Ο Φώντας Λάδης δεν χρειάζεται συστάσεις. Είναι ο δημιουργός που με τους στίχους του έχει «ντύσει» αρκετά από τα πιο σημαντικά πολιτικά και εργατικά τραγούδια των τελευταίων δεκαετιών, που συνοδεύουν μικρές και μεγάλες μάχες του εργατικού - λαϊκού κινήματος στη χώρα μας έως και σήμερα. «Ο Φασισμός», «Το Δέντρο», «Εστειλα στο Κόμμα», «Τσιμινιέρα»... Η δημιουργία του κοιτά κατάματα τη ζωή και τις ανάγκες της, γι' αυτό και η σχέση του «ανανεώνεται» και με τις νέες γενιές.

30 ποιήματα του Φώντα Λάδη κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» κάτω από τον γενικό τίτλο «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης». Μάλιστα, δώδεκα από τα τριάντα ποιήματα της συλλογής δημοσιεύονται για πρώτη φορά.

... Πάντως / πάνω απ' όλα / ένας άνθρωπος / είναι / αυτό - / που σπρώχνει δυο σπιθαμές πιο πέρα - / το σύμπαν. / Μια περπατησιά - / που δρασκελίζει το κατώφλι του κόσμου... Από το «Ενας άνθρωπος», το πρώτο ποίημα που έγραψε σε ηλικία 20 ετών και το απήγγειλε στις μεγάλες λαϊκές συναυλίες του Μίκη, έως «Το τραγούδι της βίας» που έγραψε πρόσφατα... Η βία είμαι, μα όχι όποια να 'ναι. / Εγώ είμ' αυτή που και τ' αφεντικά με προσκυνάνε...

Τραγούδια που μιλάνε για την καπιταλιστική εξουσία, τη βία του συστήματος και τους βαστάζους του, αλλά και τραγούδια «μπαλάντες της λευτεριάς» για μεγάλες φυσιογνωμίες του επαναστατικού κινήματος, για σημαντικές ιστορικές στιγμές, για τον άνθρωπο που αγωνίζεται... Από μύρια ξεκινούσαν μέρη / για το πιο πολύχρονο ταξίδι. / Βάδιζαν σκυφτοί κι αγκαλιασμένοι / δίχως μια στιγμή να ξαποστάσουν. / Χείμαρροι ανθρώπινοι, ταγμένοι / στην καινούρια κοίτη τους να φτάσουν... («Οι κομμουνιστές»).

Με αυτές τις σκέψεις ο «Ριζοσπάστης» είχε τη χαρά να συνομιλήσει με τον Φώντα Λάδη για την έκδοση, τον ρόλο της τέχνης, το πολιτικό τραγούδι και τόσα άλλα.

--«Ενας άνθρωπος», το γράψατε μόλις 20 χρονών. Τι σηματοδοτεί στην έναρξη αυτής της συλλογής των ποιημάτων και τι έχετε να θυμάστε γι' αυτό;

-- Εως το 1963 είχα γράψει μερικά μόνο μικρά ποιήματα, των δύο - τριών σειρών το καθένα. Ξαφνικά έγραψα ένα ποίημα, που σε μια σελίδα κατάφερε να κλείσει το όραμά μου για τον άνθρωπο και για τον κόσμο. Με εκφράζει πλήρως και σήμερα. Ηταν το πρώτο μου βήμα στον κόσμο της κοινωνικής δικαιοσύνης και της Αριστεράς, το πρώτο μεγάλο πλατύσκαλο, απ' όπου αγνάντεψα όσο γίνεται πιο μακριά και όσο γίνεται πιο πέρα απ' το πολιτικό σκοτάδι εκείνης της περιόδου.

Το 1963, που το δημοσίευσε στη στήλη «Νέοι Ποιητές» το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», στην Ελλάδα είχαν ενταθεί ήδη οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες, ιδιαίτερα των φοιτητών και της νεολαίας και όλα οδηγούσαν στην «τρομερή τετραετία», έως το 1967 (δολοφονία Γρηγόρη Λαμπράκη, δημοκρατικοί αγώνες, πολιτιστική άνοιξη, Ιουλιανά και, τέλος, δικτατορία).

