Η ιστορία του «Ριζοσπάστη» ακολουθεί στα χνάρια της ιστορίας του ΚΚΕ και του επαναστατικού εργατικού κινήματος της Ελλάδας. Ετσι στη μεταπελευθερωτική ιστορία της Ελλάδας, μετά τη γερμανική κατοχή, το ντόπιο αστικό καθεστώς, προκειμένου να επιβάλει την ταξική του κυριαρχία, χρησιμοποίησε την επέμβαση του αγγλικού ιμπεριαλισμού το Δεκέμβρη του 1944 κατά του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ, ωθώντας στον εμφύλιο πόλεμο, όπως αργότερα και των Αμερικανών κατά του ΔΣΕ.

Σ' αυτές τις συνθήκες το αντιδραστικό αστικό καθεστώς απαγόρεψε και την έκδοση του «Ριζοσπάστη», στις 17 Οκτώβρη 1947. Ετσι ο «Ρίζος» μας, όπως και το Κόμμα μας, πέρασε στην παρανομία. Για 27 ολόκληρα χρόνια. Ας δούμε τα γεγονότα αυτής της περιόδου.

Στις 17 Οκτώβρη του 1947, η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη έδινε στη δημοσιότητα το ΛΑ΄ ψήφισμα, με το οποίο πρόσθετε στο διαβόητο Γ΄ ψήφισμα του 1946 μια σειρά άρθρα, σχετικά με «τα διά του Τύπου πραττόμενα αδικήματα».

«Εις το ψήφισμα Γ΄ της 18/25 Ιουνίου 1946 περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν - έλεγε το νέο εμφυλιοπολεμικό νομοθέτημα της αντιδραστικής κυβέρνησης υπό τον Σοφούλη - προστίθενται άρθρα 22 μέχρι 27 έχοντα ούτω:

Αρθρον 22. -- Διαρκούσης της ανταρσίας και εις τα τμήματα της Επικρατείας ευρίσκεται εν ισχύι το παρόν ψήφισμα, δύναται διά Βουλεύματος του Συμβουλίου των Εφετών, να διατάσσεται η οριστική παύσις των εφημερίδων ή περιοδικών άτινα διά των δημοσιευμάτων αυτών αποδεικνύουν ότι υπηρετούντα εν γνώσει και εκ προθέσεως τους εγείροντας τα όπλα κατά της Πατρίδος και επιβουλευομένους την ακεραιότηταν και ησυχίαν της χώρας, αρνούνται συστηματικώς να τηρούν τους νόμους του Κράτους ή υπηρετούν καθ' οιονδήποτε τρόπον την ανταρσίαν...». Το ΛΑ΄ ψήφισμα προέβλεπε - μεταξύ άλλων - και τη δήμευση της περιουσίας των εφημερίδων ή περιοδικών, των οποίων διετάσσετο η οριστική παύση της κυκλοφορίας.

Την επομένη μέρα, Σάββατο, 18 Οκτώβρη του 1947, ο «Ριζοσπάστης» κυκλοφόρησε με έναν κεντρικό πρωτοσέλιδο τίτλο, που έδειχνε ότι καταλάβαινε τις επιδιώξεις της κυβέρνησης να τον βγάλουν στην παρανομία...

«ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΔΙΕΤΑΞΑΝ ΧΘΕΣ ΟΜΑΔΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΥΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ», έγραφε ο πρώτος τίτλος. Οι «πλάγιοι τίτλοι» συμπλήρωναν: «Ο "ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ" ΑΡΧΙΣΕ ΜΕ 11 ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - Ο ΣΟΦΟΥΛΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΑΠΕΒΑΛΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ - Ο "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ" ΑΚΛΟΝΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΑΛΞΗ».

