Στις 28 του Μάη πέθανε σε ηλικία 86 χρόνων ο Ilya Progogine, ο μεγαλύτερος φυσικός, ως εκείνη τη μέρα, στον πλανήτη μας. Ο Ι.P. γεννήθηκε στη Μόσχα λίγους μήνες πριν από τη μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση, η οικογένειά του όμως μετανάστευσε στην Εσθονία, μετά στη Γερμανία για να καταλήξει στις Βρυξέλλες, όπου και ο ταλαντούχος Ρώσος μεγάλωσε και σπούδασε. Ο I. P. που τιμήθηκε στα 1977 με το βραβείο Νόμπελ Χημείας, για τη «συμβολή του στη θερμοδυναμική και στις δομές πέραν της ισορροπίας», όπως σημειώνεται επίσημα, ουσιαστικά άνοιξε έναν τρίτο δρόμο προσέγγισης και μελέτης του κόσμου. Ενα δρόμο που δεν οδηγούσε ούτε στο μακρόκοσμο της σχετικότητας του Einstein ούτε στο μικρόκοσμο της κβαντομηχανικής του Heisemberg και που ανάγκαζε τον μεγάλο επιστήμονα να απαντήσει στη βεβαιότητα για τον ετεροπροσδιοριζόμενο κόσμο του πρώτου με τη φράση «και όντως, ο θεός παίζει ζάρια». Μια φράση που δεν είχε, φυσικά, θεολογικό περιεχόμενο, αλλά οδηγούσε με την ουσία της στη μετατροπή ενός επιστημονικού μοντέλου σε μια κοινωνική θεωρία. Φυσικά είναι αδύνατο να παρουσιάσει κανείς, ακόμα και σε πολλούς τόμους, την επαναστατική θεωρία του Prigogine, που, ανάμεσα στη σιγουριά για ένα αμετάβλητο σύμπαν του Παρμενίδη και στο «πάντα ρει και ουδέν μένει» του Ηράκλειτου, ανάμεσα στην απαισιοδοξία του «θερμικού θανάτου» του σύμπαντος, όπως πίστευε η θερμοδυναμική θεωρία, και στην αισιοδοξία της παραδοσιακής φυσικής πως όλα είναι προβλέψιμα και πως ο κόσμος λειτουργεί σαν ένα καλά κουρντισμένο ρολόι, διατύπωσε τη δική του θεωρία που υποστήριζε ότι έξω από την αισιόδοξη, σχεδόν θεοκρατική θεωρία ενός ετεροπροσδιοριζόμενου κόσμου υπάρχουν μηχανισμοί που παράγουν «τάξη» από το «χάος». Κι αυτό, έξω από φυσικοχημικές και μαθηματικές διατυπώσεις, σημαίνει πως τίποτε δεν είναι μόνιμο σ' αυτό τον κόσμο. Τίποτε δεν είναι μοιραία ετεροπροσδιορισμένο. Πάντα και στα πάντα υπάρχει μια δύναμη, είτε είναι αυτή μια «πεταλούδα που φτερουγίζει στο Πεκίνο και προκαλεί τυφώνα στην Καλιφόρνια», είτε είναι η ρευστοποίηση μιας μετοχής στο χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ που προκαλεί κραχ στο χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης. Ο νόμος, λοιπόν, του «τίποτε δε γίνεται», που επικρατεί στην καθημερινή συνείδηση του Νεοέλληνα, εντάσσεται στη λογική των ξεπερασμένων νόμων της φυσικής και της κοινωνικής θεωρίας, που πίστευε πως όλα είναι καλώς και αμετακλήτως ρυθμισμένα από την αρχή της «μεγάλης έκρηξης», η οποία υπονοεί έτσι κι αλλιώς την ύπαρξη ενός «δημιουργού» μέχρι τον αμετάκλητο «θερμικό θάνατο».

Ο επαναστάτης Progogine όμως δε διατύπωσε τη θεωρία του για να ανατρέψει μόνον τα δεδομένα της παραδοσιακής φυσικής. Μας έδωσε, επίσης, τη δυνατότητα να πιστέψουμε στα «ενδεχόμενα» της μεγάλης «ανατροπής». Στα «ενδεχόμενα» που από εμάς εξαρτάται να μετατραπούν σε «βεβαιότητες», αρκεί να ακολουθήσουμε την επιστημονική άποψη ότι τίποτε δεν είναι δεδομένο και στην επίσης επιστημονική άποψη πως από το «χάος» προκύπτει η «τάξη». Και γιατί όχι από τον χαοτικό κόσμο του καπιταλισμού μπορεί να προκύψει το αυτοοργανωμένο σύμπαν του Σοσιαλισμού.

Μια προσωπικότητα, όμως, όπως ήταν ο Prigogine, που ίσως να έφερνε μέσα του από τη γέννησή του την ανησυχία της ρώσικης επανάστασης, δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος μπροστά στην πολεμοκαπηλία του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Ετσι, εκτός από «Το τέλος της βεβαιότητας» και τους «Νόμους του Χάους», βιβλία με τα οποία κήρυξε την επανάστασή του ενάντια στην απαισιοδοξία του «θερμικού θανάτου» και στον εφησυχασμό ενός ετεροπροσδιοριζόμενου κόσμου, δήλωσε κιόλας: «Εκπλήσσομαι, όταν ακούω ότι χρειαζόμαστε έναν ευρωπαϊκό στρατό. Ενα στρατό εναντίον ποιου. Πού βρίσκεται ο εχθρός; Γιατί αυτή η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη; Θα είμαστε για πάντα δέσμιοι του πολιτισμού του πολέμου;».