Ο Μίκης, στην πλήρη του ωριμότητα τότε, ήταν στο επίκεντρο της καθημερινής αυτής ασίγαστης πολιτικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Γύρω μας, παντού, ένας ανθρώπινος ωκεανός, που «θρασομανούσε» αδιάκοπα, ζητώντας αλλαγή σελίδας. Με έπαιρνε, λοιπόν, μαζί του ο Μίκης στις μεγάλες λαϊκές συναυλίες που έδινε σε όλη τη χώρα και, αγνοώντας το πρωτόκολλο, διέκοπτε τη ροή του προγράμματος και με καλούσε να απαγγείλω αυτό το ποίημα.

Κάτι άλλο που θυμάμαι, ανάμεσα στα πολλά, ήταν όταν απάγγειλα το «Ενας άνθρωπος» σε μια υπόγεια - κάπως «κυριλέ» - μπουάτ στην Πλάκα, που λεγόταν «Το Συμπόσιο». Μόλις τελείωσα, μας πήραν οι υπεύθυνοι του μαγαζιού κυριολεκτικά «σηκωτούς» και μας πέταξαν έξω. Βλέπετε, είχαμε πάει μια ολόκληρη ομάδα νέων καλλιτεχνών για να ανταλλάξουμε προφανώς έναν δείπνο ή ένα μικρό χαρτζιλίκι με τους καλλιτεχνικούς μας - αρκετά ριζοσπαστικούς, είναι η αλήθεια - πειραματισμούς.

Παράλληλα, εκείνη την εποχή, εγώ έγραφα τα πρώτα μου τραγούδια με τον Μάνο («Καράβια αλήτες», «Απ' τη συνοικία») και, βέβαια, τα «Γράμματα από τη Γερμανία», που μελοποίησε ο Μίκης.

Δεύτερο στη συλλογή που έβγαλε η «Σύγχρονη Εποχή» είναι ένα ποίημα, άγνωστο επίσης στους πολλούς, το «Είμαι γιος του απόλυτου», γραμμένο κι αυτό όταν ήμουν 22-23 χρονών.

-- Μια συλλογή με 30 ποιήματα κάτω από τον γενικό τίτλο «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης». Πώς έγινε η επιλογή και ποιο είναι το νήμα που τα συνδέει;

-- Αυτό που τα συνδέει είναι ότι πρόκειται για ποιήματα με πολιτική στόχευση, γραμμένα απ' το ίδιο πρόσωπο, που καλύπτουν ένα ιδιαίτερα μεγάλο χρονικό διάστημα. Ηταν μια ευκαιρία και για μένα, καθώς έκανα την επιλογή των ποιημάτων και στη συνέχεια τη σύνθεση της συλλογής, να δω το αποτύπωμα του χρόνου επάνω μου και αντίστροφα. Εχει προηγηθεί το 2014 το βιβλίο «Καθημερινός Φασισμός», που βγήκε από τις εκδόσεις «Μετρονόμος» και περιέχει μια σειρά πολιτικών τραγουδιών που την ονομάζω «πολιτικό ορατόριο». Απ' την άλλη, ετοιμάζω να βγάλω ένα βιβλίο, όπου θα συγκεντρώσω όλους τους στίχους μου που έχουν μελοποιηθεί και έχουν βγει σε δίσκο, ενώ προγραμματίζω και ένα ακόμα, στο οποίο θα συγκεντρώσω όλα μου τα ποιήματα που δεν έχουν γραφτεί ειδικά για μελοποίηση αλλά για διάβασμα ή - αν θέλετε - για απαγγελία. Κάτι έλειπε ανάμεσα σ' όλα αυτά. Ενα βιβλίο που θα συγκέντρωνε όλους τους στίχους μου, μελοποιημένους είτε όχι, που είναι πολιτικοί και που δεν συμπεριλαμβάνονται στην ενότητα «Καθημερινός Φασισμός» ούτε στην ενότητα «Τα τραγούδια μας» που έκανα με τον Μάνο Λοΐζο και τα οποία είναι ήδη πολύ γνωστά.

