Η 20ή Δεκέμβρη 2001 έχει γραφτεί με ανεξίτηλο κόκκινο, αυτό του αίματος και της οργής, στα βιβλία της ιστορίας της Αργεντινής, αλλά και όλης της ανθρωπότητας. Ενα χρόνο πριν, όταν η οικονομική και κοινωνική κρίση χτύπησε κόκκινο, εκατομμύρια Αργεντίνοι, ένα μωσαϊκό ανθρώπων όλων των τάξεων, από συνειδητοποιημένους αγωνιστές, ολόκληρες οικογένειες μέχρι και άγριες συμμορίες, βγήκαν στους δρόμους, σε διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες, που πολλές απ' αυτές κατέληξαν σε άμεση σύγκρουση με τις δυνάμεις ασφαλείας και καταστολής. Το «Αργεντινάσο» ήταν γεγονός και η ιαχή «Να φύγουν όλοι!» ακούγεται ακόμη παντού...

...αφού ένα χρόνο μετά, ουδείς έχει φύγει. Ο Πρόεδρος Εντουάρδο Ντουάλδε έχει κατορθώσει να παραμείνει στην εξουσία, παρά το γεγονός ότι δεν έχει προσφέρει τίποτα ουσιαστικό, αφού η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού των 36 εκατομμυρίων νεόπτωχων, το 57% επισήμως, εξακολουθεί να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.

Ομως παρά τη φαινομενική «αταραξία» της πολιτικής ζωής, της πρώην πλούσιας και ευημερούσας μεσαίας τάξης Αργεντινής, τίποτα δεν είναι ίδιο. Παρά το γεγονός ότι μεγάλο τμήμα της μεσαίας τάξης, που αυθορμήτως πήρε μέρος στο περσινό «Αργεντινάσο», έχει πάει και πάλι σπίτι του, αναθαρρημένο από τις μερικές ελπιδοφόρες εκπεφρασμένες προθέσεις της κυβέρνησης και κυρίως εξαιτίας των επερχόμενων εκλογών του Μάρτη, όπου έχει εναποθέσει μακαρίως πολλές από τις ελπίδες της, το αίμα των 30 νεκρών της περσινής εξέγερσης, αλλά και όσων ακολούθησαν στον ένα χρόνο συνεχών κινητοποιήσεων, αποτελούν απλώς το λίπασμα σε έναν αγώνα που κρατά χρόνια και ουσιαστικά δε δείχνει σημάδια κόπωσης ή παραίτησης. Αντιθέτως, σιγά σιγά οργανώνεται, σε κάποιες πολύ πρωτοποριακές, ίσως και ανώριμες μορφές, δοκιμάζεται συνεχώς, εξελίσσεται, συσπειρώνεται και το κυριότερο παραμένει διεκδικητικό, έχοντας μάλιστα ωριμάσει τουλάχιστον ως προς τους στόχους, όπως αυτοί φανερώνονται στα συνθήματά του. Από «το να φύγουν όλοι», φτάσαμε στο πιο σύνθετο, αλλά ουσιώδες «να φύγουν όλοι και κυβέρνηση εργατών».

Εξάλλου, οι φτωχοί που μέχρι πέρσι ήταν εντελώς «αόρατοι», έχουν πια επιβάλει την παρουσία τους: Αποκλείουν τους δρόμους, στήνουν οδοφράγματα και όλα αλλάζουν. Αντρες, γυναίκες, ακόμη και παιδιά με τρύπια παπούτσια πετούν πέτρες και δε διστάζουν να συγκρουστούν. Μπορεί κάποια σφαίρα να τους πετύχει και να χάσουν τη ζωή τους, όπως έχει συμβεί αρκετές φορές. Ισως και όχι. Ενδέχεται να επιστρέψουν στο σπίτι, όπου σπίτι είναι ένα ερείπιο με πλίθινους τοίχους και μία λαμαρίνα για στέγη ή ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΕΡΑ ΝΑ ΑΝΑΤΕΙΛΕΙ.

