Το θέμα που θα μας απασχολήσει είναι κατά πόσο στο πλαίσιο της «νέας τάξης» και πιο ειδικά της κεφαλαιοκρατικής παγκοσμιοποίησης, τα ΜΜΕ, καθώς και η πληροφόρηση - ψυχαγωγία, που παρέχουν, συμβάλλουν στην απελευθέρωση - χειραφέτηση των ανθρώπων ή αντίθετα στην αναπαραγωγή της αποξένωσης - ανελευθερίας τους.

Καταρχήν όσον αφορά στο γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν τα ΜΜΕ, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η ελευθερία, πέρα από τη σε επίπεδο αρχών ανακήρυξή της από το Διαφωτισμό, μαζί με την ίδια τη ζωή, την ισότητα, την αδελφοσύνη, για να είναι ουσιαστική, προϋποθέτει από τη μια την ισότητα και από την άλλη τη μη άσκηση βίας ή τη μη ύπαρξη του φόβου της βίας και ταυτόχρονα μη αποξενωμένες προσωπικότητες.

Στο πλαίσιο των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, παρά τη διεύρυνση της κατηγορίας του πολίτη και τη μέχρι πρόσφατα συνεχή αν και επίπονη κατάκτηση δικαιωμάτων και ελευθεριών, που τώρα πια γίνεται προσπάθεια να παρθούν πίσω, καμιά από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν ισχύει.

Οσον αφορά στην ισότητα είναι σαφές ότι αυτή, στο επίπεδο της αφηρημένης έννοιας του πολίτη, αναιρείται στην καθημερινή πράξη, από τη μια από την ανισότητα των πραγματικών ανθρώπων, έτσι που έχουμε να κάνουμε με μια αξία (πολίτης) δίχως πραγματικό αντίκρισμα και ένα πραγματικό αντίκρισμα (συγκεκριμένους ανθρώπους) δίχως αξία, και από την άλλη από το γεγονός ότι το ίσο, στη θεωρία, αστικό δίκαιο λειτουργεί ως άνισο στην πράξη, εφόσον αφορά άνισους στην πραγματικότητα ανθρώπους. Ενα παράδειγμα που αφορά πιο άμεσα το θέμα μας, θα μας διευκολύνει να κατανοήσουμε καλύτερα την παραπάνω αλήθεια: Ολοι οι Ελληνες πολίτες, ως τυπικά ίσοι, έχουν το δικαίωμα να ανοίξουν ένα τηλεοπτικό σταθμό πανελλαδικής εμβέλειας. Στην πράξη όμως αυτό δεν μπορεί να το πράξουν παρά μόνο όσοι διαθέτουν τεράστια οικονομικά μέσα.

Οσον αφορά τη βία, το φόβο της βίας και την αποξένωση δεν υπάρχει κανένας πολιτικός φιλόσοφος, από το Μακιαβέλι μέχρι και τους πιο σύγχρονους, που να μην αποδέχεται είτε άμεσα είτε έμμεσα ότι η κυρίαρχη αστική εξουσία είναι ένα δίπολο βίας και δόλου, ένας συνδυασμός λιονταριού και αλεπούς, όπως πολύ γλαφυρά έλεγε ο Μακιαβέλι, ή διαφορετικά ένα δίπολο βίας και συναίνεσης η οποία αποσπάται στη βάση της αποξένωσης των ανθρώπων ή με άλλα λόγια στη βάση της αποδοχής από μέρους τους, επειδή έχουν μια στρεβλή συνείδηση της πραγματικότητας, των κυρίαρχων αξιών του συστήματος.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το γενικό πλαίσιο ουσιαστικής ανελευθερίας λειτουργούν και τα ΜΜΕ. Ομως, παρά το σημαντικό ρόλο που αυτά παίζουν, πόσο μάλλον στην εποχή μας, έτσι ώστε ορισμένοι να κάνουν λόγο για «τέταρτη εξουσία», θα μου επιτραπεί να υποστηρίξω την άποψη ότι τα ΜΜΕ έρχονται σε δεύτερη μοίρα να ενισχύσουν και να αναπαράγουν την αποξένωση - αλλοτρίωση η οποία γεννιέται, όχι στο επίπεδο του ιδεολογικού εποικοδομήματος αλλά σε αυτό της διαδικασίας της παραγωγής. Η αποξένωση όχι μόνο από τα μέσα παραγωγής, από τα προϊόντα της εργασίας, από την ίδια την εργασιακή δραστηριότητα, από τους άλλους ανθρώπους και από την κοινωνία ως σύνολο, από τη φύση, αλλά και από την ουσία του ανθρώπου, γεννιέται στο επίπεδο της ίδιας της εμπορευματικής παραγωγής, ενώ αναπαράγεται στο πεδίο της κατανάλωσης, της κουλτούρας, της πολιτικής και αφορά στο σύνολο των ανθρώπων, κεφαλαιοκρατών συμπεριλαμβανομένων.

