Δεκαέξι χρόνια έχουν περάσει από εκείνο το ταξίδι του μοναδικού και αξέχαστου συντρόφου μας Θανάση Παπαρήγα στο Μεξικό και πολλά έχουν συμβεί από τότε σε παγκόσμιο επίπεδο. Τότε, το 1986, το ΚΚΕ έκανε ένα από τα πρώτα του μεταδικτατορικά βήματα στην προσέγγιση του κομμουνιστικού κινήματος της Λατινικής Αμερικής. Σήμερα, οι σχέσεις έχουν σε κάποιο βαθμό εδραιωθεί και έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς.

Είναι πολλές οι αλλαγές που έχουν σημειωθεί στο μεταξύ και στο ίδιο το Μεξικό. Μια από τις πιο σημαντικές είναι, θα λέγαμε, η ανάληψη το Δεκέμβρη του 2000 της διακυβέρνησης της χώρας από το κόμμα ΡΑΝ, το Κόμμα Εθνικής Δράσης, με ηγέτη σήμερα τον Βισέντε Φοξ, πρώην διευθυντικό στέλεχος της «Κόκα - Κόλα», που φρόντισε από τις πρώτες μέρες να επιβεβαιώσει στην πράξη όσα ο Θανάσης Παπαρήγας ανέφερε στο βιβλίο γι' αυτό το κόμμα, 16 χρόνια πριν. Το Μεξικό, γνωστό μέχρι τότε για την προοδευτική εξωτερική πολιτική του, αντίβαρο στον επεκτατισμό των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική, η μοναδική χώρα που δεν είχε διακόψει σχέσεις με την Επαναστατική Κούβα, η χώρα που στήριξε από την πρώτη στιγμή την Επανάσταση των Σαντινίστας, ακολουθεί σήμερα μια εξωτερική πολιτική απόλυτα εναρμονισμένη με τα συμφέροντα της κυβέρνησης των ΗΠΑ, προωθεί το περιβόητο Σχέδιο «Πουέμπλα - Παναμά», το σχέδιο της κυβέρνησης Μπους για την Κεντρική Αμερική, αντίστοιχο του Σχεδίου «Κολομβία» και της Περιφερειακής Πρωτοβουλίας για τις Ανδεις, είναι ο πιο ένθερμος οπαδός της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου για την Αμερική (ALCA), που έχουν εκπονήσει οι ΗΠΑ και που βάζει οριστικά ταφόπλακα σε κάθε προσπάθεια της Λατινικής Αμερικής για μια, στοιχειώδη έστω, προσπάθεια κυρίαρχης ανάπτυξης, μια συμφωνία που κατακρίνεται και από τις πιο συντηρητικές κυβερνήσεις της περιοχής. Ταυτόχρονα, οι σχέσεις του με ό,τι προοδευτικό υπάρχει στη Λατινική Αμερική, με την Επαναστατική Κούβα και την πατριωτική κυβέρνηση του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα, πάνε από το κακό στο χειρότερο.

Σήμερα, μετά από 20 συναπτά έτη εφαρμογής των μέτρων για την καπιταλιστική αναδιάρθρωση και 8 χρόνια μετά τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής ανάμεσα στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό, τη NAFTA, το Μεξικό είναι και πάλι στα όρια της χρεοκοπίας. Από τις 1.155 δημόσιες υπηρεσίες που υπήρχαν τότε, σήμερα δεν έχουν μείνει παρά 200. Το εξωτερικό χρέος έφτανε το Δεκέμβρη του 2000 τα 163.200 εκατομμύρια δολάρια, ήταν δηλαδή πάνω από το διπλάσιο του 1982. Μ' άλλα λόγια, ο κάθε Μεξικάνος, με το που γεννιέται, χρωστάει ήδη 1.570 δολάρια ΗΠΑ.

Για το τεράστιο αυτό εξωτερικό χρέος το Μεξικό πληρώνει 2,5 φορές περισσότερα απ' όσα επενδύει για την Παιδεία, τη στιγμή που έχει ήδη 33 εκατομμύρια αναλφάβητους και μέσο επίπεδο σχολικής εκπαίδευσης μόλις τα 3,3 έτη. Σύμφωνα με τα επίσημα κυβερνητικά στοιχεία, στις αρχές του 2002, συνολικά 8,8 Μεξικάνοι ζουν σε επίπεδα απόλυτης ένδειας, 10 εκατομμύρια κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας. Στην πραγματικότητα, οι αριθμοί είναι πολύ υψηλότεροι, αφού υπολογίζεται ότι περίπου το 45% των Μεξικανών θεωρούνται φτωχοί. Για την καταπολέμηση της φτώχειας, το κράτος επένδυσε το 2001 συνολικά 1.500 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή το 6,5% των χρημάτων που πληρώνει για το εξωτερικό χρέος.

Ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, το 75% του πληθυσμού δεν καταφέρνει να καλύψει τις ελάχιστες διατροφικές του ανάγκες, ενώ το 15% των παιδιών κάτω των 5 ετών παρουσιάζει σοβαρό υποσιτισμό. Κι αυτό σε μια από τις πιο πλούσιες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι τα τελευταία 8 χρόνια σε μια χώρα που φημιζόταν για τη σχετική σταθερότητά της, τουλάχιστον σε σχέση με τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, ξέσπασαν δύο μεγάλες οικονομικές κρίσεις, ξεπήδησαν τρία αντάρτικα κινήματα, εμφανίστηκαν παραστρατιωτικές ομάδες που δολοφονούν, εξαφανίζουν, βασανίζουν και τρομοκρατούν άμαχους πολίτες, πρώτα και κύρια φτωχούς αγρότες και ιθαγενείς. Η κατάσταση στην ύπαιθρο είναι τραγική, πάντα με την ανοχή, όπως γίνεται παντού, της ντόπιας ολιγαρχίας, του στρατού, της αστυνομίας, αφού οι παραστρατιωτικοί δεν είναι παρά το μακρύ χέρι της κρατικής τρομοκρατίας.

Την ημέρα που έμπαινε σε ισχύ η συμφωνία NAFTA, την 1.1.1994, έκανε την εμφάνισή του το πρώτο ένοπλο κίνημα στο Μεξικό, οι Ζαπατίστας, το μεγαλύτερο κίνημα αντίστασης αυτή τη στιγμή στο Μεξικό. Ενα κίνημα που αποδείχτηκε μοχλός πίεσης στην κυβέρνηση και όχι αντάρτικη οργάνωση, αφού σχεδόν από την αρχή δήλωσε ότι στόχος του δεν είναι η κατάληψη της εξουσίας, αλλά να ακουστεί η φωνή των καταπιεσμένων ιθαγενών, που αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού της χώρας και ζουν κάτω από πραγματικά άθλιες συνθήκες. Στα 8 χρόνια παρουσίας του, απέδειξε ότι αποτελεί κομμάτι του αντιιμπεριαλιστικού κινήματος της Λατινικής Αμερικής, με αρκετά μεγάλη δυνατότητα κινητοποίησης όχι μόνο των ιθαγενών, αλλά και τμημάτων των πόλεων.

Σήμερα, το κίνημα των Ζαπατίστας βρίσκεται σε περίοδο κρίσης, μετά τη μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας που διοργάνωσε το 2001 που διέσχισε περίπου 3.000 χλμ, περνώντας μέσα από 12 από τις πιο φτωχές πολιτείες του Μεξικού, πριν καταλήξει στις 11 Μάρτη 2001 στην κεντρική πλατεία του Σόκαλο στην Πόλη του Μεξικού. Η κρίση που περνάει δεν είναι καθόλου άσχετη από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, που εκδηλώθηκε σχεδόν από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του. Ούτε είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι τα έντυπά τους δεν απαγορεύτηκαν ποτέ στο Μεξικό κι ότι οι περιπολίες του στρατού, τα μπλόκα, οι παραστρατιωτικές ομάδες δεν έχουν σαν στόχο τους ίδιους, αλλά τους ιθαγενείς Ινδιάνους που εκείνοι υποστηρίζουν. Ετσι, άσχετα από προθέσεις και από προβλήματα που μπορεί να δημιουργεί κατά καιρούς στον ιμπεριαλισμό και την ντόπια ολιγαρχία, το κίνημα των Ζαπατίστας βοηθάει στον εγκλωβισμό των μαζών στα αποδεκτά πλαίσια της απλής κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Το πραγματικά αντιιμπεριαλιστικό προοδευτικό κίνημα στο Μεξικό βρίσκεται σήμερα κατακερματισμένο σε πολλές μικρές πολιτικές ομάδες, που ωστόσο καταφέρνουν να συνεργάζονται σε αρκετό βαθμό μεταξύ τους, όπως συμβαίνει λίγο-πολύ σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν καμιά δεκαριά κόμματα και οργανώσεις που έχουν στον τίτλο τους τον όρο «κομμουνιστικό», εκτός από τα δύο Λαϊκά Σοσιαλιστικά Κόμματα. Το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τοπίο στη χώρα και στην περιοχή είναι, ωστόσο, τέτοιο που σύντομα, πιστεύουμε, θα οδηγήσει σε συσπειρώσεις. Ηδη οι σχετικές συζητήσεις έχουν αρχίσει ανάμεσα σε 7 τέτοιες οργανώσεις, με στόχο τη συνένωσή τους.