Ολοι αυτοί οι φτωχοί εδώ και χρόνια ή καλύτερα οι νεόπτωχοι του πειράματος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου συνιστούν το κίνημα των πικετέρος, των ανέργων. Ενα κίνημα, που έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και χρόνια, αυξάνοντας τη δύναμή του, όσο πλήθαιναν και οι γραμμές των ανέργων. Ηταν τέτοια η δυναμική του, αριθμητικά και ποιοτικά, που πια έχει οργανωθεί κατά συνοικίες. Σύμφωνα με τον Τζέιμς Πέτρας, η τάση αυτή είναι πια ευρύτατα διαδομένη σχεδόν σε όλη τη Λατινική Αμερική: «Σε αντίθεση με τις συνηθισμένες πρακτικές, εμφανίστηκε και δυναμώνει η οργάνωση που ξεκινάει από τις συνοικίες, σε όλη τη Λατινική Αμερική. Στη Δημοκρατία του Αγίου Δομίνικου, οι φτωχοί των πόλεων αγωνίζονται για να συνεχίσουν να έχουν ηλεκτρικό, στη Βενεζουέλα υποστηρίζουν το λαϊκό πρόγραμμα του Προέδρου Ούγο Τσάβες, στη Βολιβία δουλεύουν μαζί με τα συνδικάτα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του πόσιμου νερού, κ.λπ. Αυτή η οργάνωση της συνοικίας αναπτύσσει σχέσεις με τα δυνατά αγροτικά κινήματα σε Βολιβία, Βραζιλία, Κολομβία, Εκουαδόρ, Μεξικό και Παραγουάη. Στις πιο πολλές χώρες, η πιο αποτελεσματική τακτική αγώνα είναι τα μπλόκα. Η κίνηση μπλοκάρεται, τα φορτηγά δεν μπορούν να μετακινηθούν, τα εργοστάσια δεν μπορούν να προμηθευτούν πρώτες ύλες και τα μεγάλα αγροτικά λατιφούντια δεν μπορούν να προωθήσουν τα προϊόντα τους. Ενα μπλόκο, όπως μια απεργία διαρκείας, βάζει εμπόδια στη συσσώρευση των κερδών, καθυστερεί τη διαδικασία ανταλλαγής, κόβει τα έσοδα από φόρους που επιτρέπουν στην κυβέρνηση να πληρώνει το χρέος. Με αυτή τη δυναμική τακτική, οι Αργεντίνοι πικετέρος προώθησαν ένα πλατύ σύνολο αιτημάτων. Σε ένα συνηθισμένο μπλόκο, απαιτούν την απελευθέρωση των κρατούμενων αγωνιστών και την απόσυρση των αστυνομικών δυνάμεων, απαιτούν δέματα με τρόφιμα, θέσεις εργασίας με κρατική επιδότηση, μισθούς αξιοπρεπείς, επιδόματα ανεργίας, χρηματοδότηση των καλλιεργειών και κοινωνικές δαπάνες για το νερό, το ηλεκτρικό, για εγκαταστάσεις υγιεινής και ασφαλτοστρωμένους δρόμους...».

