Προφανώς χωρίς να ισχυριζόμαστε ότι εκδόθηκε ένα μάνιουαλ για τη σύνθετη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης των μικρών παιδιών, ο τόμος «Ο κόσμος του παιδιού - προσχολική ηλικία» μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό στήριγμα σε αυτήν την απαιτητική, αντιφατική, πρωτόγνωρη προσπάθεια των νέων γονιών να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Γιατί ένα είναι το βέβαιο, ότι από αυτήν τη διαδικασία σαστίζουμε, αγωνιούμε και ταυτόχρονα νιώθουμε απερίγραπτη χαρά και φωτεινό ξάφνιασμα όταν το αδιαμόρφωτο «σβωλιαράκι» εξελίσσεται σε ανθρώπινη προσωπικότητα, ενώ ταυτόχρονα το μερτικό που μας αναλογεί είναι μεγάλο.

Μοναδική διαδικασία η ανάπτυξη που τρέχει με φρενήρη ρυθμό, και αυτό που τώρα εκτυλίσσεται μπροστά μας είναι κιόλας παρελθόν. Πραγματικά, πότε το αφήναμε κάτω και το ξαναβρίσκαμε στη θέση του και αμέσως μετά, σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς να μας ειδοποιήσει, κάνει κιόλας βαρελάκια, μετά μπουσουλάει και σε μερικούς μήνες περπατάει και τρέχει. Μόλις γεννήθηκε ήταν ανήμπορο να επιβιώσει χωρίς τη φροντίδα μας, και πέντε χρόνια αργότερα έχει κιόλας διαμορφώσει τα χαρακτηριστικά που συνιστούν την ανθρώπινη προσωπικότητά του. Πραγματικά μαγική, φωτεινή διαδρομή, που οι γονείς τη βαδίζουμε νιώθοντας ότι είναι όμορφα, απάτητα και πρωτόγνωρα αυτά τα μονοπάτια.

Το βιβλίο που επανεκδόθηκε από τη «Σύγχρονη Εποχή», «Ο κόσμος του παιδιού - προσχολική ηλικία», αποτελεί καρπό συλλογικής προσπάθειας Σοβιετικών επιστημόνων της Παιδαγωγικής, της Ψυχολογίας και της Ψυχοπαιδαγωγικής, με σκοπό να κοινωνηθεί η πρόοδος, η κατακτημένη επιστημονική γνώση με εκλαϊκευτικό τρόπο στους γονείς, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο που έχουν στην ανάπτυξη και διαπαιδαγώγηση του παιδιού.

Φυσικά, στην ΕΣΣΔ, στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής κοινωνίας, το ατομικό ήταν άρρηκτα δεμένο με το κοινωνικό, ενώ ως τέτοιο το συλλογικό ήταν αναβαθμισμένο σε σχέση με την ευθύνη που είχε να καλύψει τις ανάγκες των μικρών παιδιών σε φοίτηση στα Κέντρα Προσχολικής Αγωγής, με σύγχρονο αναβαθμισμένο περιεχόμενο, τα κατάλληλα μέσα και τις υποδομές ώστε να αναπτύσσονται ολόπλευρα και ισόρροπα. Αναγνωριζόταν η μεγάλη σημασία που έχει η μικρή παιδική ηλικία στη διαμόρφωση στέρεων βάσεων για τη μετέπειτα ανάπτυξή του.

Τα λόγια του καταξιωμένου Σοβιετικού παιδαγωγού Β. Α. Σουχομλίνσκι αποδίδουν αυτήν τη σημασία - «η παιδική ηλικία, η σπουδαιότερη περίοδος της ανθρώπινης ζωής, δεν είναι προετοιμασία για τη μελλοντική ζωή, είναι πραγματική, φωτεινή, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη ζωή. Και απ' το πώς πέρασε την παιδική ηλικία, απ' το ποιος το κρατούσε από το χέρι στα παιδικά χρόνια, από το τι μπήκε στο μυαλό και στην καρδιά του απ' το περιβάλλον, απ' αυτό εξαρτάται σε αποφασιστικό βαθμό τι άνθρωπος θα γίνει το σημερινό παιδάκι» - και έβρισκε την εφαρμογή της στη ζωή της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αυτή η αναγνώριση που πήγαζε από την επιστημονική γνώση δεν ήταν κενό γράμμα, μια διακήρυξη που απλά επιβεβαίωνε τη γνώση, αφήνοντάς την μετέωρη ως προς την υλοποίησή της, αλλά, διευρύνοντας το πεδίο των επιστημονικών γνώσεων, ταυτόχρονα δεσμευόταν και το εύρος των τότε σύγχρονων αναγκών με την ευθύνη της κοινωνίας να τις καλύψει ολόπλευρα.

