«Περιφερειακή σύγκλιση». Η μικρή αυτή φράση θα μπορούσε να ήταν και σύντομο ανέκδοτο. Η κυβέρνηση όμως, σε πείσμα των μεγάλων αλλαγών που συντελούνται στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία 15-20 χρόνια, αλλαγές οι οποίες ενισχύουν τις τάσεις διεύρυνσης των κοινωνικών, αλλά και περιφερειακών αντιθέσεων της καπιταλιστικής μας κοινωνίας, συνεχίζει να υποστηρίζει ότι στην Ελλάδα παρατηρείται... περιφερειακή σύγκλιση. Μάλιστα, πριν ανά ακριβώς μήνα, την Πέμπτη 5 του Δεκέμβρη, αμέσως μετά τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου με θέμα την πορεία υλοποίησης του Γ΄ ΚΠΣ, το υπουργείο Οικονομίας έδωσε στη δημοσιότητα πίνακες (περιέχουν στοιχεία ανά περιφέρεια: για το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, την εξέλιξη της ανεργίας, σχολικές αίθουσες, χρήση υπολογιστών κλπ.), με βάση τους οποίους προκύπτει το πολυπόθητο αποτέλεσμα. Στην Ελλάδα παρατηρείται... περιφερειακή σύγκλιση.

Είναι εμφανές βέβαια ότι πίσω από τα προπαγανδιστικά αυτά «τρικ» υπάρχει η αγωνία της κυβέρνησης να προσεγγίσει τα κοινωνικά εκείνα στρώματα (εργαζόμενους, άνεργους, αγρότες, μικρομεσαίους κλπ.), που η ίδια η σκληρή ταξική πολιτική της τα έχει απομακρύνει από την επιρροή της. Αυτό βέβαια είναι καλό. Το κακό βέβαια είναι ότι τη λαϊκή αυτή δυσαρέσκεια και αγανάκτηση την εισπράττει το κόμμα της ΝΔ, ένα σκληρό κόμμα της ολιγαρχίας, το δίδυμο αδελφάκι του ΠΑΣΟΚ. Αυτό όμως είναι άλλο ζήτημα, που δεν μπορεί να εξεταστεί στα στενά πλαίσια αυτού του άρθρου.

Στο διά ταύτα τώρα, εάν στην Ελλάδα υπάρχει ή όχι περιφερειακή σύγκλιση. Θεωρητικά, από τις αρχές κιόλας του 20ού αιώνα, ο Λένιν είχε διατυπώσει την περίφημη θέση ότι στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού διευρύνονται και οξύνονται όλες οι οικονομικές, κοινωνικές και περιφερειακές αντιθέσεις. Οτι επειδή κυρίαρχη οικονομική μορφή είναι πλέον το μονοπώλιο, το οποίο περιορίζει - χωρίς όμως και να καταργεί - τον λεγόμενο ελεύθερο καπιταλιστικό ανταγωνισμό, παρατηρείται μια ανισομετρία στην ανάπτυξη των κεφαλαίων. Οτι στα πλαίσια μιας χώρας ή μιας μεγάλης οικονομικής περιφέρειας (π.χ. ΕΕ) δημιουργούνται εστίες ισχυρής καπιταλιστικής ανάπτυξης, που δεν είναι τίποτα άλλο από την ανάπτυξη των ίδιων των καπιταλιστικών αντιθέσεων. Αντίθετα, άλλες περιοχές στην ίδια χώρα ή στην ίδια οικονομική ζώνη περιθωριοποιούνται και συρρικνώνονται. Υποτίθεται ότι το καπιταλιστικό κράτος, για να μετριάσει την κυρίαρχη αυτή τάση, εφαρμόζει διάφορα περιφερειακά προγράμματα, τα οποία σκοπό έχουν να διατηρήσουν κάποια στοιχειώδη ισορροπία στις διάφορες περιφέρειες.