Το σχετικό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη», ανάμεσα στ' άλλα, έλεγε:

«Με κινηματογραφική ταχύτητα η κυβέρνηση κατά τη χθεσινή μέρα αποφάσισε να ολοκληρώσει τα μέτρα εναντίον του Τύπου της Αριστεράς. Κατήρτισε ψήφισμα, το "πέρασε" από το υπουργικό συμβούλιο και την επιτροπή εξουσιοδοτήσεως, πήρε "τηλεφωνικώς" την υπογραφή του Παύλου και το δημοσίευσε αυθημερόν στην "Εφημερίδα της Κυβερνήσεως"... Η σχετική απόφαση ελήφθη κατά τη σύσκεψη του κ. Σοφούλη με τους κ.κ. Κήλυ, επιτετραμμένο της Αμερικής, Νόρτον πρεσβευτή της Αγγλίας και Γκρίσγουολντ, που έγινε προχθές στο γραφείο του πρωθυπουργού. Στην ίδια σύσκεψη αποφασίστηκε και η εκτέλεση όλων των καταδικασμένων σε θάνατο Ελλήνων πατριωτών...».

Επίσης στο ίδιο φύλλο, στο πρωτοσέλιδο κεντρικό σχόλιο της εφημερίδας, αναφερόταν:

«Από χτες η κυβέρνηση Σοφούλη απέρριψε εντελώς το προσωπείο της κατευναστικής υποκρισίας και απεκάλυψε γυμνά τα πραγματικά της σχέδια. Σχέδια υπαγορευμένα ως την τελευταία λεπτομέρεια από τους Αμερικανούς. Σχέδια που συγκλίνουν στην αποκορύφωση της πολιτικής του εγκλήματος, του αίματος, του ωμού φασισμού. Εντελώς ξαφνικά ανακοινώθηκαν χθες δύο κυβερνητικές αποφάσεις που αποτελούν έναρξη της έμπρακτης εφαρμογής του "εθνικού συναγερμού". Η πρώτη αφορά τη "νόμιμη" δολοφονία στη Θεσσαλονίκη και στο Κιλκίς ένδεκα λαϊκών αγωνιστών καταδικασμένων σε θάνατο από τα έκτακτα στρατοδικεία, που αποτελεί απαρχή νέας αιματηρής δραστηριότητας των εκτελεστικών αποσπασμάτων. Η δεύτερη στρέφεται εναντίον του Τύπου της Αριστεράς με τη μορφή ψηφίσματος περί Τύπου, που σημαίνει ουσιαστικά κλείσιμο των μη υποταγμένων στην αμερικανοκρατία εφημερίδων του λαού και ειδικότερα του "Ριζοσπάστη", του "Ρίζου της Δευτέρας", της "Ελεύθερης Ελλάδας", της "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης"...

Οι φύλακες γρηγορούν και ο "Ριζοσπάστης", που στάθηκε ακλόνητος στις επάλξεις του όταν αντιμετώπιζε τη φωτιά και το σίδερο της χιτλερικής και της αγγλικής κατοχής, δε θα υποστείλει ποτέ την τιμημένη σημαία του. Γιατί η σημαία του "Ριζοσπάστη" είναι σημαία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Σημαία της Δημοκρατίας, της ελευθερίας, της Εθνικής ανεξαρτησίας. Δηλαδή, σημαία της Ελλάδας».

Αυτό το φύλλο του «Ριζοσπάστη» έμελλε να είναι το τελευταίο. Την ίδια μέρα τέθηκε εκτός νόμου με το υπ' αριθμόν 3219 βούλευμα «του Συμβουλίου των εν Αθήναις Εφετών».

