Στις 5 του Μάη έκλεισαν 186 χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ. Του ανθρώπου, που στην εποχή εδραίωσης του καπιταλισμού άνοιξε το δρόμο στην εργατική τάξη για να γίνει από τάξη καθεαυτή, τάξη για τον εαυτό της, προκειμένου να διαδραματίσει τον ιστορικό της ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη.

Της τάξης που, από το θεωρητικό έργο και την πρακτική δράση του Μαρξ, απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκειμένου του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Ο ίδιος είχε βάλει σκοπό της ζωής του «το πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο», γεγονός που καθοδήγησε τη θεωρητική του δουλιά και την πρακτική του δράση, αποτέλεσμα των οποίων είναι η επιστημονική κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης, θεμέλιο για την κοινωνική δύναμη, που ιστορική αποστολή της έχει την κατάργηση της εκμετάλλευσης με το πέρασμα από τις ταξικές κοινωνίες στην αταξική, την κομμουνιστική, και που πήρε τ' όνομά του («μαρξισμός»).

Στο μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», μελετώντας τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, αποκαλύπτει τις εσωτερικές του αντιφάσεις, αποδεικνύοντας ότι το ξεπέρασμά του και η αντικατάστασή του από έναν ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό, είναι το νομοτελειακό, ότι ως τρόπος παραγωγής έχει ιστορικά όρια. Δίνοντας, ταυτόχρονα, και το εργαλείο της πρόβλεψης, σε σχέση με την εξέλιξή του ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.

Αυτή η ιστορικά ξεπερασμένη κοινωνία του καπιταλισμού εξελίσσεται σήμερα σύμφωνα με τις προβλέψεις και εκτιμήσεις του Μαρξ, σύμφωνα με τη θεωρία του, παρά την προσωρινή της νίκη με τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Μια καθ' όλα πύρρειος νίκη, μιας κοινωνίας (καπιταλισμός) και μιας τάξης (αστική), που από την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού, στα 1871, περνούσε στην αντίδραση, ενάντια σε μια κοινωνία (σοσιαλισμός) και μια τάξη (εργατική), για την οποία στην ίδια εποχή ο Μαρξ έγραφε: «Κι όμως ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά, σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία. Αναγνωρίστηκε ακόμα και από τη μεγάλη μάζα της μεσαίας τάξης του Παρισιού - από τους μαγαζάτορες, τους βιοτέχνες, τους εμπόρους - εκτός μόνο από τους πλούσιους κεφαλαιοκράτες» («Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»).

Αλλωστε, σήμερα, μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες οξύνονται στο έπακρο. Η κοινωνία του καπιταλισμού, και σήμερα, ακόμα και σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες υποκειμενικές κρίσεις των πιο ένθερμων υποστηρικτών της, διέρχεται βαθύτατη κρίση χωρίς διέξοδο, καταστρέφει παραγωγικές δυνάμεις και πάνω απ' όλα την πρώτη, την πιο σπουδαία, την εργατική δύναμη, και το φορέα της, την εργατική τάξη. Αντικειμενικά, τα ίδια τα θεμέλια του καπιταλισμού είναι ναρκοθετημένα. Βεβαίως, πολλοί αστοί ιδεολόγοι, διανοητές και οικονομολόγοι, που υπερασπίζονται με πάθος την αστική ιδεολογία, αναγκάζονται να καταφεύγουν στον Μαρξ, για να μελετήσουν ιδέες και υποδείξεις του, σχετικά με το καπιταλιστικό σύστημα. Φαίνεται ότι η ανάλυση του μεγαλύτερου διανοητή στην Ιστορία τούς είναι βολική στην ερμηνεία των σύγχρονων εξελίξεων και της κρίσης του συστήματος. Αλλά το γεγονός ότι ανατρέχουν δε σημαίνει και αποδοχή του μαρξισμού στο σύνολό του. Μάλλον χρειάζονται τον Μαρξ προκειμένου να ενισχύσουν, μελετώντας τον, το δικό τους οπλοστάσιο, για την αντιμετώπιση του εργατικού κινήματος. Παρ' όλ' αυτά, δεν μπορούν οι θεωρίες τους να αντιμετωπίσουν, όσο κι αν πασχίζουν, το γεγονός ότι οι ολοένα και εντεινόμενες οικονομικές κρίσεις αποκαλύπτουν την αναγκαιότητα και τη δυνατότητα περάσματος στην ανώτερη κομμουνιστική κοινωνία. Η διεθνοποίηση της δράσης του κεφαλαίου, η μετάβαση από τις εθνικές κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις στις διακρατικές, δείχνουν την αναντιστοιχία ανάμεσα στις σχέσεις παραγωγής και στις παραγωγικές δυνάμεις. Οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν ξεπεράσει τα όρια του καπιταλισμού. Στον ιμπεριαλισμό, εκδηλώνονται σήμερα όλες οι εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις του στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας. Οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες οξύνονται στο έπακρο. Η οικονομική κρίση όταν εμφανίζεται κάνει ακόμη πιο ανυπόφορη για την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα την κατάσταση σ' όλους τους τομείς της ζωής τους. Και οι ταξικές ανισότητες μεγαλώνουν, ενώ οι ταξικές αντιθέσεις, επίσης, δυναμώνουν. Οι άδικοι πόλεμοι βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Απόδειξη πως οι εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλισμού, σύμφυτες του ίδιου ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, οι οικονομικές κρίσεις, είναι αξεπέραστες, χωρίς την αντικατάστασή του από την κομμουνιστική κοινωνία. Που απαιτεί το επαναστατικό έργο των μαζών, με ηγέτιδα την εργατική τάξη.