Το κίνημα των πικετέρος συνιστά πια το δυναμικότερο ίσως τμήμα του αργεντίνικου κινήματος, έχοντας πια ξεφύγει από την αρχική του μορφή που ήταν το κίνημα των ανέργων, αγκαλιάζοντας τις πόλεις και με αποφάσεις που λαμβάνονται συλλογικά σε ανοιχτές συνελεύσεις σε επίπεδο της συνοικίας ή του δήμου. Μετά τις διαδηλώσεις του Δεκέμβρη αυτές οι συνελεύσεις γειτονιάς γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν και μέχρι το Φλεβάρη υπήρχαν παραπάνω από 50 λαϊκές συνελεύσεις που συναντιόνταν σε διάφορες γειτονιές στο Μπουένος Αϊρες, με χαρακτήρα που αμφισβητεί σαφέστατα τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Ενδεικτικό είναι ότι αυτές οι κινητοποιήσεις των πικετέρος σε ορισμένες περιοχές μάλιστα κατόρθωσαν να αφαιρέσουν την εξουσία από τα χέρια της τοπικής διοίκησης, αντικαθιστώντας τη με τη λαϊκή εξουσία και δημιουργώντας ζώνες σχεδόν απελευθερωμένες. Ενα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτό της βορειοανατολικής πόλης, Χενεράλ Μοσκόνι, όπου οι άνεργοι εργαζόμενοι εφάρμοσαν μια «παράλληλη οικονομία» με 300 σχεδόν προγράμματα, που περιλαμβάνουν αρτοποιεία, βιολογικές καλλιέργειες, εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού του νερού και κέντρα πρώτων βοηθειών. Ενα μέρος από αυτά τα προγράμματα είναι ήδη σε πλήρη λειτουργία. Εντούτοις, μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει αυτή η πρωτοπορία που να μετασχηματίσει το κίνημα των συνοικιών σε κυβέρνηση των εργαζομένων. Διεργασίες γίνονται κυρίως στον ευρύτερο χώρο της αριστεράς, ενώ προσεγγίσεις γίνονται και από τους περονιστές που βρίσκονται στην εξουσία, που φυσικά καθαρά ευκαιριακά υποστηρίζουν τα αιτήματα των πικετέρος και προσφέρονται να διαπραγματευτούν για τις θέσεις εργασίας με την κυβέρνηση. Αντικειμενικός τους στόχος είναι να προσελκύσουν με το μέρος τους τους πικετέρος για να ανασυγκροτήσουν το κόμμα. Μέχρι τώρα οι πικετέρος αντιστάθηκαν σε αυτές τις προσεγγίσεις, αλλά αν η καταστολή ενταθεί και οι βασικές ανάγκες δεν καλύπτονται, θα πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στο να ριζοσπαστικοποιήσουν ακόμη περισσότερο τον αγώνα τους ή να συνεργαστούν με τους πολιτικούς αρχηγούς. Και ο Ντουάλδε το γνωρίζει καλά αυτό το παιχνίδι από τη θητεία του ως κυβερνήτης του Μπουένος Αϊρες (1991-1999), που είχε στήσει μηχανισμό πελατειακών σχέσεων, που μοίραζε από τρόφιμα μέχρι θέσεις εργασίας.

Μία ακόμη μορφή διεκδίκησης και πάλης είναι τα κατειλημμένα από τους εργάτες εργοστάσια, όπου με τη στήριξη των συνδικάτων, των πικετέρος, αλλά και των φοιτητών ήδη αποφάσισαν να προωθήσουν μία ολόκληρη καμπάνια, έτσι ώστε κάθε επιχείρηση ή εργοστάσιο που κλείνει ή απειλείται με κλείσιμο, να καταλαμβάνεται και να συνεχίζει να παράγει υπό τον έλεγχο των εργατών, με το σύνθημα «Αν χτυπήσουν ένα, μας χτυπάνε όλους» και «Ολα κάτω από τον έλεγχο των εργατών και εργατριών».

Οι περίπου 150 επιχειρήσεις και εργοστάσια που βρίσκονται σήμερα σε κατάληψη, σημαίνουν πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορεί να υποθέσει κανείς. Εκτός από το γεγονός ότι εξασφαλίζουν ένα ελάχιστο εισόδημα, μηδαμινό τις περισσότερες φορές, αλλά ίσο για όλους τους εργαζόμενους, αποτελούν χώρο πολιτικής και κοινωνικής έκφρασης. Οι εργαζόμενοι συνειδητοποιούνται πολιτικά μέσα από συνελεύσεις, μέσα από διεκδικήσεις, με τις συγκρούσεις με την αστυνομία, τις προστριβές με τη δικαιοσύνη και αποκτούν έναν μεστό αγωνιστικό πολιτικό λόγο.

