«H δημιουργία αυτών των νέων φαινομένων της τρομοκρατίας, και κυρίως της δικτυακής, υπήρξε ιστορικό παράγωγο της πολιτικής των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του διπολικού συστήματος», τονίζει η Μαίρη Μπόση, Δρ. Διεθνών Σχέσεων, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο «Ριζοσπάστη». Στη συνέντευξη αυτή, η κ. Μπόση αναφέρεται σε μια σειρά επίκαιρων θεμάτων, όπως το τρομοκρατικό χτύπημα στη Μαδρίτη, τη δολοφονία του Αχμέντ Γιασίν από τις ισραηλινές δυνάμεις, τους «τρομονόμους», αλλά και την ασφάλεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. «Η τρομοκρατία έχει επιδείξει μια μοναδική ικανότητα επιβίωσης, ανακύκλωσης και αναβάθμισής της στη διάρκεια των χρόνων», υπογραμμίζει η κ. Μπόση, «κυρίως, όμως, έχει δείξει ότι συμβιώνει αρμονικά με τα κράτη που αρχικά την εκτρέφουν και στη συνέχεια επιδίδονται στην καταστολή της». Ακολουθεί η συνέντευξη:

-- Ενα από τα κρίσιμα ερωτήματα σε κάθε έρευνα για την ταυτότητα των δραστών μιας τρομοκρατικής ενέργειας είναι: «Ποιος ο ωφελούμενος;». Στο διάστημα από την 11η Σεπτέμβρη 2001 μέχρι σήμερα, πώς μοιράζονται τα «οφέλη» μεταξύ της τρομοκρατίας και των διωκτών της;

-- Αν και το ερώτημά σας απαιτεί πολύ χρόνο και χώρο για μια πλήρη προσέγγιση της τρομοκρατίας μέσα από την ιστορική της πορεία και κυρίως μέσα από μια σύγχρονη ιστορική αναδρομή, μπορώ να συνοψίσω την απάντηση με δύο λέξεις: Η τρομοκρατία και η κρατική εξουσία έχουν επιδείξει μια μορφή «συμβιωτικής σχέσης». Αυτό σημαίνει ότι η μια μορφή τροφοδοτεί την άλλη σε μιαν αέναη αντιπαράθεση θέσεων, οι οποίες συχνά συνδυάζουν την εκατέρωθεν χρήση πράξεων βίας. Επί της ουσίας, ο μόνος ηττημένος είναι ο πολίτης της χώρας, στο όνομα του οποίου «συλλειτουργούν» οι δύο αντιπαρατιθέμενοι πόλοι. Στη μετά την 11η Σεπτέμβρη 2001 εποχή, παρατηρήθηκε η οικειοθελής παραχώρηση δικαιωμάτων εκ μέρους των Αμερικανών πολιτών, στο όνομα της ασφάλειας και της παροχής κρατικής προστασίας έναντι κινδύνων, που, ενώ είχαν δώσει το θανατηφόρο δείγμα γραφής τους, δε γίνονταν αντιληπτοί πλήρως. Η αμερικανική ομοσπονδιακή εξουσία προέβη με εκπληκτική ταχύτητα σε σημαντικές κινήσεις σε εθνικό επίπεδο (βλ. Homeland Security Act κ.ά.), ενώ προέτρεψε εταίρους και συμμάχους να συμπράξουν. Παρ' όλα αυτά, το «σημαντικότερο» στοιχείο αυτής της πολιτικής εντοπίζεται στο ότι οι θεσμικές αλλαγές, τα μέτρα, οι οδηγίες, οι απαγορεύσεις, οι παροτρύνσεις και πλειάδα άλλων μέτρων, που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του «τρομοκράτη», έως τώρα δεν απέδωσαν στο ελάχιστο, όπως αντίστοιχα δεν απέδωσαν και τα μέτρα που λαμβάνονται σε άλλες χώρες κατόπιν αμερικανικών πιέσεων. Ο μόνος αποδέκτης είναι μέχρι στιγμής ο πολίτης, που βιώνει τον ολοκληρωτικό έλεγχο της καθημερινότητάς του. Αντίθετα, οι «αόρατες» τρομοκρατικές οργανώσεις, κυρίως οι προερχόμενες από τη νέα δικτυακή τρομοκρατία, συνεχίζουν απρόσκοπτα τη θανατηφόρα παρουσία τους.

