«Ψεύτικη γλώσσα σου τάζουν οι ψεύτες,

μα κι οι φίλοι σου με ψεύτικες αλήθειες σε κοιμίζουν.

Πού πας με ψεύτικα όνειρα;».

Εκδοχή πρώτη: Η αιτία του φαινομένου της ανόδου και πτώσης των βάσεων εισαγωγής στα ΑΕΙ και ΤΕΙ ενυπάρχει στη φύση του «Ενιαίου» Λυκείου σαν προθαλάμου επιλογής υποψηφίων και κατά προέκταση στον επιλεκτικό χαρακτήρα των εξετάσεων και στη μορφωτική υποβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας που επέβαλε η «μεταρρύθμιση». Η δυσκολία ή ευκολία των θεμάτων ρυθμίζεται με την άδεια της σχετικής νομοθεσίας, η οποία υποδεικνύει επιλογές από Τράπεζες Θεμάτων, διαφορετικών βαθμών δυσκολίας και επιτρέπει στον υπουργό Παιδείας να παρεμβαίνει στο βαθμό δυσχέρειας των θεμάτων, με διάφορες κάθε φορά πολιτικές σκοπιμότητες. Οι υψηλές βαθμολογίες εισαγωγής σε σχολές μεγάλης ζήτησης δημιούργησαν δυσαρέσκεια, ενώ η συνύπαρξη των πολύ χαμηλών βαθμών, αποκάλυψε το ταξικό χάσμα που επέφερε η «μεταρρύθμιση». Ετσι, έπρεπε να συγκαλυφτεί η πραγματικότητα αυτή, μέσα από την τηλεκατευθυνόμενη πτώση των βάσεων. Η ουσία όμως είναι η ίδια, ο σκληρός ανταγωνισμός γίνεται ακόμα σκληρότερος, όταν οι βαθμοί πρόσβασης χαμηλώνουν, όπως φέτος, όπου κρίνονται πάρα πολλά από διαφορές μισής έως και μίας μονάδας ανάμεσα σε μέτριους βαθμούς. Και εδώ πάλι οι υποψήφιοι που προηγούνται είναι οι πιο «έτοιμοι», δηλαδή αυτοί που με πολλά φροντιστήρια τα καταφέρνουν, με απλά λόγια οι οικονομικά και κοινωνικά πιο ισχυροί. Η πτώση των βάσεων στις πανελλαδικές του 2002 αποτελεί αποτυχία των πολλών και ανίσχυρων, ιδιαίτερα στις θεωρητική και τεχνολογική 2 κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα πάνω από 5% των μαθητών του Λυκείου να μείνουν χωρίς απολυτήριο, ενώ η απόρριψη στη Β' Λυκείου προσεγγίζει το 20%, ιδιαίτερα στις λαϊκές γειτονιές και στην αγροτική ύπαιθρο. Είναι τραγικό το γεγονός ότι τα μεγάλα ποσοστά απόρριψης στη Β' Λυκείου, που συνεπάγονται παραίτηση και έξωση και άλλων παιδιών από το Λύκειο, περνούν σχεδόν απαρατήρητα.

Ομως, το πιο σοβαρό είναι ότι είτε με εύκολα είτε με δύσκολα θέματα, το επίπεδο της παρεχόμενης γνώσης διαρκώς υποβαθμίζεται. Η κατανόηση του γεγονότος ότι τα πράγματα χειροτερεύουν, είτε με την άνοδο είτε με την πτώση των βάσεων και ιδιαίτερα η εκδοχή της πτώσης, δεν πρέπει να καλλιεργεί αυταπάτες και ψεύτικη αισιοδοξία, ούτε να κρατάει την αγωνία των υποψηφίων και των γονιών τους στο ζενίθ μιας έντασης που κλιμακώνεται σε όλη την περίοδο του εξεταστικού μαραθωνίου (ένας πλήρης μήνας εξετάσεων, δεκαπέντε μέρες ανακοινώσεων βαθμολογιών που φτάνουν αργά αργά, μαρτυρικά και κατά μάθημα από τα βαθμολογικά κέντρα στα Λύκεια).

Εκδοχή δεύτερη: Η εισαγωγή σε τμήματα σχολών πρώτης προτίμησης των υποψηφίων είναι δύσκολη έως ανέφικτη. Στις σχολές πρώτης προτίμησης, που συνήθως είναι οι σχολές με τη μεγαλύτερη ζήτηση, πετυχαίνει ένα μικρό ποσοστό από την ολιγάριθμη κατηγορία των «αριστούχων», ή ένα σχετικά μεγαλύτερο από την ομάδα των «λίαν καλώς» (16,1 - 18) επιδόσεων, η οποία αρκείται σε σχολές με χαμηλότερο βαθμό πρόσβασης και κάποιο κύρος. Το πιο σημαντικό όμως, είναι πως οι υποψήφιοι διαμορφώνουν ή καθορίζουν τις επιλογές τους με έλλειψη ενημέρωσης. Εδώ ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός είναι ανεπαρκής έως ύποπτος, ενώ η στρεβλή πληροφόρηση από ΜΜΕ και έντυπα για τα επιστημονικά αντικείμενα και τη λειτουργία των ΑΕΙ, έχουν σαν αποτέλεσμα οι νέοι να απογοητεύονται και να τα εγκαταλείπουν (βλ. ΤΕΙ, όπου το 25% εγκαταλείπει πριν την απόκτηση τίτλου). Μα πάνω απ' όλα, το πιο σοβαρό είναι ότι οι νέοι δεσμεύονται για όλη τους τη ζωή σε μια επιστήμη και μια επαγγελματική ενασχόληση, στην οποία δε συμμετέχουν συναισθηματικά, με συνέπεια να γίνονται δυστυχισμένοι άνθρωποι και διπλά καταπιεσμένοι εργαζόμενοι.

