ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Σχεδόν τριάντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που πατήσαμε για τελευταία φορά στο πανέμορφο νησί, στην Κύπρο... Τριάντα ολόκληρα χρόνια ματαίως προσπαθούμε να απομακρύνουμε τη σκέψη μας από την ομορφιά που πληγώνει. Η Κύπρος δεν έφευγε από το νου μας. Τώρα, όμως, ας ακολουθήσουμε τα νεανικά βήματα και τις σκέψεις της συναδέλφου μας, η οποία βρέθηκε πρόσφατα στο νησί της Αφροδίτης. Αλήθεια, τι είδε η Μπέρρυ Τσουγκράνη σήμερα στο νησί των νεανικών μας χρόνων;

«Απ' αυτόν τον τόπο, το μακελειό απέναντι - στην καρδιά της Μεσοποταμίας - θύμιζε χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου. Πολύ νωρίτερα - σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν - οι φιλόδοξοι ιμπεριαλιστές (κι εδώ αυτή η λέξη δε χωρεί ουδεμία «διαπραγμάτευση»), προσπάθησαν να κατοχυρωθούν. Να 'χουν πάντα έτοιμο έναν τόπο βάσης που κανείς δε θα μπορεί να τους τον αμφισβητήσει. Το «δεν ξεχνώ» - κι αυτό είναι ίσως το τραγικότερο - σαφώς ήταν και είναι κάτι που πάντα τους βόλευε και τους βολεύει. Ετσι φρόντισαν αυτό το «δεν ξεχνώ» να το ποτίσουν με αίμα, φρίκη και τόσες κτηνωδίες, που όσα χρόνια κι αν περάσουν δύσκολα θα καταφέρουν να μην κληρονομηθούν απ' τις επόμενες γενιές και των δύο αντίμαχων συγκατοίκων - στρατοπέδων.

Τα όσα ακούς σ' αυτόν τον τόπο είναι πραγματικά απίστευτα. Οχι πως δεν έχουν συμβεί, έχουν και με το παραπάνω, απλά, δύσκολα μπορείς να συνειδητοποιήσεις πως δύο λαοί που περισσότερα τους ενώνουν απ' όσα τους χωρίζουν φτάσανε σ' αυτό το σημείο. Απ' το μουσείο - παρατηρητήριο του «Λήδρια Palace», στον ομώνυμο και πιο εμπορικό δρόμο της ελεύθερης Λευκωσίας, μπορείς να δεις όλα όσα ανήκουν σήμερα στον «εχθρό». Στην κατεχόμενη πλευρά της πόλης η μεγαλεπήβολη εκκλησιά της Αγίας Σοφίας και δίπλα ο γοτθικού ρυθμού ναός της Αγίας Αικατερίνης, είναι πλέον τζαμιά. Απ' την άλλη, στο νότιο τμήμα της πόλης, το τζαμί Ομερίγιε και τα τουρκικά χαμάμ, οι τουρκικοί μαχαλάδες (όπου σήμερα ζουν μετανάστες, κυρίως Φιλιππινέζοι και Πακιστανοί) θυμίζουν πως άλλοτε, έστω και με δυσκολίες, έστω και με εντάσεις, αυτοί οι δύο λαοί συνυπήρχαν. Ο «ιστορικός μύθος» θέλει - προφανώς για να δικαιολογήσει αυτό το «ανάκατο» στο μοίρασμα της τράπουλας - το 1964 έναν Βρετανό αξιωματικό να χαράζει πάνω στον χάρτη μια διαχωριστική γραμμή, χρησιμοποιώντας μια πένα με πράσινη σινική μελάνη. Το έκανε, λέει, για να σταματήσει τις αψιμαχίες μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων κι από τότε η «πράσινη γραμμή» καθιερώθηκε.