Ενώ είναι γεγονός ότι και στον καπιταλισμό, στη σημερινή κοινωνία που ζούμε και διαπαιδαγωγούμε τα μικρά παιδιά μας, αναγνωρίζεται και διακηρύσσεται η σημασία της προσχολικής ηλικίας για τη συνολικότερη ανάπτυξη του ανθρώπου ως επιβεβαίωση της επιστημονικής προόδου, δεν προκύπτει από αυτό η υποχρέωση τα καπιταλιστικά κράτη να αναλάβουν την ευθύνη να την καλύψουν με σύγχρονους και αναβαθμισμένους όρους.

Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε ότι στην καπιταλιστική Ευρώπη, στον μέσο όρο των 28 κρατών, μόλις το 30% των παιδιών μέχρι 3 ετών βρίσκουν μια θέση σε προσχολικό κέντρο, και αυτό αφορά δημόσιο και ιδιωτικό φορέα, με τα τροφεία πολλές φορές να είναι υπέρογκα. Στη χώρα μας οι προσφερόμενες θέσεις για βρέφη σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα καλύπτουν μόλις το 14% των αναγκών, με εισοδηματικά κριτήρια, ευκαιριακό τρόπο και κουπονάκια, με τον κατάλογο να είναι μακρύς σε σχέση με τους υποβαθμισμένους όρους παροχής Προσχολικής Αγωγής και Φροντίδας, επιβεβαιώνοντας ότι ο καπιταλισμός τού σήμερα έχει ξεπεραστεί από τον σοσιαλισμό τού χθες.

Στο πλαίσιο λοιπόν της ανύπαρκτης κρατικής ευθύνης και της γιγαντωμένης ατομικής, των πανάκριβων υπηρεσιών και παροχών που αφορούν τη δημιουργική απασχόληση, τη φροντίδα, την ανατροφή και αγωγή των παιδιών, ο νέος γονιός πραγματικά είναι αφημένος να πελαγοδρομεί ανάμεσα στο ατομικό του κριτήριο, στις γνώσεις του, πολλές φορές στο ένστικτό του, να προσπαθεί να βρει τα πατήματά του μέσα από το γκουγκλάρισμα, με τους διάφορους influencers (μαμάδες, ψυχολόγοι, παιδαγωγοί) να έχουν πιάσει στασίδι, δίνοντας «οδηγίες προς ναυτιλλομένους», και τέλος στο πορτοφόλι, που ανάλογα με το βάρος του τιμοκαταλογεί το εύρος των εμπορευματοποιημένων παροχών που μπορεί να προσφέρει στο παιδί του.

Το βιβλίο λοιπόν μπορεί να δώσει πατήματα, μια πυξίδα σκέψης και δράσης του νέου γονέα, καθώς μπολιάζει τον ρόλο του στο απαιτητικό πλαίσιο της σημασίας που έχει η προσχολική ηλικία για τη συνολικότερη ανάπτυξη του ανθρώπου: «Μιλώντας για την προσχολική ηλικία μπορούμε να πούμε ότι ο ρόλος της συνίσταται στην αφομοίωση ορισμένων γενικών ανθρώπινων γνώσεων και ικανοτήτων, στην απόκτηση ορισμένων ψυχικών ιδιοτήτων απαραίτητων για τη ζωή και την κοινωνία. Τέτοιες είναι η κατάκτηση του λόγου, η ανάπτυξη της ικανότητας του προσανατολισμού στον χώρο και τον χρόνο, των ανθρώπινων μορφών αντίληψης, νόησης και φαντασίας, η πρωταρχική επαφή με τα έργα τέχνης, η διαμόρφωση των αμοιβαίων σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους. Κι αυτό το τεράστιο πρόγραμμα εκπληρώνεται σε τόσο λίγα χρόνια!».¹

Το περιεχόμενο του βιβλίου, αντιμετωπίζοντας το παιδί ως όλον, όχι αποσπασματικά και κατακερματισμένα, το παρακολουθεί στην ανάπτυξή του από τη γέννησή του μέχρι την είσοδό του στο σχολείο, επικεντρώνοντας στα κύρια αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της κάθε ηλικιακής περιόδου, τις κατακτήσεις του στη σκέψη, στον λόγο, στην ανάπτυξη του σώματος, της κινητικής δεξιότητας, στην κοινωνική συναναστροφή και αλληλεπίδρασή του με τον περίγυρο. Ταυτόχρονα δίνει κατευθύνσεις, εμπλουτίζοντας το περιεχόμενο της διαπαιδαγωγητικής διαδικασίας, όχι με σκοπό να επιταχυνθεί μονόπλευρα και πρόωρα η ανάπτυξή του, αλλά για να αποκτήσει ο ίδιος ο γονέας τη βαθιά επίγνωση αυτής καθαυτής της διαδικασίας, ενεργώντας από κει και πέρα με συνειδητό και ουσιαστικό τρόπο.