Βεβαίως και ο ιδιαίτερος ρόλος των ΜΜΕ, κάθε άλλο παρά είναι αμελητέος σε αυτήν τη διαδικασία. Δεν είναι όμως πρωτογενής. Γιατί επιμένω σε αυτήν την πτυχή; Καταρχήν διότι θεωρώ ότι υπερτονίζεται ο όποιος αρνητικός ή θετικός τους ρόλος και κατά δεύτερο διότι μόνο αν γίνει κατανοητός αυτός ο δευτερογενής αν και ενεργητικός ρόλος, είναι δυνατόν να απαντηθούν επιχειρήματα του τύπου: «Μπορεί να λέτε εσείς ότι η δείνα ή η τάδε εκπομπή ή η τάδε κίτρινη φυλλάδα είναι υποκουλτούρα ή σκουπίδι, όμως η ακροαματικότητά της ή η κυκλοφορία της αποδεικνύει ότι μεγάλες μάζες ανθρώπων, αν όχι η πλειοψηφία, τις προτιμούν», ή ακόμη το πιο χυδαίο «όποιος δε θέλει να βλέπει αυτά τα σκουπίδια έχει το τηλεκοντρόλ και μπορεί να αλλάξει κανάλι», οπότε προκύπτει πράγματι το ερώτημα: γιατί οι τηλεθεατές δεν αλλάζουν κανάλι ή ακόμη καλύτερα δε σβήνουν μια και καλή την τηλεόραση τους;

Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι η αποσάθρωση της προσωπικότητας έχει ήδη συντελεστεί στο πεδίο της αποσαθρωμένης εμπορευματικής παραγωγής, κάτω από το βάρος των αξιών που αυτή αναδεικνύει σε κυρίαρχες - κέρδος, χρήμα, ανταγωνισμός, κατατεμαχισμός, ατομισμός κλπ - και αναπαράγεται σ' αυτό του ελεύθερου χρόνου και πιο ειδικά της ζήτησης ψυχαγωγίας, ακόμα και πληροφόρησης. Ετσι όπως τα παιδιά που δε ζητούν ποτέ παρά την τροφή που αγάπησαν στο παρελθόν και ο αναγνώστης, ο ακροατής, ο τηλεθεατής, του οποίου η ικανότητα έχει υποβαθμιστεί και αλλοτριωθεί, δεν ικανοποιείται, παρά με πολιτισμικά προϊόντα που αναπαράγουν αυτές τις αξίες. Το «βασίλειο της ελευθερίας» μετατρέπεται έτσι σε βασίλειο της αποξένωσης.

Ποιος είναι ο ρόλος που παίζουν τα ΜΜΕ σε αυτήν τη διαδικασία; Συμβάλλουν στην υπέρβασή της ή τη διαιωνίζουν; Αν συνέβαινε το πρώτο, αυτό θα σήμαινε ότι οι ιδιοκτήτες των μεγάλων ΜΜΕ έχουν αποφασίσει να κάνουν χαρακίρι και επιδιώκουν την κατάργησή τους ως ιδιοκτητών, την υπόθαλψη της ιδεολογίας, που τους στηρίζει. Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Τα ΜΜΕ, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, έχουν σαν στόχο την υπεράσπιση του συστήματος στο σύνολό του, την ενίσχυση της ιδεολογικής ηγεμόνευσης του κεφαλαίου, κάτι που γίνεται πιο άμεσα αντιληπτό σε περιόδους μεγάλων κρίσεων. Αν και η ιδιομορφία των ελληνικών ΜΜΕ, τα οποία βρίσκονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία στην κατοχή επιχειρηματιών, που κινούνται σε διάφορες πέρα των ΜΜΕ επιχειρηματικές δραστηριότητες, τα οδηγεί συχνά να υπερασπίζονται ή να πιέζουν στην κατεύθυνση της υπεράσπισης μεμονωμένων καπιταλιστών, όμως και αυτά εντάσσονται σε αυτήν τη λογική. Αυτός είναι ο ρόλος των διεθνών ΜΜΕ. Πρόκειται σε τελευταία ανάλυση για ρόλο συνολικού καπιταλιστή στο πεδίο της ιδεολογίας, ρόλος που διεκπεραιώνεται πιο άμεσα από τις ειδησεογραφικές εκπομπές, αλλά και από τις ψυχαγωγικές. Ετσι ο ρόλος των κυρίαρχων ΜΜΕ και πιο ειδικά του πλέον μαζικού από αυτά, της τηλεόρασης, είναι η συμβολή τους στην ιδεολογική ηγεμόνευση της κυρίαρχης τάξης, στην αναπαραγωγή της ανελευθερίας και στην προς τα κάτω ισοπέδωση.