ΟΣΕΣ φορές γινόταν λόγος για τα φωτογραφικά ντοκουμέντα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, ο φωτογράφος που «έφυγε» για πάντα, ο Σπύρος Μελετζής, μιλούσε με ξεχωριστή συγκίνηση για την πρώτη εκείνη έκθεση, που οργάνωσε το ΕΑΜ λίγες μόλις μέρες, μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, το Νοέμβρη του 1944, που έγινε στο χώρο, όπου λειτουργούσε το ζαχαροπλαστείο «Φλόκα», στην οδό Κοραή.

Η ΕΚΘΕΣΗ αυτή ήταν ένα ξάφνιασμα για όλους εκείνους, που δεν είχαν ζήσει την Ελεύθερη Ελλάδα και μόνον ακουστά είχαν για την καινούρια ζωή, που έπλαθε τότε, μέσα στον Αγώνα, το ΕΑΜ. «...Τέτοια έκθεση, κι έχω κάνει πολλές - γράφει ο φωτογράφος - δεν ξαναθυμάμαι...».

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ εκατοντάδες αγωνιστές μ' αφάνταστη συγκίνηση, αλλά και υπομονή περίμεναν ώρες στην ουρά για να μπορέσουν να χαρούν με τα μάτια αυτό το μεγάλο θάμα, που είχε συντελεστεί στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ηταν ένα προσκύνημα της Αντίστασης. Οι φωτογραφίες παρουσίαζαν τον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ, αλλά δίπλα σ' αυτές υπήρχαν επίσης, για πρώτη φορά, και πολλές άλλες φωτογραφίες, που με τη δική τους γλώσσα παρουσίαζαν τον καινούριο κόσμο, που το ΕΑΜ είχε πλάσει στην Ελεύθερη Ελλάδα.

ΚΑΙ δεν είναι έτσι καθόλου παράξενο πως οι επισκέπτες αυτής της έκθεσης λαχταρούσαν να 'χουν κι αυτοί μια φωτογραφία με τους αντάρτες στα βουνά. Ενα τεφτέρι έγραφε εκατοντάδες ονόματα και κάθε αγωνιστής με τις δικές του αγάπες και προτιμήσεις. Σ' αυτούς προστέθηκαν κι οι ξένοι δημοσιογράφοι, που ζητούσαν να έχουν σύντομα υλικά για τις εφημερίδες τους. Ηταν οι πρώτοι ξένοι εκπρόσωποι του Τύπου και αναζητούσαν να έχουν φωτογραφικά υλικά για την Αντίσταση. Η έκθεση τούς φανέρωνε με τις φωτογραφίες έναν κόσμο, που δεν είχαν φανταστεί.

Ο ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ, μιλώντας για τον τρόπο της δουλιάς του, για το σκοτεινό θάλαμο, έλεγε σ' όσους ζητούσαν να μάθουν για την τεχνική και το τύπωμα: «Δεν λέω ποτέ σαν τυπώνω μια φωτογραφία πως τύπωσα και τέλειωσα. Αυτό, μου έδωσε το αρνητικό. Δεν έχει τίποτε άλλο. Το αρνητικό το παλεύω, κάνω ένα, δυο, τρία και περισσότερα δείγματα και δε σταματάω, μια και βλέπω πως μπορεί το αρνητικό κι άλλο. Εγώ εξακολουθώ να το παλεύω. Και δε σταματάω, παρά όταν πια είμαι βέβαιος πως πήρα όσα μπορούσε να μου δώσει...». Δάσκαλος έμπειρος και με αγάπη ξεχωριστή για τους νέους, που δοκίμαζαν να κάνουν τα πρώτα βήματα στο φωτογραφικό επάγγελμα, ο Μελετζής βοηθούσε τους νέους συναδέλφους του σ' όλες τις φάσεις της δουλιάς.

«ΜΕΣΑ σ' αυτά τα επικά χρόνια, γράφει ο Νίκος Αλεξίου, διαμόρφωσε ο Μελετζής τη χαρισματική του προσωπικότητα. Οι φωτογραφίες, που πήρε από εκείνες τις απίθανες κατεβασιές του ΕΑΜικού κόσμου στους δρόμους της Αθήνας, γίνονται αδιάσειστα ιστορικά ντοκουμέντα. Δεν μπορούν ν' αρνηθούν τούτα τα ιστορικά γεγονότα ούτε οι προσκυνημένοι ούτε οι μηδίζοντες...».

ΤΟ ΠΕΡΙΕΡΓΟ είναι πως μέσα σ' αυτές τις εκατοντάδες φωτογραφίες, ο Μελετζής κατόρθωσε να δώσει από την επιλεγμένη γωνία όρασης και φωτισμού μιαν υποβλητική ατμόσφαιρα, που σε οδηγεί πέρα από το εικονιζόμενο. Φωτογράφισε μεμονωμένους αντάρτες κι αντάρτισσες πάνω σε διάσελα, με το όπλο στο χέρι, σύμβολα του αγώνα και τραγουδώντας «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα, το δίκιο και τη λευτεριά...».

«ΤΟΥΤΕΣ οι λήψεις - παρατηρεί ο κριτικός του «Ρ» Ν. Αλεξίου - καθιερώνουν τον φωτογράφο σε έναν χαρισματικό εικαστικό καλλιτέχνη. Εχει ένα έμφυτο ένστικτο, που αναπτύχθηκε με τη μακρόχρονη εμπειρία του και τον ύψωσε σε βάρδο της Αντίστασης του λαού μας...».

ΚΑΙ πώς το πέτυχε τούτο το επίτευγμα; Ο τεχνοκρίτης απαντά στο ερώτημα: «.. Πιστεύουμε πως το βασικό, το προσδιοριστικό στοιχείο της δουλιάς του Μελετζή είναι το πνεύμα, που την εμψυχώνει. Και το πνεύμα που καθοδήγησε τον φωτογράφο ήταν η υπέρβαση του "εγώ" του. Το ατομικό του "εγώ" ενοποιήθηκε μέσα στο ομαδικό και το "εγώ" γίνηκε "εμείς". Και τότε ο λαός μας μεγαλουργεί, όπως μας το λέει η ιστορία...».

«ΒΡΕΘΗΚΑΜΕ, θυμάται ο Αλεξίου, πολλές φορές με τον Μελετζή σε περιπτώσεις επιθέσεων από "αγανακτισμένους" πολίτες, καθοδηγούμενους και οργανωμένους (Κόρινθος - Χαλκίδα)... Θαύμασα την ψυχραιμία του και την εγκαρτέρησή του». Με τη μικρή "ρόλεϊ" που 'χε στα βουνά. Ατρομος στις δολοφονικές επιθέσεις, που είχαν οργανώσει οι φασιστικές παρακρατικές ομάδες ενάντια στην αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΕΑΜ, που περιόδευε στην Πελοπόννησο και την Εύβοια. Με τη "ρόλεϊ" στα χέρια...».