-- Δυόμισι χρόνια μετά την 11η Σεπτέμβρη, το διεθνές σύστημα, εκτός των επεμβάσεων σε Αφγανιστάν και Ιράκ, έχει θωρακιστεί με σειρά νόμων και συμφωνιών για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Το αποτέλεσμα είναι ο πολλαπλασιασμός των κινδύνων. Μήπως, τελικά, η «αντιτρομοκρατία» λειτουργεί ως τροφοδότης του φαινομένου;

-- Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η δημιουργία αυτών των νέων φαινομένων της τρομοκρατίας, και κυρίως της δικτυακής, υπήρξε ιστορικό παράγωγο της πολιτικής των ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του διπολικού συστήματος. Αντίστοιχα ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν αρκετά, με σημαντικότερα τη δημιουργία και στήριξη της «Χαμάς» από το Ισραήλ με στόχο το πολιτικοποιημένο παλαιστινιακό κίνημα, τη δημιουργία της «Χεζμπολάχ» στην Τουρκία με στόχο τους αυτονομιστές Κούρδους και παλαιότερα τη στήριξη και ενδυνάμωση του κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο με στόχο τον περιορισμό του ΚΚ Αιγύπτου. Ολες αυτές οι κρατικές παρεμβάσεις, παρατηρούμε ότι είχαν έναν περίπου κοινό στόχο, αλλά και κοινή εξελικτική πορεία. Το αποτέλεσμα υπήρξε η σταδιακή απομάκρυνση από το σκοπό τους, όταν αυτός άρχισε να εκλείπει. Καθώς δε αναφερόμαστε σε κοινωνικά κινήματα με λαϊκή υποστήριξη και ευρείας έκτασης οργανωτική δομή, η απόλυτη αυτονόμησή τους ήρθε ως φυσιολογική εξέλιξη. Οταν τα κινήματα αυτά απέκτησαν δική τους δυναμική και υπόσταση, άρχισαν να χαρακτηρίζονται «τρομοκρατικές οργανώσεις» και οι δημιουργοί τους άρχισαν το ανελέητο κυνηγητό εναντίον τους. Οπως είναι γνωστό, ό,τι διώκεται και έχει κοινωνικές ρίζες και ερείσματα (δηλαδή λόγο ύπαρξης), νομοτελειακά, αποκτά περισσότερους υποστηρικτές, στρεφόμενο προς απόλυτα συγκρουσιακές - «εξωθεσμικές» λογικές, οι οποίες στη συγκεκριμένη περίπτωση αποτυπώνονται στον εξτρεμισμό.

-- Η δολοφονία του Αχμέτ Γιασίν από τις ισραηλινές δυνάμεις θεωρείται από το σύνολο σχεδόν των αναλυτών και των μέσων ενημέρωσης, ως απαρχή ενός νέου γύρου βίας στη Μέση Ανατολή, αλλά όχι μόνον εκεί. Στην περίπτωση αυτή, πώς επηρεάζει η κρατική τρομοκρατία τον κύκλο της αντιπαράθεσης και των αντιποίνων;

