Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη θυσία των συντρόφων του και του παπα-Νικόλα, που εκτελέστηκαν στου Γουδή στις 20 Αυγούστου και στις 6 Σεπτέμβρη του 1948 αντίστοιχα, παρουσιάστηκε στην Αθήνα η έκδοση «Παπα-Ξενάκης. Ο ιερέας που εκτελέστηκε δυο φορές», του Γιώργη Η. Αμπαζή, που κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή».

Το πόνημα αυτό γεννήθηκε ως σκέψη στις καθημερινές μικρές και μεγάλες στιγμές (εργατικά, ναυτεργατικά, αγροτικά συλλαλητήρια) της μεταπολιτευτικής ζωής των «Συρματένιων» αγωνιστών της Χίου. Οι ασπρομάλληδες αγωνιστές της Μέσης Ανατολής 1941 - 1944, που πολέμησαν στο Ελ Αλαμέιν και στις θάλασσες της Μεσογείου για να εμποδίσουν την επέλαση της στρατιάς του Ρόμελ και στη συνέχεια εγκλείστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ντεκαμερέ και της Ασμάρας (1944 - 1946) συνέχισαν να γράφουν την ιστορία του εργατικού κινήματος για το δίκιο της φαμίλιας και του νησιού της Χίου.

Η επιλογή του προσώπου του Ιερέα Νικολάου Γ. Ξενάκη σηματοδοτεί μα και συμπυκνώνει το όραμα μια ολόκληρης γενιάς νέων ανθρώπων, που βρέθηκαν στο μετερίζι της ταξικής πάλης και συγκρούστηκαν με τον ταξικό εχθρό, την αστική τάξη. Το όραμα παραμένει ζωντανό και αντανακλάται στους καθημερινούς αγώνες των εργατών - αγροτών και της νεολαίας για να μην περάσουν τα σχέδια της καπιταλιστικής - ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας. Το όραμα αυτό μας οδηγεί και σήμερα να δράσουμε μέχρι την απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ Παναγιώτης Μεντρέκας και Κώστας Σκολαρίκος. Ξεχωριστή ήταν η παρουσία δεκάδων αγωνιστών από Χίο, Λέσβο, Σάμο και Ικαρία οι οποίοι κατοικούν στο λεκανοπέδιο. Παρευρέθηκαν ακόμα ο Νίκος Παπαγεωργάκης, υπεύθυνος του Επιμορφωτικού Κέντρου Βιβλιοθήκη - Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης», οι περιφερειακοί σύμβουλοι Βορείου Αιγαίου με τη «Λαϊκή Συσπείρωση», Αγλαΐα Κυρίτση και Γιώργος Τσακαλίας, οι νεοεκλεγέντες δήμαρχοι Χαϊδαρίου, Μιχάλης Σελέκος, και Καισαριανής, Ηλίας Σταμέλος, καθώς και αντιπροσωπεία της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ.

Ξεχωριστή ήταν η παρουσία της Παρασκευής Ξενάκη - Γαλίτη, κόρης του παπα-Νικόλα, η οποία ευχαρίστησε το ΚΚΕ για την τιμή στον πατέρα της. Επίσης η ηθοποιός Λίλα Καφαντάρη διάβασε στιγμές της ζωής του παπα-Νικόλα, ενώ οι Κώστας Βλαχούτσος και Μαριλίζα Λούντζη «έντυσαν» μουσικά τη βραδιά.

Την παρουσίαση του βιβλίου έκανε ο Αναστάσης Γκίκας, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, ο οποίος σημείωσε μεταξύ άλλων ότι «στο ξεδίπλωμα της μακράς όσο και εξαιρετικά πλούσιας Ιστορίας του εργατικού - λαϊκού κινήματος του τόπου μας, έχουν καταγραφεί πράγματι αμέτρητα παραδείγματα ατομικού και συλλογικού ηρωισμού.

Ενας ηρωισμός που δεν έχει να κάνει με μεταφυσικές ικανότητες ή υπερδυνάμεις. Οχι. Οι δικοί μας ήρωες είναι άνθρωποι απλοί, καθημερινοί. Ανθρωποι του μόχθου από κάθε μετερίζι της ζωής. Ανθρωποι που βλέποντας το άδικο δεν γύρισαν το βλέμμα, ούτε έσκυψαν το κεφάλι, αλλά έδωσαν όλες τους τις δυνάμεις και ακόμα παραπάνω - τη ζωή τους ακόμα - για να το ανατρέψουν, για να φτιάξουν έναν κόσμο καλύτερο, όχι μόνο για τους ίδιους αλλά για όλους.