Ωστόσο, αυτό που συναντά κανείς σήμερα μόνο θλίψη μπορεί να προκαλέσει. Στην τεχνητή αυτή διαχωριστική γραμμή (στην ουσία μια κατεστραμμένη ζώνη γης) βλέπεις απ' τη μια μεριά Ελληνοκύπριους και απ' την άλλη Τούρκους στρατιώτες, να βρίσκονται ο ένας απέναντι απ' τον άλλον, με την «ειρηνευτική» δύναμη του ΟΗΕ να επανδρώνει μια λεπτή μπλε λωρίδα στη μέση. Σε ορισμένα, μάλιστα, σημεία σημαιοστολισμένες οχυρές θέσεις βρίσκονται σε απόσταση μόλις λίγων μέτρων. Κατά μήκος ξεκάθαρα αντικρίζει κανείς τα κατεστραμμένα απ' τον πόλεμο κτίρια, καθώς και μπαλκόνια με τσουβάλια άμμου που χρησιμοποιήθηκαν κάποτε ως πυροβολεία. Στο τέλος του κεντρικού δρόμου της Λυδρίας συναντά κανείς και το κιόσκι που έχουν στήσει οι μανάδες των 1.600 αγνοούμενων Ελληνοκυπρίων, με φωτογραφίες πόνου κι απελπισίας, με τη μνήμη να μη θέλει να σβήσει τα γεγονότα που χαράχτηκαν με αίμα τόσο άδικα...

Το να οδηγείς βράδυ, ακόμα και την ημέρα, στη Λευκωσία ή κατά μήκος της λεγόμενης πράσινης γραμμής, είναι κάτι σαφώς επικίνδυνο. Μπορεί ανά πάσα στιγμή να βρεθείς, χωρίς καν να το καταλάβεις, απέναντι. Και σε Ελληνα, μέχρι πρόσφατα, δύσκολο έως ακατόρθωτο να επιτραπεί «καθώς πρέπει» να περάσει δίπλα. Η είσοδος ήταν ανοιχτή μόνο για τους ξένους τουρίστες. Ολα τα μερίμνησαν οι «έποικοι». Το παζάρι των Τουρκοκυπρίων είναι κατά πολύ φθηνότερο, οι ημερήσιες βίζες που δίνονταν διαρκούσαν ακριβώς μέχρι την ώρα που κλείνουν τα εμπορικά καταστήματα, οπότε όλοι ήταν ευχαριστημένοι και με το παραπάνω.

Ιδιαίτερα «επικίνδυνη» είναι η διαδρομή βορειοανατολικά της Κύπρου, αφού μετά το χωριό Παχύαμμο, ο δρόμος κάνει μια δύσκολη - αλλά και θεαματική - άνοδο στους απόκρημνους λόφους της Τηλλυρίας, ώστε να παρακαμφθεί ένας τουρκικός στρατιωτικός θύλακας στα Κόκκινα (σήμερα Ερενκού). Παρατηρητήρια της Κυπριακής εθνοφρουράς, των Ηνωμένων Εθνών και του τουρκικού στρατού βρίσκονται διασκορπισμένα στις κορυφές των λόφων γύρω απ' τα Κόκκινα και οι φωτογραφίες απαγορεύονται αυστηρά. Αν δε κανείς αποφασίσει να περάσει βράδυ απ' τη συγκεκριμένη αυτή περιοχή, νιώθει ανά πάσα στιγμή ανασφάλεια και το φόβο πως θα βρεθεί απέναντι. Η υπέροχη θέα του κόλπου της Μόρφου και του ακρωτηρίου Καρμακίτη - μέρη τα οποία βρίσκονται απ' την άλλη πλευρά της διαχωριστικής γραμμής του νησιού - δεν κατορθώνουν να καταλαγιάσουν αυτά τα συναισθήματα. Συνεχίζοντας, φτάνεις ακριβώς στη διαχωριστική γραμμή - η οποία επιτηρείται από ένα αργεντινό απόσπασμα της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ - και στο χωριό του Κάτω Πύργου, ένας πολυσύχναστος και σκονισμένος μικρός οικισμός, πολύ δημοφιλής μεταξύ των Ελληνοκυπρίων. Την εποχή πριν τη διχοτόμηση από δω μπορούσε κανείς να φτάσει με ευκολία στη Λευκωσία (μέσω της Μόρφου). Σήμερα οι επισκέπτες απ' τη Λευκωσία προτιμούν να κάνουν ολόκληρο το δρόμο γύρω απ' την ακτή του νησιού (μέσω Λεμεσού και Πάφου), παρά να διακινδυνεύσουν, κάνοντας τη διαδρομή μέσω της μακρινής και ασφυκτικά φρουρούμενης Τηλλυρίας...