«Η Ελλάδα διοργανώνει Ολυμπιακούς Αγώνες με αυστηρή νομιμότητα, με απόλυτη διαφάνεια και βεβαίως με πλήρη και άκαμπτο σεβασμό στο περιβάλλον και στην πολιτική μας κληρονομιά»...

Αυτά δήλωσε, μεταξύ πολλών άλλων, ο υπουργός Πολιτισμού, Ευ. Βενιζέλος, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο. Σε ό,τι αφορά τη «διαφάνεια» και τη «νομιμότητα», ο υπουργός δεν αναλώθηκε σε θεωρητικές και ιδεολογικές αναλύσεις. Είχε ήδη ξεκαθαρίσει, ότι οι αγώνες γίνονται με «σεβασμό» της «εθνικής της νομοθεσίας (σσ της Ελλάδας) και της κοινοτικής νομοθεσίας, του κοινοτικού κεκτημένου». Από αυτήν την άποψη, ο υπουργός έχει δίκιο. Το γεγονός ότι γνωρίζει πολύ καλά, πως το περιεχόμενο του δικαίου εξαρτάται από το κοινωνικό σύστημα που καλείται αυτό το δίκαιο να υπηρετήσει, είναι από τα αυτονόητα που κανένα στέλεχος, καμίας κυβέρνησης δεν πρόκειται ποτέ να αγγίξει, για ευνόητους λόγους. Ετσι, το ότι το «δίκαιο» των μονοπωλίων και των κάθε λογής «χορηγών» επιτρέπει ή δεν επιτρέπει την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός λαού, ανάλογα με το κέρδος στο οποίο προσβλέπουν, αποτελεί αδιαπραγμάτευτη «αξία» και προϋπόθεση άσκησης πολιτικής από τις κυβερνήσεις.

Οταν στον περσινό απολογισμό της «Αρχαιολογικής Εταιρείας» παρουσιάστηκε μια αγγελία σε εφημερίδα, η οποία αφορούσε την πώληση οικοπέδου με το «ατού» της μικρής του απόστασης από το ολυμπιακό κωπηλατοδρόμιο στο Μαραθώνα, κανείς από τους παρευρισκόμενους δεν ένιωσε έκπληξη. Από τις οικολογικές οργανώσεις μέχρι τους ακαδημαϊκούς και επιστημονικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού, που αντιδρούν στη χωροθέτηση του κωπηλατοδρομίου στο Μαραθώνα, είναι ξεκάθαρο, ότι η πραγματική και καταστροφικότερη «επέλαση» στην περιοχή, θα αρχίσει την «επόμενη μέρα» των αγώνων. Το ότι και αυτό το έργο έχει την έγκριση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής και είναι «συμβατό» με την «εθνική και κοινοτική νομοθεσία» (αν υποθέσουμε και ότι είναι έτσι, αφού οι περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν εκφράσει τις αμφιβολίες τους) είναι το σημείο - «κλειδί» που διαφοροποιεί τις αντιλήψεις περί «δικαίου». Και να φανταστεί κανείς πως οι φορείς που αντιδρούν έχουν μικρή ή καθόλου σχέση με το όραμα της αλλαγής της κοινωνίας.

Αυτή η μακροσκελής εισαγωγή κρίθηκε αναγκαία για να γίνουν πιο κατανοητές οι διάφορες «εμμονές» της κυβέρνησης στη χωροθέτηση των ολυμπιακών και των λεγόμενων «μεγάλων» έργων, σε σχέση με την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η πρόσφατη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για τη μεταφορά των δύο εκ των τριών πρωτοελλαδικών οικισμών που αποκαλύφθηκαν κατά τις εκσκαφές του κωπηλατοδρομίου, καθώς και η συζήτηση που προηγήθηκε, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του ρητού «κοιτούν το δέντρο και χάνουν το δάσος».

Η αγωνία του ανώτατου κρατικού φορέα για την προστασία των μνημείων, δηλαδή του ΚΑΣ, να «αποενοχοποιήσει» από κάθε ιδεολογική παράμετρο τη γνωμοδότησή του και να καλυφθεί πίσω από το «γράμμα» των αρμοδιοτήτων του και τη στενή ερμηνεία της επιστημονικότητας, ήταν μια κατάφαση, ουσιαστικά, στην πραγματική του θέση ως οργάνου άμεσα συνδεδεμένου και εξαρτημένου από την πολιτική εξουσία. Αυτό αφορά το ρόλο του Συμβουλίου ως οργάνου, ανεξάρτητα από τα μέλη που το αποτελούν και τα οποία είναι, θεσμικώς, αναλώσιμα...