Ισχύει η λενινιστική αυτή ανάλυση σήμερα; Οχι μόνο ισχύει θεωρητικά, αλλά υπάρχει ως φαινόμενο, το οποίο μάλιστα εξελίσσεται στην πιο ακραία του μορφή. Μια μάτια αν ρίξει κανείς στον τύπο καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα, με μια μεγαλούπολη - την Αθήνα - να συγκεντρώνει πάνω από το 40% του συνολικού πληθυσμού, πολύ μεγάλη συγκέντρωση του βιομηχανικού, τραπεζικού και εμπορικού κεφαλαίου, μεγάλες περιοχές όπου κυριολεκτικά στοιβάζονται εργάτες, άνεργοι, μετανάστες, μικρομεσαίοι, η αναλώσιμη δηλαδή εργατική δύναμη, η οποία προσφέρεται άφθονη στα πλαίσια των αναγκών αξιοποίησης του κεφαλαίου, είναι αρκετό για να καταλάβει με τι φοβερή ισχύ λειτουργεί ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης στα όρια της Ελλάδας. Αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ενωση επικρατεί η ίδια εικόνα, καθώς η παραγωγή και διακίνηση κεφαλαίου μονοπωλείται από ορισμένα ισχυρά οικονομικά κέντρα (Φραγκφούρτη, Παρίσι, Λονδίνο, Τορίνο, Μιλάνο, Αμστερνταμ), με την υπόλοιπη Ευρώπη να κινείται δορυφορικά και σε ορισμένες περιπτώσεις περιθωριακά, γύρω από τα κέντρα αυτά.

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η περιφερειακή σύγκλιση προωθείται μέσω των Κοινοτικών Πλαισίων, τα οποία συγκροτούν ένα μηχανισμό διακρατικής ρύθμισης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αλλά από γεννησιμιού τους τα Κοινοτικά Πλαίσια, στόχο δεν είχαν την περιφερειακή σύγκλιση, αλλά:

• Τη δημιουργία υποδομών σε χώρες με χαμηλό επίπεδο υποδομών όπως η Ελλάδα, με στόχο τη βελτίωση των γενικότερων όρων κερδοφορίας του κεφαλαίου.
• Την επιτάχυνση οικονομικών εξελίξεων που αφορούν τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στη βιομηχανία, το εμπόριο, τις υπηρεσίες, την αγροτική ύπαιθρο. Από την άποψη αυτή τα κοινοτικά πλαίσια όχι μόνο δεν περιορίζουν τις κοινωνικές - περιφερειακές αντιθέσεις, αλλά αντίθετα τις οξύνουν.
• Την αντιμετώπιση... ακραίων καταστάσεων, όπως είναι η όξυνση της ανεργίας στον υπάρχοντα εργατικό πληθυσμό, η βίαιη προλεταριοποίηση μικροαστικών στρωμάτων στις πόλεις και την ύπαιθρο (αγρότες) σαν φυσιολογικό αποτέλεσμα των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων που επιβάλλονται κεντρικά από τα επιτελεία των Βρυξελλών.

Οι πολιτικές αυτές επιδιώξεις είναι ευδιάκριτες και στο Γ΄ ΚΠΣ. Βλέπουμε έτσι ότι σε ένα σύνολο 22,4 δισ. ευρώ (7,6 τρισ. δρχ.) που αποτελούν τη συνολική δημόσια δαπάνη (κοινοτικά και εθνικά κεφάλαια), για 12 επιχειρησιακά προγράμματα: α) Για έργα υποδομής (οδικοί άξονες, λιμάνια, αστική ανάπτυξη, σιδηρόδρομοι, αστικές συγκοινωνίες, αεροδρόμια) προβλέπεται να διατεθούν 8,55 δισ. ευρώ ή το 38% του συνόλου. β) Για προγράμματα εκπαίδευσης, απασχόλησης, επαγγελματικής κατάρτισης 5,40 δισ. ευρώ ή το 24% του συνόλου. Είναι βέβαια γνωστό πλέον το σκάνδαλο ότι αντί τα χρήματα αυτά να χρησιμοποιηθούν, έστω για την εκπαίδευση άνεργων κλπ., όσων πετιούνται έξω από τη διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής, καταλήγουν στις τσέπες διαφόρων ...«εταιριών» και «σχολαρχών» με ισχυρές προσβάσεις στον κρατικό μηχανισμό. Αλλά και τα άλλα προγράμματα, όπως αυτό της «ανταγωνιστικότητας», ύψους 3,2 δισ. ευρώ, της «κοινωνίας της πληροφορίας» ύψους 2,3 δισ. ευρώ, με τη μια ή την άλλη μορφή στα ταμεία των μεγάλων επιχειρήσεων προβλέπεται να καταλήξουν, ενώ είναι γνωστός ο πόλεμος που ξέσπασε μεταξύ «πολύ επώνυμων» επιχειρηματιών για το μοίρασμα διαφόρων προγραμμάτων (π.χ. «κοινωνία της πληροφορίας»). Ξεκάθαρα ταξικές επιδιώξεις. Η εμβάθυνση του καπιταλισμού στην αγροτική ύπαιθρο με τη βίαιη εκδίωξη εκατοντάδων χιλιάδων μικρών και μεσαίων αγροτών εξυπηρετεί και το πρόγραμμα «αγροτική ανάπτυξη - ανασυγκρότηση της υπαίθρου».