Ετσι, επαναφέρονται μέσα από το βιβλίο θεμελιώδεις αρχές που αφορούν την ίδια την υποβοήθηση της διαδικασίας ανάπτυξης, όπως είναι η βιωματική και εμπράγματη δραστηριότητα του παιδιού, ώστε να αποθέσει πλούσιο υλικό και εμπειρίες, προχωρώντας στις πρώτες νοερές πράξεις, που είναι τόσο σημαντικές για την ανάπτυξη της σκέψης του. Πραγματικά, πόσο σημαντικές είναι αυτές οι κατευθύνσεις σε μια εποχή που το περιβάλλον, μέσα και έξω από το σπίτι, λόγω και της τεχνολογικής εξέλιξης τρέχει με φρενήρη ρυθμό και είναι αναγκαία η επιμονή του γονέα σε παραδοσιακά μέσα, στο πραγματικό περιβάλλον, σεβόμενο τον ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού να δίνει πραγματικά ερεθίσματα και την ευκαιρία ώστε να πειραματίζεται και να αλληλεπιδρά με ουσιαστικό τρόπο με αυτό, υποστηρίζοντας πάνω απ' όλα την κατάκτηση της αυτονομίας και ανεξαρτησίας του σε όλα τα πεδία δραστηριότητας, είτε αφορά την αυτοεξυπηρέτησή του είτε την έκφραση των σκέψεων, την αισθητική απόλαυση, τη φυσική και σωματική ανάπτυξή του. Πόσο σημαντικό είναι να επαναφέρουμε μέσα και τρόπους αγωγής και ανατροφής του παιδιού προσχολικής ηλικίας, παρά τις «σειρήνες» που το θέλουν να κερδίζεται από το χρώμα, την ταχύτητα, τον ήχο των εικόνων, μετατρέποντάς το από ενεργητικό και δρων πλάσμα σε παθητικό δέκτη ερεθισμάτων.

Ταυτόχρονα με τον υποστηρικτικό ρόλο του βιβλίου στη συγκρότηση θεμελιωδών αρχών είναι ανάγκη να κρατήσουμε την ιστορικο-κοινωνική ανάγνωσή του, καθώς τα επιτεύγματα σε αυτόν τον τομέα ήταν πρωτόγνωρα στη σοσιαλιστική κοινωνία. Από τον πρώτο καιρό μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση, τον πρώτο μήνα της σοβιετικής εξουσίας, στις 20 Δεκέμβρη 1917, το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας εξέδωσε διακήρυξη για την Προσχολική Αγωγή, αναγνωρίζοντάς την ως ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα. Ενώ το 1918 οι δομές Προσχολικής Αγωγής εντάσσονται στην ευθύνη του υπουργείου Παιδείας και αποτελούν κομμάτι του σοσιαλιστικού εκπαιδευτικού συστήματος. Από τότε και μέχρι την αντεπανάσταση το 1989, με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν το ποσοστό φοίτησης των παιδιών ηλικίας από 3 ετών έως την είσοδό τους στο σχολείο άγγιζε το 70%. Στις προσχολικές δομές εργάζονταν παιδαγωγοί, ειδικό παιδαγωγικό προσωπικό, ιατρικό και βοηθητικό, πλαισιώνοντας με ουσιαστικό και ποιοτικό τρόπο τη λειτουργία των δομών.

Για να επισημάνουμε το εύρος των κατακτήσεων του σοσιαλισμού χρειάζεται να προσθέσουμε ότι είχαν ιδρυθεί, και λειτουργούσαν με ευθύνη του σοσιαλιστικού κράτους και του υπουργείου Παιδείας, Ειδικά Νηπιαγωγεία - Παιδικοί Σταθμοί για παιδιά με αναπηρίες ή νοητικά αποκλίνοντα παιδιά.

Πραγματικά «η σοσιαλιστική κοινωνία απέδειξε την υπεροχή της, επιτελώντας άλματα και σ' αυτόν τον τομέα. Υπέταξε δηλαδή καθετί που παρήγαγε ο άνθρωπος για να αναβαθμίσει την ίδια τη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης, εναρμονισμένη στις τότε σύγχρονες επιστημονικές, υλικές, τεχνολογικές γνώσεις και δυνατότητες, και το επίτευγμα αυτό μπορούμε να το παρακολουθήσουμε, κεφάλαιο το κεφάλαιο, στο βιβλίο.

Η ανάγνωσή του σίγουρα θα μας εξοπλίσει, θα μας κάνει να νιώσουμε παραπάνω ασφαλείς για το περιεχόμενο ενασχόλησης με τα μικρά μας παιδιά, ταυτόχρονα όμως ανοίγει διόδους προβληματισμού για τις πραγματικές δυνατότητες που γεννιούνται όταν ο άνθρωπος, ο δημιουργός όλου του πλούτου, γίνει και αφέντης του, προσφέροντάς τον σε ολόκληρη την κοινωνία. Σε αυτήν την άμετρη προσφορά το παιδί κατέχει τα πρωτεία».²

Παραπομπές:

1. «Ο κόσμος του παιδιού - προσχολική ηλικία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 2024

2. Εισαγωγή του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ στο βιβλίο «Ο κόσμος του παιδιού - προσχολική ηλικία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 2024