Οι τρεις «ταπεινοί» - όπως χαρακτηρίστηκαν από μέλη του ΚΑΣ - πρωτοελλαδικοί οικισμοί που αποκαλύφθηκαν, ακύρωσαν το βασικό κυβερνητικό επιχείρημα, ότι το σημείο που κατασκευάζεται το κωπηλατοδρόμιο ήταν θάλασσα κατά την εποχή της Μάχης του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Οι φορείς που αντιδρούν στη χωροθέτηση, θύμισαν στον υπουργό Πολιτισμού τις δηλώσεις του κατά την εποχή της... άλλης «μαραθωνομαχίας» με την «Αρχαιολογική Εταιρεία», ότι θα ματαίωνε την κατασκευή του έργου αν αποκαλύπτονταν αρχαιότητες. Η φετινή, νέα θέση του υπουργού - η οποία προέκυψε από την αναπαλαίωση, ουσιαστικά, γεωλογικών ερευνών στην περιοχή ήταν ότι, όταν έγινε η Μάχη του Μαραθώνα, η περιοχή που κατασκευάζεται σήμερα το κωπηλατοδρόμιο ήταν κάτι μεταξύ λιμνοθάλασσας και έλους και ότι η ύπαρξη των αρχαιοτήτων «εξηγείται» από το ότι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή το έλος «στέγνωσε» και έτσι επιτράπηκε η ανθρώπινη δραστηριότητα. Η θέση αυτή στηρίχτηκε εκεί που στήριξε και το ΚΑΣ τη δική του γνωμοδότηση, δηλαδή στα πορίσματα της ομάδας του καθηγητή γεωλογίας στο ΑΠΘ, Α. Ψιλοβίκου. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η περιοχή μετατράπηκε και πάλι σε λιμνοθάλασσα ή σε έλος ή βρισκόταν σε διαδικασία μετάβασης από τη μία κατάσταση στην άλλη, κατά τη διάρκεια της Μάχης του Μαραθώνα.

Βέβαια, επειδή η θάλασσα, η λιμνοθάλασσα και το έλος είναι διαφορετικά πράγματα και πάντως, η φετινή θέση του υπουργείου υποχωρεί σε σχέση με την περσινή, σύμφωνα με την οποία η περιοχή ήταν θάλασσα την εποχή της Μάχης, η κυβέρνηση δεν έπεισε. Ακόμη και το μέλος του ΚΑΣ, Χ. Κριτζάς (ένας από τους ελάχιστους που τόλμησαν να θυμίσουν τα αυτονόητα σε εκείνη τη συνεδρίαση) είπε, ότι ακόμα κι αν δεν είχε βρεθεί τίποτα στις εκσκαφές, ο Μαραθώνας είναι ιστορικά φορτισμένος τόπος και το κωπηλατοδρόμιο δε θα έπρεπε να είχε κατασκευαστεί εκεί. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί, πως ο όρος «ιστορικός τόπος» είναι επιστημονικός και συναντάται στις διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως το κράτος μπορεί, αν θέλει, να κηρύξει μια περιοχή προστατευόμενη, χωρίς καν να υπάρχει η ανάγκη ύπαρξης ευρημάτων, αρκεί να έχει διαπιστωθεί από τις πηγές ότι εκεί έλαβε χώρα κάποιο σημαντικό ιστορικό γεγονός.

Για την ιστορία να πούμε, ότι η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων πρότεινε τη μεταφορά των ευρημάτων από τη θέση που βρέθηκαν, γιατί αν αποφασιζόταν η βύθισή τους στην τεχνητή λίμνη θα δημιουργούσαν προβλήματα στη διεξαγωγή των κωπηλασιών. Και αυτή η παράμετρος δείχνει ότι η κυβέρνηση δεν εξέτασε καν το ενδεχόμενο της συνολικής κήρυξης του Μαραθώνα και της ιστορικής - αρχαιολογικής ανάδειξής του, αλλά ήταν αποφασισμένη να προχωρήσει στη χωροθέτηση με κάθε κόστος. Μετά από αυτό, η μεταφορά του «σλάλομ» από το Μαραθώνα στο Ελληνικό - μεταφορά που διαφημίζει ο υπουργός Πολιτισμού ως τεκμήριο του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για την πολιτιστική κληρονομιά - μόνο σαν κίνηση τακτικής μπορεί να ερμηνευτεί και πάντα υπό την πίεση της διεθνούς και εγχώριας κατακραυγής.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο Μαραθώνας έγινε η αφορμή για τις απειλές που εκτόξευσε ο υπουργός την επομένη της γνωμοδότησης του ΚΑΣ για τα ευρήματα, σύμφωνα με τις οποίες, έχει δοθεί «οδηγία» στα στελέχη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας «που θεωρούν τον εαυτό τους προσβεβλημένο από σχόλια, αναφορές, ερωτήσεις σε σχέση με τα μεγάλα αρχαιολογικά έργα, να καταφύγουν σε δικαστική προστασία»! Το «παράδειγμα» το έδωσε ο ίδιος ο Ευ. Βενιζέλος (αν και δεν είναι στέλεχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας) με την αγωγή εναντίον του ραδιοφωνικού σταθμού «Σκάι» με την οποία απαιτεί αποζημίωση ύψους 700 εκατομμυρίων δραχμών.

Ο Μαραθώνας, η περιοχή της Μερέντας (όπου κατασκευάζεται πάνω σε αρχαίο δήμο ο ιππόδρομος για τους ολυμπιακούς αγώνες), ο αρχαιολογικός χώρος του Μακρυγιάννη είναι δείγματα της αντίληψης περί «προστασίας» της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ανάλογη με την αντίληψη είναι και η μέθοδος εφαρμογής της. Το αποτέλεσμα θα είναι, αν δεν υπάρξει μαζική κινητοποίηση, να «ενταφιαστεί» η Αττική, πάντα στο όνομα της «αυστηρής νομιμότητας»...