Ναι, αυτοί είναι οι δικοί μας ήρωες. Και ένας από αυτούς ήταν ο παπα-Νικόλας Ξενάκης, για τον οποίο και θα μιλήσουμε σήμερα, αντλώντας μέσα από τις σελίδες του εξαιρετικού αυτού βιβλίου που ερεύνησε και επιμελήθηκε ο σύντροφος Γιώργης Αμπαζής.

Η αλήθεια είναι πως μια ματιά και μόνο στον τίτλο του βιβλίου είναι αρκετή προκειμένου να κινήσει το ενδιαφέρον του υποψήφιου αναγνώστη, παρακινώντας τον να το πάρει στα χέρια του και να μάθει: Μα ποιος τέλος πάντων ήταν αυτός ο παπάς; Και τι το τρομερό μπορεί να έκανε για να τον εκτελέσουν, και μάλιστα δυο φορές;».

Στη συνέχεια, αφού αναφέρθηκε στην πολυτάραχη ζωή του παπα-Νικόλα, ο Α. Γκίκας μίλησε για την παλικαρίσια, αγωνιστική στάση του παπα-Νικόλα όταν συνελήφθη την περίοδο του Εμφυλίου μετά από μάχη:

«Ηθελαν να τον διαπομπεύσουν, ως τρόπαιο και ως φόβητρο για όσους άλλους τολμούσαν να σηκώσουν κεφάλι. Ετσι, αλυσοδεμένο και αιμόφυρτο τον περιέφεραν στους δρόμους, ακόμα και έξω από το σπίτι του, στην οικογένειά του. Αλλά ακόμα και εκείνη την ώρα, που το αίμα του πότιζε τους δρόμους της ιδιαίτερης πατρίδας του, ο παπα-Νικόλας βρήκε το σθένος να φωνάξει: "Το δίκιο και την ελπίδα του φτωχού δεν πρόκειται να την σκοτώσουν οι φασίστες!".

Τέτοια περήφανη και αγωνιστική στάση κράτησε μέχρι τέλους: Και όταν του ζητήθηκε να υπογράψει δήλωση μετανοίας, κάτι βεβαίως που αρνήθηκε, κι ας ισοδυναμούσε σε καταδίκη σε θάνατο. Και όταν βρέθηκε απέναντι στους στρατοδίκες, μετατρέποντας το εδώλιο του κατηγορουμένου σε βήμα υπεράσπισης των δικαίων του λαού και κατηγορίας των δυναστών του. Η απάντησή του στο ερώτημα των κριτών του "τι γύρευε ένας ιερέας στο αντάρτικο" ήταν λιτή και κατηγορηματική: "Γιατί είμαι άνθρωπος".

Ο παπα-Νικόλας καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο και πράγματι δύο φορές "εκτελέστηκε". Την πρώτη, αν και τον στήσανε στον τοίχο, τελευταία στιγμή τον βγάλανε. Οχι γιατί υπήρξε κάποια "δεύτερη σκέψη" για τον αντάρτη ιερέα. Αλλά ακριβώς γιατί δεν τους έφτανε αυτό. Ηθελαν να τον ατιμάσουν κι άλλο, να τον αποσχηματίσουν, να του στερήσουν το ράσο που τόσο πολύ τίμησε με τη στάση ζωής του και μετά να του αφαιρέσουν και τη ζωή.

Ο παπα-Νικόλας όμως δεν κιότεψε, δεν παρακάλεσε, δεν λύγισε. Εκτελέστηκε όρθιος, αδούλωτος και αλύγιστος, όπως έζησε, στου Γουδή στις 6 Σεπτεμβρίου 1948, προστιθέμενος στους χιλιάδες και χιλιάδες εκείνους που βάλανε πλάτη προκειμένου να γυρίσουν οι τροχοί της Ιστορίας μπροστά, να ανθρωπέψει ο άνθρωπος, να γίνει ο εργαζόμενος λαός πραγματικός κύριος της τύχης του, του τόπου του, του πλούτου που παράγει».