-- Η κρατική τρομοκρατία, όπως βιώνεται στη Μέση Ανατολή, αποτελεί ένα σχεδόν «δεδομένο» φαινόμενο. Πολλές φορές, τα «δεδομένα» γίνονται εύκολα αποδεκτά από πολλούς φορείς και κυρίως από κυβερνητικές εξουσίες, οι οποίες στηρίζουν την επιβίωσή τους στην καταστολή. Να θυμηθούμε ότι αντίστοιχες πράξεις βιώνονται στη Λατινική Αμερική, όπου πολλά ημι-αυταρχικά καθεστώτα, που δέχονται την ενεργό υποστήριξη των ΗΠΑ, αναφέρονται στο αντικαθεστωτικό κίνημα με το χαρακτηρισμό του τρομοκράτη. Αυτό το επισημαίνω, γιατί έχουμε την τάση να ξεχνάμε ό,τι είναι γεωγραφικά απομακρυσμένο από τα άμεσα ενδιαφέροντα και τα οικονομικά συμφέροντα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η βία με τον τρόπο που βιώνεται στις συγκεκριμένες περιοχές - και όχι μόνο σ' αυτές που ενδεικτικά αναφέρω, καθώς τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά - επειδή έχει ως αντίπαλο ένα ευρύτατο κοινωνικό σύνολο, ανακυκλώνεται και αναβαθμίζεται. Η πλευρά που θίγεται - όπως είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η παλαιστινιακή - θα αποδώσει τη βία που εισπράττει από το οργανωμένο ισραηλινό κράτος με τα μέσα που διαθέτει. Ο θυμός που προξενούν η εξαθλίωση, οι εξευτελισμοί και οι διαρκείς δολοφονίες δεν πρέπει να εκπλήσσει, όταν απαντάται με αυτόχειρες ανθρώπους - βόμβες. Η πράξη των καμικάζι δε θεωρείται απλά πράξη θρησκευτικού φανατισμού, αλλά επί της ουσίας είναι μια απόλυτα πολιτική πράξη. Η απόφαση αυτών των ανθρώπων να θέσουν τέλος στη ζωή τους, παίρνοντας μαζί τους τη ζωή των «εχθρών», είναι ιστορική, θρησκευτική και, κυρίως, είναι πολιτική. Οι αυτόχειρες Παλαιστίνιοι εκδικούνται, μέσα από την πράξη τους, μια σειρά από πράξεις του κράτους του Ισραήλ, έχοντας επίγνωση ότι η ανταπάντηση του κράτους είναι η κινητοποίηση της στρατιωτικής του μηχανής. Αυτή η συνεχιζόμενη και κλιμακούμενη βία δεν έχει άλλα περιθώρια από το να συνεχιστεί και να αναβαθμιστεί.

-- Αν το ενδεχόμενο τρομοκρατικής επίθεσης κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα είναι το δικαιολογητικό πλαίσιο των μέτρων ασφαλείας, πως κρίνετε την αίτηση για συνδρομή του ΝΑΤΟ και των ξένων υπηρεσιών; Μήπως ακριβώς αυτό το σύστημα ασφαλείας λειτουργεί ως μαγνήτης για όσους θα ήθελαν να επιφέρουν ένα εντυπωσιακό χτύπημα;