Χωρίς δόση υπερβολής, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι από την περίοδο της εφαρμογής των πρώτων διακρατικών κοινοτικών προγραμμάτων (η πρώτη εμπειρία έρχεται με τα ΜΟΠ το 1985) μέχρι και σήμερα, η αστική τάξη της χώρας ισχυροποιήθηκε αποφασιστικά, έγινε περισσότερο επιθετική απέναντι στο λαϊκό κίνημα, επιταχύνθηκαν τα φαινόμενα της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου μέσα στους κόλπους της ίδιας της αστικής τάξης. Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 βρίσκεται σε εξέλιξη ένα άλλο φαινόμενο, η εξαγωγή κεφαλαίου - η πλεονάζουσα δηλαδή υπεραξία που δημιουργήθηκε από την εκμετάλλευση της «ντόπιας» εργατικής δύναμης - στις βαλκανικές και άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Η γιγάντωση ορισμένων μερίδων της αστικής τάξης, με τη βοήθεια της διακρατικής κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης (κοινοτικά πλαίσια) είναι ευδιάκριτη. Τέτοια γιγάντωση παρατηρείται στο χώρο των κατασκευαστικών εταιριών - όπου κυριαρχεί πλέον ο όμιλος Μπόμπολα - στο χώρο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (στον ηλεκτρονικό, αλλά και στον γραπτό Τύπο, όπου ξεχωρίζουν 3-4 μεγάλα μονοπωλιακά συγκροτήματα), στο χώρο της τραπεζικής πίστης, όπου κυριαρχούν σήμερα τρεις τραπεζικοί όμιλοι (Εθνική - Γιούρομπανκ - Αλφα - Πίστεως) με προοπτική σύντομα να γίνουν δύο, στο χώρο των λιανικών πωλήσεων, που, σύμφωνα με τελευταία στοιχεία, τέσσερις μόνο αλυσίδες Σούπερ - Μάρκετ κατέχουν το 60% στην αγορά των λιανικών πωλήσεων. Η διαδικασία της συγκέντρωσης και συγκεντροποίσης του κεφαλαίου έχει αντικειμενικά χαρακτηριστικά. Οι καπιταλιστικές όμως αναδιαρθρώσεις και η εφαρμογή των κοινοτικών πλαισίων - ας μην ξεχνάμε αυτά πάνε μαζί - επιτάχυναν τις εξελίξεις, λειτούργησαν σαν επιταχυντής στο σώμα της καπιταλιστικής μηχανής.

Από την άλλη πλευρά του λόφου, αυτή των λαϊκών στρωμάτων, οι εμπειρίες από τα νέα αυτά ποιοτικά στοιχεία που εισήγαγε ο ελληνικός καπιταλισμός, ήταν από απογοητευτικές έως και δραματικές. Η εργατική τάξη δέχτηκε όλα τα... αγαθά των «ελαστικών» εργασιακών σχέσεων, τα οποία βρήκαν την πρώτη εφαρμογή τους στον καπιταλισμό των αρχών του 18ου αιώνα, όταν η εισαγωγή των αυτόματων μηχανών ανατρέπει την τεχνική βάση της μανιφακτούρας και επιτρέπει στους κεφαλαιοκράτες να εκμεταλλευτούν «φρέσκες» εργατικές δυνάμεις των γυναικών και των παιδιών, να παρατείνουν απεριόριστα την εργάσιμη μέρα και να εντατικοποιήσουν στο έπακρο την εργατική δύναμη, καθώς ο εργάτης ήταν πλέον υποχρεωμένος να παρακολουθεί τον τρελό ρυθμό της μηχανής. Σαν απόρροια των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων έχουμε την εκτίναξη της ανεργίας σε επίπεδα πάνω του 10%, ενώ η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί τα τελευταία 15 χρόνια την αποσύνθεση και αποσάθρωση της αγροτικής υπαίθρου, η οποία στο παρελθόν συγκρατούσε μεγάλα τμήματα πληθυσμού τα οποία σήμερα συρρέουν στις πόλεις. Ειδικά στον τομέα αυτό η εικόνα είναι δραματική. Χώρια σβήνουν από το χάρτη, σχολεία κλείνουν ελλείψει μαθητών, η ύπαιθρος ερημοποιείται. Είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που συντελούνται την περίοδο του βίαιου καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας και οι πολύπλευρες, πολύμορφες αρνητικές του συνέπειες έχουν αρχίσει ήδη να γίνονται αισθητές.