Εκδοχή τρίτη: Οι οικονομικές δυσκολίες των οικογενειών οδηγούν τους υποψηφίους να επιλέγουν σχολές και τμήματα που δεν αγαπούν, γιατί το κόστος της φοίτησης στην επαρχία είναι αρκετά μεγάλο, με δεδομένη την ανυπαρξία κρατικής μέριμνας για τις ανάγκες σίτισης και στέγασης των φοιτητών. Το ποσοστό των παιδιών αυτών προσεγγίζει σήμερα το 30%. Ετσι, τα παιδιά υποκύπτουν, με την ελπίδα μιας δεύτερης προσπάθειας, μιας προσπάθειας που ποτέ δε γίνεται, ή όταν γίνει, εξ αιτίας της δυσκολίας της (σύνολο μαθημάτων, μη κατοχύρωση βαθμολογίας) οδηγεί σε αποτυχία.

Εκδοχή τέταρτη: Η εξάλειψη του μορφωτικού περιεχομένου του Λυκείου, είναι αποτέλεσμα της μετατροπής του σε μηχανισμό επιλογής για τα πανεπιστήμια. Γι' αυτό τα αναλυτικά προγράμματα και τα βιβλία αποτελούν περιλήψεις της πανεπιστημιακής διδασκαλίας κατά τομείς και συντάσσονται αποσπασματικά και αντιφατικά, με συνέπεια η παρεχόμενη γνώση να παραμένει ασύνδετη τόσο μεταξύ της όσο και με τη ζωή. Ετσι, ενισχύεται η αδυναμία αντίληψης της κοινωνικής και ατομικής πραγματικότητας. Για παράδειγμα, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας σημειώνεται μεγάλη αδυναμία κατανόησης των κειμένων, περιληπτικής γραπτής ή προφορικής απόδοσής τους και παραγωγής λόγου. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και στην ιστορία, στα μαθηματικά κλπ. Η αφυδάτωση και η τυποποίηση της μορφωτικής λειτουργίας του σχολείου οδηγεί στην παγίδα της αποστροφής και απόρριψης της σχολικής γνώσης, μέσα από εκδηλώσεις αδιαφορίας και περιφρόνησης της μόρφωσης. Αυτή η στάση στην ουσία είναι άρνηση ζωής. Στα φαινόμενα συνολικής απαξίωσης της σχολικής γνώσης πρέπει ν' αντιπροτείνουμε την προσπάθεια για την όποια κατάκτηση, αξιοποίηση και υπέρβασή της.

Απέναντι στην επιχείρηση παραπληροφόρησης, που αυτή την περίοδο περιφέρει το σκοτεινό της είδωλο μέσα από δημοσιεύματα και ένθετα του αστικού Τύπου, με φλύαρες αναλύσεις ειδικών ερευνητών και φροντιστηριακών παραγόντων, εμείς τολμάμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους: Ανοδος και πτώση των βάσεων είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος στα χέρια ενός αντιεκπαιδευτικού μηχανισμού, αφού οι εξετάσεις αποτελούν την κορυφαία στιγμή της ταξικής επιλογής των μαθητών και όχι της παιδαγωγικής λειτουργίας στην εκπαίδευση.

Η αλήθεια δεν πρέπει να καλλιεργεί την απαισιοδοξία ή την παραίτηση από την αγωνιστική διάθεση. Αντίθετα, για μας, η προσγείωση στην πραγματικότητα είναι η αφετηρία της αυθεντικής αγωνιστικής στάσης. Γι' αυτό, με όλη την ευθύνη που μας αναλογεί, υποδεικνύουμε στους υποψηφίους να δηλώσουν έτσι κι αλλιώς τη σχολή που τους αρέσει και στη συνέχεια σχολές πλησιέστερες στα ουσιαστικά τους ενδιαφέροντα. Παράλληλα, όμως, προβάλλουμε την επιτακτική ανάγκη του αγώνα με όλο το λαό για μια άλλη παιδεία και κοινωνία, με τη βεβαιότητα πως αν υπήρχε ζυγαριά ευαίσθητη στο φως, θα έβλεπες το δίσκο με τις αυταπάτες να τινάζεται στον αέρα και θα ένιωθες την καρδιά του αυριανού κόσμου να χτυπά στο σφυγμό της ζωής που αξίζουμε.