Η απόφαση για την παύση του «Ρ», τα κύρια σημεία της οποίας παραθέτουμε, είναι χαρακτηριστική του κλίματος της αμερικανοκρατίας και του φασισμού της εποχής:

«Το Συμβούλιον των εν Αθήναις Εφετών... συνελθόν εν τω προς διάσκεψιν αυτού δωματίω τη 18 Οκτωβρίου 1947... ίνα αποφανθή επί της επομένης υποθέσεως:

Ο παρά τω συμβουλίω τούτω Εισαγγελεύς υπέβαλε προς αυτώ την υπ' αριθ. 3247/1947 έγγραφον πρότασίν του έχουσα ούτω:

Εκ του υπό σημερινήν χρονολογίαν φύλλου της ενταύθα εκδιδομένης εφημερίδος "Ριζοσπάστης" και δη εκ του περιεχομένου της δημοσιευομένης εν αυτώ αρθρογραφίας "οι Αμερικανοί διέταξαν ομαδικά εγκλήματα", "Ο εθνικός συναγερμός των γραικύλων άρχισε με ένδεκα εκτελέσεις στη Μακεδονία", "Η σημαία του Ριζοσπάστη είναι σημαία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, σημαία της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας, της Εθνικής Ανεξαρτησίας, δηλαδή σημαία της Ελλάδος", "Η δήθεν δίκη της Θεσσαλονίκης ήταν μια σωστή παρωδία. Κατεδίκασε 52 σε θάνατο για τα φρονήματά τους και για να εξυπηρετηθούν οι γενικώτεροι σκοποί του δοσιλογικού και νεοφασιστικού καθεστώτος", "Με το αίμα αυτών των παλληκαριών άρχισε τις νόμιμες δολοφονίες το Στρατοδικείον", "Το αίμα αυτό θα πνίξη το καθεστώς της αμερικανοκρατίας, της φαυλότητας, της προδοσίας κλπ.", διεπιστώθη ότι η εφημερίς αυτή αρνούμενη συστηματικώς να τηρή τους νόμους του κράτους ως τούτο προκύπτει εκ της σωρείας των κατά των εκδοτών και αρθρογράφων των εκδοθεισών εσχάτως καταδικαστικών αποφάσεων, μετετράπη εν γνώσει και εκ προθέσεως εις έντυπον διαφημίσεως και εξυμνήσεως του διά της ανταρσίας συντελουμένου αδικήματος της εσχάτης προδοσίας και εξυπηρετεί ήδη αποδεδειγμένως διά παντός παρανόμου τρόπου την ανταρσίαν ταύτην, ήτις τυγχάνει απροκάλυπτος πλέον πολέμιος εναντίον του κράτους υπό την ηγεσία του ΚΚΕ και των εχθρών της Ελλάδος. Αι επανειλημμέναι διώξεις εις ουδέν συντέλεσαν και εις την πρόσκλησιν των εφέδρων απαντά διά της εξυμνήσεως των δολοφόνων και προτροπή εις ανυποταξίαν και τόνωσιν της επαναστάσεως. Κατόπιν ουτωσί συνεχιζομένης προδοτικής πλέον δράσεως της εφημερίδος ταύτης, υπηρετούσης αποδεδειγμένως και παντοιοτρόπως την ανταρσίαν. Λαβόντες επιπροσθέτως υπ' όψιν και την διά της υπ' αριθ 45334 αναφοράς την ενταύθα Γενικής Ασφαλείας υποβληθείσαν ημίν δικογραφίαν και ιδία τας υπό σημερινήν χρονολογίαν καταθέσεις του προέδρου του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών Εμμ. Καρζή και του προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Ν. Ροντήρη, ιδόντες και τα άρθρα 22 και 23 του Ψηφίσματος Γ΄ της 18/25 Ιουνίου 1946 "Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την δημόσιαν τάξιν και ασφάλεια" ως ταύτα προσετέθησαν διά του άρθρου μόνου του ψηφίσματος ΛΑ΄ της 17/17 Οκτωβρίου 1947 "Περί συμπληρώσεως κλπ. Του προρρηθέντος ψηφίσματος". Προτείνομεν την οριστική παύσιν της ενταύθα εκδιδομένης εφημερίδας υπό τον τίτλο "Ριζοσπάστης" ως υπηρετούσης διά της μέχρι σήμερον αρθρογραφίας της εν γνώσει και εκ προθέσεως τους εγείροντας τα όπλα κατά της πατρίδος και επιβουλευομένους την ακεραιότητα και ησυχίαν της χώρας, αρνούμενης συστηματικώς να τηρή τους νόμους του κράτους και ιδία υπηρετούσης αποδεδειγμένως και παντοιοτρόπως την ανταρσίαν κατά τα ανωτέρω λεπτομερώς εκτιθέμενα και την κατάσχεσιν και δήμευσιν των επίπλων και γραφείων αυτής, του χάρτου και παντός αντικειμένου χρησιμοποιημένου διά την έκδοσιν αυτής, οιοσδήποτε και αν είνε ο κύριος ή ο έχων επ' αυτών δικαιώματα.