-- Κατ' αρχήν να επισημάνω ότι μετά τα γεγονότα του Μονάχου το 1972 και την επίθεση του Μαύρου Σεπτέμβρη στους αθλητές από το Ισραήλ, τα δείγματα τρομοκρατικών πράξεων κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν πολύ λίγα. Στους Αγώνες της Ατλάντα, ελήφθησαν πολλά μέτρα ασφαλείας για τα δεδομένα των Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς η τρομοκρατία είχε αναβαθμιστεί υπερβολικά, και τα τρία (3) δείγματα που καταγράφηκαν προέρχονταν από εγχώριες εξτρεμιστικές ομάδες. Στην Αυστραλία, τα μέτρα είχαν πάρει υπερβολικές διαστάσεις, με αποκορύφωμα την αντιμετώπιση των ιθαγενών ως τρομοκρατών και την αναδιάταξη των πόλεων με απίστευτα μέτρα. Ομως, αξίζει να σημειωθεί ότι έγιναν απολύτως αποδεκτά από την κοινή γνώμη της χώρας. Στη μετά την 11η Σεπτέμβρη εποχή, η χώρα που αναλαμβάνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αναλαμβάνει και το σχετικό βάρος της ασφάλειάς τους. Γνωρίζετε ότι η ασφάλεια αποτελεί μια υποκειμενική έννοια και δεν είναι ένα αγαθό που μπορούμε να προσδιορίσουμε με αντικειμενικούς όρους. Η Ελλάδα, αναλαμβάνοντας τους Αγώνες, γνώριζε την αυξημένη διάσταση της ασφάλειας, αλλά βέβαια δεν μπορούσε να υποψιαστεί την ανατροπή των δεδομένων, έτσι όπως συνέβη με τα γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη. Η σύμπραξη της χώρας με επτά χώρες για την ασφάλεια των Αγώνων συμπληρώθηκε με το αίτημα για τη συνδρομή του ΝΑΤΟ. Η διαφορά μεταξύ της συμμετοχής των επτά χωρών και των εταιριών παροχής ασφαλείας, μαζί με την αγορά των ακριβών τεχνολογικών επιτευγμάτων και την υπογραφή πολλών διμερών συμφωνιών για τη διασφάλιση των συνόρων, και της συμμετοχής της στρατιωτικής μηχανής του ΝΑΤΟ είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Η μία πλευρά αφορά στην ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία μεταξύ των διωκτικών αρχών, η άλλη αφορά στην προετοιμασία για πόλεμο με έναν εχθρό που ακόμη δεν έχει εντοπιστεί. Παρακολουθούμε, τα τελευταία χρόνια, τη σταδιακή εμπλοκή των στρατιωτικών δυνάμεων στη φύλαξη των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά η συμμετοχή του ΝΑΤΟ σηματοδοτεί μια διαφορετική παράμετρο από αυτήν του παρελθόντος. Καθώς η παρούσα μορφή της νέας τρομοκρατίας, που ονομάζουμε δικτυακή, δεν έχει γεωγραφικό χώρο προέλευσης, δεν προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη εχθρική χώρα και δεν είναι γνωστό αν διαθέτει άλλα μέσα ή οπλικά συστήματα, από τη συμβατική έως τώρα δράση της, ο ρόλος του ΝΑΤΟ στη διασφάλιση των Αγώνων αποτελεί ερωτηματικό. Από την άλλη πλευρά, η δικτυακή τρομοκρατία απέδειξε την ικανότητα να δρα στρατηγικά με επιλεγμένους στόχους, με συμβατικά όπλα που προμηθεύεται από τους ίδιους τόπους όπου δρα και, βέβαια, να έχει επιτυχία σε όλες τις επιλογές της. Αυτό το σκεπτικό, που έχει κατ' επανάληψη χρησιμοποιηθεί από τους τρομοκράτες, δε φαίνεται να προβληματίζει τις αρχές που ασχολούνται επιχειρησιακά με την τρομοκρατία. Αντίθετα, παρατηρούμε την εμμονή των αρχών στο δόγμα της «ολικής ασφάλειας», έννοιας μη υπαρκτής, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Πρόκειται για τη μονοδιάστατη πολιτική, και εν πολλοίς επικοινωνιακή πολιτική, της διαχείρισης του εσωτερικού μετώπου μέσω της «ολοκληρωτικής οχύρωσης». Ταυτόχρονα με όλες τις συζητήσεις για την ασφάλεια των Αγώνων, οφείλουμε να διατηρήσουμε επιφυλάξεις γύρω από τις ανυπόστατες υστερίες και τις παρακινδυνευμένες απόψεις για το πιθανό χτύπημα των αόρατων τρομοκρατών κατά τη διάρκεια της ελληνικής Ολυμπιάδας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν ταυτόχρονα μια πρόκληση και μια αποτροπή. Ενδεικτικά αναφέρω ότι οι Αγώνες συνιστούν: Πρόκληση, γιατί διαθέτουν τη μοναδικότητα να καλύπτονται ταυτόχρονα από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης, και αποτροπή, γιατί συμμετέχουν αθλητές και επισκέπτες από όλες τις χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων και των μουσουλμανικών. Πρόκληση, γιατί έχει «δοθεί» εύλογο χρονικό διάστημα για την προετοιμασία ενός εντυπωσιακού χτυπήματος, αποτροπή, γιατί η δικτυακή βία έχει αποδείξει ότι χρησιμοποιεί το στοιχείο της έκπληξης και του αιφνιδιασμού, το οποίο στερείται στην παρούσα συγκυρία. Οπως προανέφερα απαντώντας στο πρώτο σας ερώτημα, η τρομοκρατία έχει επιδείξει μια μοναδική ικανότητα επιβίωσης, ανακύκλωσης και αναβάθμισής της στη διάρκεια των χρόνων. Κυρίως όμως, έχει δείξει ότι συμβιώνει αρμονικά με τα κράτη που αρχικά την εκτρέφουν και στη συνέχεια επιδίδονται στην καταστολή της.