 στην Τρίπολη, όπως ενδεχομένως και δεκάδες άλλοι απόγονοι εκτελεσμένων του Στρατοδικείου - «θανατοδικείου» δεν γνωρίζουν για δικούς τους ανθρώπους που εκτελέστηκαν με αποφάσεις του και μπορεί να βρίσκονται θαμμένοι στον ίδιο χώρο.

Λέγοντας ότι σύντομα θα φτάσει στο Αρχείο του Κόμματος γράμμα του εκτελεσμένου πατέρα της απ' τις φυλακές προς τον αδελφό του και η φωτογραφία του, δίνει το μήνυμα ότι ο αγώνας των χιλιάδων κατατρεγμένων της περιόδου 1946-'49 και του «Μωριά» έχει συνέχεια. Βρίσκει ανταπόκριση σήμερα, δικαιώνεται μέσα από το ΚΚΕ, γιατί τέτοιες αξίες δημιουργεί το ίδιο το Κόμμα. Παράλληλα, δίνει έναυσμα για συνέχεια της προσπάθειας να βρεθούν κι άλλοι απόγονοι απ' όλους όσοι αναφέρονται όχι μόνο στο μνημείο των εκτελεσμένων της Τρίπολης, αλλά σε όλη τη χώρα, η τύχη των οποίων, για πολλούς ακόμη, αγνοείται.