Την τελευταία διετία, ένας πολύ σημαντικός συνθέτης, ο Γιώργος Κομπογιάννης, που έχει μελοποιήσει σημαντικούς Ελληνες και ξένους ποιητές και ανάμεσα στα άλλα και την «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, μελοποίησε εννέα από τα ποιήματα του βιβλίου - τα οποία σύντομα θα παρουσιάσουμε στο κοινό - και στα οποία έδωσα τον γενικό τίτλο «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης». Ωραίος τίτλος, θα μου πείτε. Συμφωνώ, γι' αυτό και τον έδωσα και σε ολόκληρο το βιβλίο. Τα άλλα ποιήματα της συλλογής είναι οι «Μπαλάντες της Λευτεριάς», δηλαδή ποιήματα για τη Ρωσική Επανάσταση, τον Βελουχιώτη, τον Λουμούμπα, την Αφρική, την Κύπρο, τη Χιλή, τον Τσε Γκεβάρα. Επίσης τα «Τέσσερα Τραγούδια και δύο Παραλλαγές για το Πολυτεχνείο», καθώς και ορισμένα σκόρπια. Ενα ακόμη ποίημα, «Το τραγούδι της βίας», το τέλειωσα πρόσφατα και, όπως γράφω στον πρόλογο, το έγραψα «παρακινημένος από την ευκολία με την οποία οι δυνάμεις του "νόμου και της τάξης", όπου Γης, καταπνίγουν βάναυσα κάθε φωνή αντίστασης, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων».

-- Γίνεται μεγάλη συζήτηση για το αν γράφεται σήμερα πολιτικό τραγούδι. Εσείς τι λέτε γι' αυτό;

-- Ασφαλώς και γράφεται. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτή η συμμετοχή του πολιτικού τραγουδιού, σαν ποσοστό στη γενικότερη παραγωγή στην ελληνική μουσική σκηνή, παραμένει σταθερή, σημαντική και ίσως μάλιστα αυξάνεται. Πάντως, εκ των πραγμάτων, λόγω ηλικίας και πολλών παράπλευρων ασχολιών, δεν είμαι άμεσα γνώστης του αντικειμένου, όσο θα ήθελα. Πριν λίγα χρόνια παρότρυνα την ομάδα «Τέχνη εν Κινήσει» να συμβάλει στο να γίνει μια καταγραφή των μεμονωμένων καλλιτεχνών ή των γκρουπ που γράφουν πολιτικό τραγούδι. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλοί, αξιόλογοι δημιουργοί, αλλά δεν υπάρχει ένα κίνημα, ένας συνδετικός ιστός. Τα φεστιβάλ των πολιτικών νεολαιών και ιδιαίτερα αυτό της ΚΝΕ είναι μια πολύ σημαντική υποστηρικτική βάση, αλλά το κίνημα μπορεί να συγκροτηθεί, να δημιουργηθεί, μόνο από τους ίδιους τους δημιουργούς. Κάθε τόσο έρχονται και ζητούν τη γνώμη μου, είτε φοιτητές που κάνουν πτυχιακή εργασία με θέμα το πολιτικό τραγούδι είτε πανεπιστημιακοί και συγγραφείς που γράφουν κάποιο σχετικό βιβλίο. Κι απ' αυτήν την πηγή διαπιστώνω πως αρκετοί νέοι καλλιτέχνες δημιουργούν πολιτικό τραγούδι. Η ραπ βοήθησε, πιστεύω, από την πλευρά της σε αυτό. Και αφού πια έχουμε περάσει τη «λαίλαπα» του αγγλόφωνου στίχου, είμαστε τώρα απλώς στη φάση της αγγλόφωνης ονοματοδοσίας κάποιων συγκροτημάτων. Που κι αυτό, πιστεύω, κάποια στιγμή θα ατονήσει.