Η οικονομική κρίση, που εμφανίστηκε στα τέλη του 1997 και εξαπλώνεται, χτυπώντας σήμερα τις πιο ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία κλπ.), δεν είναι μόνον η επιβεβαίωση του Μαρξ, ως προς το γεγονός ότι η κρίση είναι σύμφυτη του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά και ως προς τις αιτίες και τις μορφές εκδήλωσής της, σύμφωνα με τον 3ο τόμο του «Κεφαλαίου», και ως προς το ότι ήδη οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για «την απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» έχουν παραωριμάσει.

Ο Μαρξ ήταν γέννημα της εποχής του. Ηταν η προσωπικότητα που ανακάλυψε τους νόμους κίνησης του τελευταίου ιστορικά ταξικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και μάλιστα που μας έδωσε το θεωρητικό εργαλείο ερμηνείας της Ιστορίας, αποκαλύπτοντας τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης και το αναπόφευκτο του περάσματος στην αταξική κοινωνία, που φώτισε ταυτόχρονα και το ρόλο της προσωπικότητας στην Ιστορία που δημιουργούν οι μάζες. Είναι αδύνατο να αποδώσουμε το έργο του. Παρ' όλ' αυτά δεν μπορεί κανείς να δει τον Μαρξ έξω από την εποχή του και την εποχή μας φυσικά. Την εποχή της εδραίωσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, της βιομηχανικής επανάστασης, της προόδου στην ιστορική εξέλιξη που έφερε η αστική τάξη, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις συνθήκες περάσματος στην παρακμή και στην αντίδραση, αλλά και την εργατική τάξη, το νεκροθάφτη της.

Αλλωστε, ο μαρξισμός ήταν ιστορική αναγκαιότητα της εποχής του καπιταλισμού. Δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ. «Ολη η μεγαλοφυία του Μαρξ - έλεγε ο Λένιν - βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού» (Λένιν: «Για τον Καρλ Μαρξ και τη θεωρία του»).

«Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ενγκελς, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: Το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Οτι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν μεμιάς όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι» (Κ. Μαρξ - Φ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», Εκδόσεις «Γνώσεις», τόμ. 2, σελ. 187-189).

Σήμερα παρουσιάζουμε ένα μικρό απόσπασμα από την μπροσούρα-έκδοση του 1983, από τη «Σύγχρονη Εποχή» με τίτλο «Μαρξ, "Το Κεφάλαιο" (σύντομη παρουσίαση των βασικών επιστημονικών, θεωρητικών του θέσεων). Αποτελεί μέρος της βιογραφίας του Κ. Μαρξ γραμμένη από το Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ και αναφέρεται στην προετοιμασία για την έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου».