Δεν είχα πρόθεση να ασχοληθώ με το ζήτημα των εξετάσεων κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας των παιδιών, για λόγους ευνόητους. Αναγκάζομαι να παραβιάσω την αρχική απόφαση για τους λόγους που ακολουθούν:

α. Κάποιος δημοσιογράφος σχολιάζοντας στις 22 του Μάη τα θέματα που είχαν δοθεί την προηγούμενη μέρα (Ιστορία στη Γ` Λυκείου, Νέα Ελληνικά στη Β` Τάξη Λυκείου) ανακοίνωσε τη χαρμόσυνη «διαπίστωση»: «Πρεμιέρα Εξετάσεων με θέματα κρίσεως». Επειδή είχα δει τα θέματα Ιστορίας, αναρωτήθηκα πώς μπόρεσε νούσιμος άνθρωπος να διατυπώσει τέτοια κρίση γενική και απόλυτη. Και ξαναπήρα στα χέρια μου τις σελίδες με τα θέματα. Ας δούμε κάτι συγκεκριμένο:

β. Το πρώτο ερώτημα ήταν: «Γιατί εργατική τάξη στην Ελλάδα δεν κατόρθωσε να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στις κοινωνικές εξελίξεις του τόπου έως το 1910;». Το ζητούμενο ήταν να γράψουν οι εξεταζόμενοι τα όσα έχει το βιβλίο τους για το θέμα αυτό στην οικεία σελίδα. Ερώτηση μνήμης, όχι κρίσης.

Στη μνήμη απευθύνεται και το β` ερώτημα: «Ποιες ήταν οι συνέπειες...» σαφέστατα.

γ. Τη μνήμη των εξεταζόμενων διευρύνουν οι εξεταστές και με τα δύο ερωτήματα του δεύτερου θέματος. Αλλά τούτα τα ερωτήματα εγκλείουν και άλλα ατοπήματα: Αποπροσανατολισμό της σκέψης: Τεκμήριο α` του αποπροσανατολισμού:

Ερώτημα: Να γράψετε στο τετράδιό σας τα δεδομένα της στήλης Α και δίπλα στο καθένα το γράμμα που δηλώνει τη σωστή απάντηση.

ΣΤΗΛΗ Α: 1. Ε.Δ.Ε.Σ., 2. Ε.Κ.Κ.Α., 3. Ε.Α.Μ., 4. Π.Ε.Α.Ν.

ΣΤΗΛΗ Β: α. Ιδρύει νεολαιίστικη οργάνωση την ΕΠΟΝ. β. Ανατινάσσει τα γραφεία της προδοτικής φασιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ. γ. Αποτελεί ένα είδος κυβέρνησης της ελεύθερης Ελλάδας. δ. Ιδρύει αντάρτικο σώμα με το οποίο δρα κυρίως στην περιοχή της Γκιώνας. ε. Δίνει την πρώτη μάχη στα Ρυκά της Παρνασσίδας. στ. Συμμετέχει στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου με το ένοπλο σώμα ΕΟΕΑ.

Απάντηση αξιοθαύμαστη:

Ο ΕΔΕΣ - στ. (συμμετέχει στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου)

Η ΕΚΚΑ - δ. (ιδρύει αντάρτικο (μάλλον συγκροτεί, όχι ιδρύει) σώμα με το οποίο δρα κυρίως στην περιοχή της Γκιώνας)

Η ΠΕΑΝ - β. (ανατινάσσει τα γραφεία της ΕΣΠΟ).

Το ΕΑΜ - α. (ιδρύει νεολαιίστικη οργάνωση την ΕΠΟΝ).

Λαμπρή ενιαία εικόνα της Εθνικής Αντίστασης των Ελλήνων... Εικόνα παραπλάνησης μέσα από ακριβείς - έστω - πινελιές. Ετσι ούτε η μνήμη αξιολογείται, ούτε η κρίση κινείται, ούτε η συνολική εικόνα της Εθνικής Αντίστασης διαφαίνεται, με κάπως αντικειμενική εικόνα, αφού το ΕΑΜ εμφανίζεται να ιδρύει νεολαιίστικη οργάνωση την ώρα που οι άλλοι πολεμούν! Ακόμη και η σειρά καταχώρησης, χωρίς αλφαβητική τάξη που θα ήταν αποδεκτή, αποκαλύπτει «ολισθηρή» πρακτική.

Τεκμήριο β` αποπροσανατολισμού:

Ερώτημα:

Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω Συμφώνων:

• «Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο»
• «Σύμφωνο Μολότωφ - Ρίμπεντροπ»
• «Σύμφωνο της Αγκυρας»
• «Σοβιετοκεμαλικό Σύμφωνο Φιλίας».

Παρατηρήσεις:

• Οι εξεταστές ελέγχουν αποκλειστικά τη μνήμη.
• Παρασιωπούν (από άγνοια;) ένα Σύμφωνο ενδιάμεσο, εκείνο του Μονάχου (1938), όπου οι πρωθυπουργοί Αγγλίας - Γαλλίας έδωσαν στο Χίτλερ την άδεια να διαμελίσει την Τσεχοσλοβακία (ουσιαστικά να ανοίξει δρόμο προς την Ανατολή (nach Osten, σύμφωνα με μια πολιτική γελοιογραφία της εποχής εκείνης). Η Σοβιετική Ενωση εύλογα το ερμήνευσε ως ενέργεια εναντίον της.
• Με αυτό το ενδιάμεσο μόνο κατανοείται το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ (1939). Η παρασιώπησή του συσκοτίζει την ερμηνεία των ιστορικών εξελίξεων.

Ισως αυτοί που διατύπωσαν τα θέματα έκριναν ότι στο σχολικό βιβλίο δεν υπήρχαν τόσο ευκρινείς πληροφορίες - κρίσεις για τη Συμφωνία του Μονάχου. Ενας λόγος παραπάνω για να δοκιμάσουν με συμπληρωματικό ερώτημα την κρίση των εξεταζομένων. `Η να αλλάξουν θέμα. Αυτό που έδωσαν, έτσι που το έδωσαν αποτελεί παραποίηση της ιστορικής πορείας από το Αντι- Comintern (1937) προς το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ (1939). Λείπει ο ενδιάμεσος κρίκος (Μόναχο 1938). Και προσφέρεται - έστω και μνημονικά - μια παραμορφωτική εικόνα των ιστορικών εξελίξεων της περιόδου 1936-1939.

δ. Το ερώτημα της ομάδας Β με το οποίο η Επιτροπή Εξετάσεων προσφέρει στους εξεταζόμενους κείμενο αγόρευσης του Βενιζέλου για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση 1929 - '32 έχει άλλα προβλήματα:

• Οι πληροφορίες του σχολικού βιβλίου για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι πολύ λίγες για να διατυπώσει κάποιος κρίση γι' αυτήν (εκτός από το να επαναλάβει τις λίγες γραμμές του βιβλίου που είναι θετικές).
• Τα στοιχεία της αγόρευσης Βενιζέλου κινούνται σε άλλο επίπεδο από εκείνο του βιβλίου και - το κυριότερο - δεν μπορεί ο 18χρονος μαθητής να κρίνει τη μεταρρύθμιση με βάση την ομιλία του πρωθυπουργού που την εισηγήθηκε. Αυτό είναι έργο του ειδικού ερευνητή, με άλλα στοιχεία και τεκμήρια*. Ο μαθητής προσκαλείται να κολυμπήσει σε πέλαγος σύγχυσης χωρίς προηγούμενη θεωρία και άσκηση κολύμβησης. Εδώ ανιχνεύεται, κατά τη γνώμη μου, περίσσεια παιδαγωγικής ακρισίας ή αναλγησίας.

Συμπέρασμα: Νομίζω ότι είχαμε πρεμιέρα σύγχυσης, ακρισίας και αποπροσανατολισμού. Οι εισηγητές των θεμάτων φοβάμαι ότι δε θα έπαιρναν καλό βαθμό κρινόμενοι με τα κριτήρια αντικειμενικότητας τα οποία οι ίδιοι αναζήτησαν με το παράλληλο θέμα της έκθεσης την ίδια μέρα στην άλλη τάξη των εξεταζομένων.

Τα δύο θέματα - ερωτήματα κρίσης που έδωσαν φρονώ ότι δεν είναι υπόδειγμα ευθυκρισίας επιστημονικής, παιδαγωγικής, εξεταστικής, κοινωνικής.

* Πράγματι η έρευνα έχει επισημάνει ότι οι αρετές ή τα μειονεκτήματα εκείνης της μεταρρύθμισης διαφαίνονται στα αναλυτικά προγράμματα και τις Οδηγίες του αρμόδιου υπουργού Παιδείας, οι οποίες συμπορεύονται με το πνεύμα της πρόσφατης τότε νομοθεσίας «περί μέτρων προστασίας του καθεστώτος» («Ιδιώνυμο», 1929, όπου και ειδικό άρθρο «τιμής για τους εκπαιδευτικούς»). Αν τίποτα απ' αυτά δεν μπορούσε να διερευνηθεί με τις σχολικές εξετάσεις, ήταν τουλάχιστον παραδεκτή, νομίζω, μια ερώτηση κρίσης: «Διαβάζοντας την αγόρευση του πρωθυπουργού καταγράψτε: "α. ποια στοιχεία φαίνεται ότι εκφράζουν τη γνώμη του για την τότε εκπαιδευτική πραγματικότητα και β. ποιες επιδιώξεις διαφαίνονται με την επιχειρούμενη μεταρρύθμιση"».

Σε σχέση προς το θέμα εκείνης της Μεταρρύθμισης και το κλίμα εκείνης της εποχής μπορεί κανείς να θυμίσει τρία βιβλιογραφικά λήμματα:

• Δημήτρη Γληνού, «Εκλεκτές Σελίδες» (εκδόσεις «Στοχαστής»), τόμος 3, σελ. 103, όπου σχολιάζονται οι Οδηγίες του υπουργού Παιδείας προς το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο κατά το 1931 με το ακόλουθο συμπέρασμα: «Εκπαιδευτικοί οι οποίοι τυχόν δε συμφωνούν δικαιούνται βεβαίως να διατηρούν τας πεποιθήσεις των αλλά όχι και τας θέσεις των».
• Χαρ. Νούτσου, «Αναλυτικά Προγράμματα και Ιδεολογικός Ελεγχος» (με αναφορά στη Μεταρρύθμιση του 1929 - '32).
• Γιώργου Κατηφόρη, «Νομοθεσία των Βαρβάρων» (αποτίμηση του Ιδιωνύμου και άλλων συναφών νομοθετημάτων της περιόδου 1929 - 1949).