-- Και η τέχνη στη σημερινή εποχή πώς μπορεί να πάει «κόντρα στον χειμώνα» που ζούμε;

-- Εύστοχο ερώτημα. Και σχετικό με το προηγούμενο. Η τέχνη γενικά πρέπει να δημιουργεί χώρους ελευθερίας έκφρασης εντελώς ακηδεμόνευτους και ταυτόχρονα να παλεύει για τους υλικούς πόρους που της χρειάζονται για να παραχθεί και να διαδοθεί. Αυτό μπορεί να το πετύχει μέσω δράσεων χαμηλού κόστους, αποφεύγοντας δηλαδή το «καπέλωμα» των χορηγιών, που συχνά - αυτονόητα ή με υπόγειο τρόπο - υποβάλλουν τον καλλιτέχνη σε αυτολογοκρισία. Οι Ελληνες δημιουργοί πρέπει να αντιπαρατεθούν στην ηγεμόνευση εκ μέρους των μεγάλων «ιδρυμάτων» και «στεγών», που έχουν υποκαταστήσει και αντικαταστήσει το κράτος στον χώρο του πολιτισμού και που αποτελούν τον υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο διάβρωσης και αστυνόμευσης, κυριολεκτικά, στον χώρο αυτό. Κι αυτό μαζί με τα όσα καλά - εξαιτίας αυτής της υποκατάστασης - προσφέρουν, όπως π.χ. η χρηματική ενίσχυση και στέγαση πολιτισμικών «πυλώνων», όπως είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Λυρική Σκηνή κ.ά.

Τόσο οι καλλιτέχνες όσο και οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις πρέπει να πάρουν θέση απέναντι σε αυτή την «απρόσμενη» - μάλλον αναμενόμενη - εξέλιξη, με τεκμηριωμένες αναλύσεις, που θα ξεκινούν από την ερμηνεία του φαινομένου και θα προχωρούν σε προτάσεις για την αντιμετώπιση και το σταδιακό ξεπέρασμα αυτής της κατάστασης.

Οι καλλιτέχνες οφείλουν να δημιουργούν ελεύθερα, χωρίς καμιά τυποποίηση, μίμηση ή εμπορικές επαναλήψεις, με τόλμη και πρωτοτυπία, χρησιμοποιώντας το συναίσθημα και τη λογική και με κύριο όπλο τους την ειλικρίνεια.

Ιδιαίτερα οι καλλιτέχνες που επιδιώκουν με την τέχνη τους να συμμετάσχουν στα πολιτικά δρώμενα, αυτοί που αντιστέκονται στην απορρόφησή τους από το σύστημα, πρέπει να βρουν καινοτόμους και αντισυμβατικούς τρόπους έκφρασης και επαφής με το κοινό.

Είναι γνωστό πως το μέσο κάποιες φορές καθορίζει το περιεχόμενο. Δεν μπορεί να κηρύξεις - ή πολύ περισσότερο να κάνεις - την ανατροπή μέσα σε ένα σαλόνι. Πρέπει να βγεις στους δρόμους, να αιφνιδιάσεις. Να σταθείς δίπλα στους εργαζόμενους και τους αγώνες τους, όχι μόνο με την ποιότητα της τέχνης σου, αλλά και στην κυριολεξία. Να σε δουν μέσα στους ίδιους τους χώρους δουλειάς, στις απεργίες, στις διαδηλώσεις, στους δρόμους, στους τοίχους των σπιτιών - μ' αυτό που θα ζωγραφίσεις - μέσα στα αυτιά τα ίδια των ανθρώπων - μ' αυτό που θα τους απαγγείλεις - στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με το τρέιλερ που θα διαδόσεις ή με το podcast που θα ανεβάσεις. Με δυο λόγια, με πρωτότυπες - και «αιφνιδιαστικές», όταν χρειάζεται - καλλιτεχνικές παρεμβάσεις.

Εισάγω στη συζήτησή μας πολλά θέματα μαζί.

Ελπίζω όλα επίκαιρα.

Ευκαιρία, λοιπόν, να τα συζητήσουμε.