Μια πολύ σημαντική μελέτη, αν σταθεί στο πέρασμα του χρόνου και τον επιστημονικό έλεγχο, δημοσιεύτηκε πριν από 10 μέρες στο έγκριτο περιοδικό «Nature». Η ερευνητική δημοσίευση προσπαθεί να δείξει πώς ορισμένα στοιχεία κοινωνικής συμπεριφοράς κωδικοποιούνται μέσα στον εγκέφαλο σε νευρωνικό επίπεδο. Παρατηρώντας πιθήκους κατά τη διάρκεια της καθημερινότητάς τους και όχι την ώρα που πραγματοποιούν συγκεκριμένες διαδικασίες που προβλέπει κάποιο πείραμα, οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι τα ευρήματά τους «αποκαλύπτουν έναν εξαιρετικά κατανεμημένο νευροφυσιολογικό χάρτη κοινωνικής δυναμικής, μια πιθανή υπολογιστική βάση υποστήριξης της κοινοτικής ζωής σε κοινωνίες πρωτευόντων (σ.σ. θηλαστικών), συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας (σ.σ. των ανθρώπων)».

Σε αυτήν την τολμηρή δήλωση προχώρησαν αφού πραγματοποίησαν παρατηρήσεις ζευγαριών αρσενικών - θηλυκών ρέζους μακάκων για χρονικά διαστήματα δυόμισι ωρών κάθε φορά, ενώ αυτοί βρίσκονταν στα κλουβιά τους σε τρεις διαφορετικές συνθέσεις: Το αρσενικό μόνο του, το αρσενικό μαζί με το θηλυκό ταίρι του, και το ζευγάρι έχοντας τη δυνατότητα να βλέπει έναν γειτονικό πίθηκο. Αυτή η διάταξη θεωρήθηκε πιο φυσική για τα ζώα και λιγότερο επεμβατική από τις διατάξεις των παραδοσιακών μελετών του τομέα. Για να έχουν εικόνα τού τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των ζώων, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ασύρματες συσκευές διεπαφής εγκεφάλου - υπολογιστή, εγκεκριμένες από την αρμόδια υπηρεσία των ΗΠΑ (FDA). Με αυτές τις συσκευές κατέγραφαν τη δραστηριότητα εκατοντάδων μεμονωμένων νευρώνων στον εγκέφαλο των αρσενικών πιθήκων, που βρίσκονται στα δύο αντίθετα άκρα της διαδρομής επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών: Τον κάτω κροταφικό φλοιό και ένα μέρος του προμετωπιαίου φλοιού, που συνδυάζει συνοδές πληροφορίες, ώστε να υποστηρίξει ανώτερου επιπέδου νοητική λειτουργία, όπως οι αποφάσεις.

Οι ερευνητές περίμεναν πολύ διαφορετικές αντιδράσεις στις δύο αυτές εγκεφαλικές περιοχές, αλλά προς έκπληξή τους παρατήρησαν παρόμοια δραστηριότητα. «Αυτοί οι νευρώνες καταγράφουν τι κάνω τώρα, με ποιον το κάνω, ποιος βρίσκεται τριγύρω όταν το κάνω, πόσο αλληλεπίδρασα με το ταίρι μου, πόσο μου ανταπέδωσε, συγκριτικά με πόσο έδωσα εγώ», υποστηρίζει η Καμίλ Τέσταρντ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, που η μελέτη αυτή αποτελεί μέρος του διδακτορικού της. Η Τέσταρντ και οι συνάδελφοί της διερεύνησαν συγκεκριμένες μορφές αλληλεπίδρασης, που αποτελούν τυπικές συμπεριφορές των μακάκων, όπως η υποστήριξη και η φροντίδα ενός από κάποιον άλλο. Μετά από έναν μήνα πειραματισμού και συλλογή παρατηρήσεων 20.000 δευτερολέπτων φροντίδας μεταξύ ζευγαριών μακάκων (ξεψείρισμα και καθαρισμός γούνας), διαπιστώθηκε ότι υπήρχε διαφορά μόλις 50 δευτερολέπτων στον χρόνο που τα ζώα φρόντιζαν το ένα το άλλο. Σαν κάπου μέσα στον εγκέφαλό τους να κρατούνταν καταγραφή κοινωνικού χρέους και πίστωσης.

Οταν οι ερευνητές μιμήθηκαν επιθετική συμπεριφορά των μακάκων, «καρφώνοντας» τα μάτια τους στα μάτια των πιθήκων, τα αρσενικά ζώα έγιναν επιθετικά, όπως ήταν αναμενόμενο. Η αντίδραση ήταν πιο περιορισμένη όταν ήταν μαζί με το θηλυκό ταίρι τους, δείχνοντας τα κατευναστικά χαρακτηριστικά του να έχουν μαζί έναν κοινωνικό σύμμαχο. Οταν η απειλή απευθύνθηκε στα θηλυκά, τα αρσενικά αντέδρασαν και πάλι σαν να είχε απευθυνθεί σε αυτά, ένδειξη ικανότητας ενσυναίσθησης. Οι καταγραφές από τους νευρώνες του εγκεφάλου έδειξαν επίσης ότι οι πίθηκοι αντιλαμβάνονταν την παρουσία γειτονικών πιθήκων έστω και αν εκείνοι δεν αλληλεπιδρούσαν μαζί τους.

Οι έρευνες αυτού του τύπου κινδυνεύουν πάντα από την προβολή ανθρωπομορφισμού πάνω στα ζώα, βλέποντας σε αυτά συμπεριφορές που υπάρχουν ξεκάθαρα μόνο στον άνθρωπο, κατεξοχήν κοινωνικό είδος. Ταυτόχρονα και με δεδομένο ότι δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς προκύπτουν οι ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου, είναι μάλλον παρακινδυνευμένο να θεωρηθεί ότι μικρές ομάδες νευρώνων παράγουν κάποιες από αυτές. Είναι ασαφές αν οι νευρώνες που εντοπίστηκαν σε αυτήν τη μελέτη αποτελούν την «πηγή» κοινωνικών συμπεριφορών στους πιθήκους και τι μπορεί να σημαίνει ζημιά που τυχόν γίνει σε αυτούς, αλλά τα ευρήματα, σύμφωνα με νευροεπιστήμονες που δεν συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα, μπορεί να εξηγήσουν πώς η ικανότητα ενσυναίσθησης χάνεται σε περιπτώσεις ψυχοπαθολογίας. Και αυτή η μελέτη είναι ένδειξη τού πόσο εκτεταμένη είναι η έρευνα, που πραγματοποιείται ήδη, με χρήση διεπαφών εγκεφάλου - υπολογιστή, ώστε να κατανοηθεί και ενδεχομένως επηρεαστεί η λειτουργία του εγκεφάλου του ανθρώπου, ξεκινώντας από πειραματισμούς με τους κοντινούς συγγενείς μας.