Πέρα από τους εργαζόμενους όμως, αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία είναι ότι η επιβίωσή τους εξαρτάται κυρίως από την αλληλεγγύη όλων των προαναφερόμενων που συμμετέχουν στις συνελεύσεις. Οι σακούλες με τα τρόφιμα στους εργαζόμενους, οι συναυλίες συμπαράστασης, αλλά κυρίως οι ομάδες περιφρούρησης έξω από τα εργοστάσια τις κρίσιμες ώρες, όταν π.χ. ο εισαγγελέας, η εργοδοσία και η αστυνομία απειλούν διά της βίας να εκπορθήσουν τους εργαζόμενους, είναι μερικά δείγματα έμπρακτης αλληλεγγύης. Το κυριότερο είναι η άμεση αμφισβήτηση του καπιταλισμού και το καλύτερο ζωντανό παράδειγμα προς την τάξη των εκμεταλλευομένων ότι υπάρχει πραγματικά εναλλακτική διέξοδος.

Τέλος, μία ακόμη μορφή εκδήλωσης εναλλακτικού τρόπου οικονομικής ζωής είναι και το trueque, η ανταλλαγή, με άλλα λόγια το «εμπόριο μέσω της ανταλλαγής αγαθών ή υπηρεσιών» που παρακάμπτει το χρήμα και προσθέτει το δικό του βάρος στη συγκρότηση μιας άλλου τύπου κοινωνίας. Η πρώτη ομάδα Trueque σχηματίστηκε την Πρωτομαγιά του 1995 στο Μπερνάλ της περιφέρειας του Μπουένος Αϊρες. H αρχική ιδέα ήταν η ανταλλαγή υπηρεσιών, μια αυθόρμητη μορφή ικανοποίησης αναγκών τις οποίες δεν μπορούσαν να καλύψουν αλλιώς, αφού το χρήμα εξέλειπε... Ετσι οι υπηρεσίες ήταν ανταποδοτικές!

Το εγχείρημα άρχισε γρήγορα να γίνεται γνωστό, τα μέλη της πρώτης ομάδας πολλαπλασιάστηκαν και νέες ομάδες άρχισαν να ξεφυτρώνουν, πρώτα στην περιφέρεια του Μπουένος Αϊρες και αργότερα και στις υπόλοιπες περιοχές της Αργεντινής. Βασικό κύτταρο λειτουργίας μιας ομάδας Trueque είναι το κάθε μέλος της, οι prosumidores (παραναλωτές), δηλαδή productores (παραγωγοί) και consumidores(καταναλωτές) ταυτόχρονα. Το κάθε μέλος της ομάδας είναι παραγωγός και προσφέρει υποχρεωτικά μια υπηρεσία ή ένα προϊόν στο σύνολο των μελών της ομάδας και ταυτόχρονα το σύνολο των μελών είναι η αποκλειστική πελατεία αυτών των προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων. Ο όρος prosumidores (prosumers) διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον μελλοντολόγο Αλβιν Τόφλερ στο βιβλίο του «Το Τρίτο Κύμα» (1979) ως εξής: «Στον σύγχρονο κόσμο τα πρόσωπα είναι λιγότερο αυτάρκη και περισσότερο εξαρτημένα από ποτέ. Αν και σήμερα διαθέτουμε το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από οποιαδήποτε προηγούμενη γενιά, είναι βέβαιο πως δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε χωρίς τη βοήθεια των άλλων».

Η ταχύτατη ανάπτυξη του αριθμού των ομάδων, δείγμα πως το trueque ήρθε να καλύψει μια πραγματική κοινωνική ανάγκη, ώθησε τις ομάδες αυτές να συντονιστούν σε εθνικό επίπεδο και να δημιουργήσουν αρχικά ένα Συμβουλευτικό Συμβούλιο κι αργότερα το Συμβούλιο Προώθησης του Trueque. Τώρα πια το φαινόμενο έχει πάρει διαστάσεις σε όλες τις χώρες της αμερικανικής ηπείρου, καθώς στη μία μετά την άλλη συγκροτούνται ομάδες που δημιουργούν τους δικούς τους κανόνες εμπορίου...