1936: 9 του Μάη γίνεται στη Θεσσαλονίκη η μεγάλη, ματωμένη καπνεργατική απεργία. 10 Μάη ο «Ρ» δημοσιεύει τη φωτογραφία της μάνας που θρηνεί το σκοτωμένο γιο της. Ο Ρίτσος σε τρεις μέρες γράφει τα πρώτα 14 άσματα του «Επιταφίου». 12 Μάη ο «Ρ» δημοσιεύει τρία, με τίτλο «Μοιρολόι». Εκδίδεται ο «Επιτάφιος» (10.000 αντίτυπα). Η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου κατάσχει τα εναπομείναντα 250 αντίτυπα και τα καίει στο Ολυμπιείο.

1958: Ο Μίκης Θεοδωράκης, στο Παρίσι, παίρνει στα χέρια του την επανέκδοση του «Επιταφίου» με την αφιέρωση του ποιητή: «Το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός». Το μοιρολόι της χαροκαμένης μάνας που θρηνεί τον αδικοχαμένο γιο της, ο συγκλονιστικός ποιητικός λόγος του Γ. Ρίτσου, μετατρέπεται σε έναν εξαίσιο μουσικό θρήνο. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τον ποιητικό «Επιτάφιο» αναβλύζουν τα τραγούδια του συνθέτη, των οποίων η μελωδική γραμμή γράφεται πάνω στο βιβλίο του ποιητή: «Πού πέταξε τ' αγόρι μου», «Χείλι μου μοσκομύριστο», «Μέρα μαγιού», «Βασίλεψες, αστέρι μου» και άλλα τραγούδια - εξαίσιες «χημείες» λόγου και μουσικής - ξεκινούν το «ταξίδι» τους στην αιωνιότητα και γίνονται η αφετηρία μιας νέας αισθητικής πρότασης που δεσπόζει τις επόμενες δεκαετίες, φέροντας την ονομασία «έντεχνο λαϊκό τραγούδι». Η πρώτη τους παρουσίαση στην Ελλάδα έγινε στις 5 Οκτώβρη του 1960, στην Ελευσίνα, με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Εξι χρόνια αργότερα, μέσα σε μια μόλις βραδιά του Γενάρη του 1966, μετά από έναν άγριο ξυλοδαρμό του από την αστυνομία, ο Μ. Θεοδωράκης συνθέτει στο σπίτι του, στη Ν. Σμύρνη, μονορούφι τη «Ρωμιοσύνη». Τον κύκλο τραγουδιών αφιερωμένων στην Εθνική Αντίσταση, που για μια ακόμη φορά τον ένωσε με την ποιητική δημιουργία του Γ. Ρίτσου. «Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό...», «Ολοι διψάνε», «Οταν σφίγγουν το χέρι», «Θα σημάνουν οι καμπάνες» είναι κάποιες από τις «σελίδες» του κορυφαίου κύκλου τραγουδιών, που μαζί με τον «Επιτάφιο», απέριττα και συγκλονιστικά εκφράζουν το συνοπτικό μουσικο-ποιητικό χρονικό του σύγχρονου ελληνισμού. Τα δύο έργα συνδέθηκαν άρρηκτα με την ανεπανάληπτη ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Με μια άλλη αιμάτινη στιγμή της νεοελληνικής ιστορίας, την εποχή της δικτατορίας, συνδέεται ένας ακόμη εξαίρετος κύκλος τραγουδιών, που γεννήθηκε από τη δημιουργική συνάντηση Γ. Ρίτσου - Μ. Θεοδωράκη. Ο λόγος για «Τα δεκαοκτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», που άρχισαν να παίρνουν ζωή το 1968, όταν ποιητής και συνθέτης βρίσκονταν στην εξορία, ο πρώτος στο Παρθένι της Λέρου και ο δεύτερος στη Ζάτουνα. Το χρονικό του έργου περιγράφει ο ίδιος ο Γ. Ρίτσος, το 1973: «Τα Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, εκτός απ' το 16 και 17, γράφτηκαν σε μια μέρα - στις 16 του Σεπτέμβρη του 1968 - στο Παρθένι της Λέρου, ύστερ' από μήνυμα του Μίκη Θεοδωράκη με την παράκληση να μελοποιήσει κάτι δικό μου ανέκδοτο. Τα ξαναδούλεψα στο Καρλόβασι της Σάμου το Νοέμβρη του 1969. Το 16 και 17 γράφτηκαν την Πρωτομαγιά του 1970. Το 7 αλλάχτηκε ριζικά το Γενάρη του 1973. Δε σκόπευα να δημοσιεύσω τα Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα κ' είχα ζητήσει να μη μεταφραστούν και εκδοθούν, παρά μόνο να τραγουδηθούν. Αλλά, να, που τα περισσότερα δημοσιεύτηκαν κιόλας σε διάφορα ντόπια και ξένα περιοδικά κ' έχουν γίνει δύο γαλλικές μεταφράσεις (...) και δεν ξέρω σε πόσες άλλες γλώσσες... Ετσι, δεν υπάρχει πια λόγος να επιμείνω στην αρχική μου απόφαση. Και τα Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα είναι αφιερωμένα στον Μίκη Θεοδωράκη». Τα ποιήματα μελοποιήθηκαν στο εξωτερικό. Τα περισσότερα πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Παρίσι, ενώ ο κύκλος ολοκληρωμένος παρουσιάζεται στο Λονδίνο, στις 17/1/1973, με ερμηνευτές τους Μ. Φαραντούρη, Π. Πανδή, Α. Μάνου, Α. Κωστούλη.

Αυτοί οι τρεις κύκλοι τραγουδιών - σταθμοί στη συνεργασία Ρίτσου - Θεοδωράκη θα παρουσιαστούν την Τετάρτη, στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Στη μουσική παράσταση - αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο, η Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» θα συμπράξει με ερμηνευτές και ηθοποιούς: την Ελένη Τσαλιγοπούλου (στον «Επιτάφιο» και στα «Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα»), τον Δημήτρη Μπάση («Ρωμιοσύνη», «Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα») και τον Γιάννη Μπέζο («Ρωμιοσύνη», «Δεκαοκτώ λιανοτράγουδα») και τους ηθοποιούς Γιάννη Φέρτη, Κάκια Ιγερινού και Θοδωρή Αντωνιάδη στην απαγγελία. Οι ερμηνείες των τραγουδιών θα εναλλάσσονται με απαγγελίες ποιημάτων - μια ανθολόγηση από το σύνολο του έργου του Γ. Ρίτσου. Η εικαστική επιμέλεια είναι του Αλέκου Φασιανού, η σκηνοθεσία του Γιάννη Λαπατά και τα σκηνικά-κοστούμια της Ντόρας Λελούδα.

Το αφιέρωμα στον Ρίτσο θα παρουσιαστεί στη συνέχεια σε τόπους-σταθμούς της ζωής και εξορίας του ποιητή. Στις 10/7 στην Πάτρα (Αρχαίο Ωδείο), στις 11/7 στη Σπάρτη (Σαϊνοπούλειο), στις 23/7 στη Μακρόνησο, στις 28/7 στα Εξαμίλια Κορινθίας, στις 10/8 στη Σάμο (Καρλόβασι), στις 13/8 στη Λήμνο. Θ' ακολουθήσουν συναυλίες σε Λέσβο, Λέρο, Ικαρία, Αϊ-Στράτη και Θεσσαλονίκη.