Εν Αθήναις τη 18 Οκτωβρίου 1947

Ο Εισαγγελεύς Εφετών

Εμμανουήλ Κομνηνός»

Ετσι το Συμβούλιο Εφετών, αποδεχόμενο την πρόταση του Εισαγγελέα, κατέληξε στην απόφαση με την οποία διέταξε «την παύσιν της ενταύθα εκδιδομένης εφημερίδος "Ριζοσπάστης" ως και την κατάσχεσιν και δήμευσιν των επίπλων, των γραφείων αυτής, του χάρτου και παντός άλλου αντικειμένου χρησιμοποιούμενου διά την έκδοσίν της οιοσδήποτε και αν είναι ο κύριος ή ο έχων δικαιώματα».

Στο τελευταίο νόμιμο φύλλο του, της 18/10/1947, ο «Ριζοσπάστης» έδωσε την υπόσχεση ότι «δε θα υποστείλει ποτέ την τιμημένη σημαία του». Την υπόσχεση αυτή την κράτησε.

Στο διάστημα αυτό ο «Ρ» δε σταμάτησε να κυκλοφορεί. Ακόμη και μετά το 1949, όταν το Κόμμα και η εφημερίδα του πέρασαν στην πιο βαθιά παρανομία. Συνέχισε να κυκλοφορεί παράνομα, με μύριες όσες δυσκολίες και εμπόδια. Αλλοτε, σε αραιά διαστήματα, λόγω των σκληρών συνθηκών και μετά, επειδή το εργατικό κίνημα εκφράστηκε νόμιμα, με άλλη μορφή. Η παράνομη έκδοση και κυκλοφορία του «Ρ» ξανάγινε πυκνή και σε κανονικά σχεδόν χρονικά διαστήματα, στα χρόνια της εφτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας.

Ο «Ρ», έστω και δισέλιδος, πολλές φορές σε μικρό σχήμα, ξεσκέπαζε το στρατιωτικοφασιστικό χαρακτήρα του καθεστώτος της 21ης Απρίλη και τους Αμερικανούς εμπνευστές και οργανωτές του. Εμψύχωνε το λαό και τον ενθάρρυνε στην καθημερινή του αντιδικτατορική πάλη. Κατάγγελνε τα δημαγωγικά και τρομοκρατικά μέτρα της φασιστικής δικτατορίας και υπονόμευε την υπόστασή της. Οσο οι παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, μέσα στο καθεστώς τρόμου και φοβίας, δυνάμωναν και πλάταιναν, τόσο διευρυνόταν και η κυκλοφορία του «Ρ», μέσα στην εργατική τάξη, τη νεολαία και το λαό.

Ετσι κυκλοφορούσε παράνομα για 27 ολόκληρα χρόνια, έως τις 25 Σεπτέμβρη 1974, που ξανακυκλοφόρησε νόμιμος πια και συνεχίζει σαν όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ την ακούραστη μαχητική του δράση ως διαφωτιστής και προπαγανδιστής της πολιτικής και της ιδεολογίας του ΚΚΕ στην εργατική τάξη, στη νεολαία, στ' άλλα λαϊκά στρώματα, συμβάλλοντας στην οργάνωση της ταξικής πάλης για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, για μια κοινωνία σοσιαλιστική - κομμουνιστική.