Αρχίζοντας το σχολιασμό των στοιχείων της ΕΣΥΕ, σημειώνουμε ότι οι έννοιες της αστικής Στατιστικής δε συμπίπτουν με τις μαρξιστικές κατηγορίες. Π.χ., οι εργοδότες των απογραφών της ΕΣΥΕ δεν ταυτίζονται με την αστική τάξη, ούτε οι μισθωτοί με την εργατική τάξη. Ορισμένες διευκρινίσεις θα δοθούν στα κατάλληλα σημεία του σημειώματος, ώστε να είναι δυνατή μια πρώτη ανάγνωση των στοιχείων.
Ενα βασικό πρώτο συμπέρασμα από την ανάγνωση των ΓΑΠ είναι η διαχρονική αύξηση της ταξικής πόλωσης στην ελληνική κοινωνία. Ο πίνακας 1 καταγράφει αυτήν τη διαδικασία με τη μεγάλη αύξηση της μισθωτής εργασίας (δείκτης αύξησης της εργατικής τάξης) και τη μείωση των εργαζόμενων για δικό τους λογαριασμό, ιδιαίτερα τη δεκαετία 1991-2001 που σφραγίζεται από την πολιτική των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.
Πιο αναλυτικά, για τη δεκαετία 1991-2001, προκύπτουν τα παρακάτω σχόλια:
Στις ηλικίες 15-64 ετών η αύξηση είναι 543.208 άτομα (από 6.880.681 σε 7.423.889) και ποσοστό 7,89%.
Η περιφέρεια πρωτευούσης συγκεντρώνει το 34,3% του πραγματικού πληθυσμού.
Το 7,27% του απογραφέντος πληθυσμού, δηλαδή 797.091 άτομα, ήταν αλλοδαποί, το 47,26% εξ αυτών απογράφηκαν στην περιφέρεια πρωτευούσης.
Παρότι το 2001 πάρθηκαν ειδικά μέτρα για να απογραφούν οι αλλοδαποί, ωστόσο όλες οι πηγές εκτιμούν ότι δεν απογράφηκαν όλοι. Από τα 797.091 άτομα, τα 762.191 εντάσσονται στο μόνιμο πληθυσμό. Τα υπόλοιπα επισκέπτονταν τη χώρα προσωρινά (τουρίστες κλπ.). Απασχολούμενοι δήλωσαν οι 391.674. Ζητούσαν δουλιά: 21.593. Ζητούσαν δουλιά για πρώτη φορά: 18.885. Μαθητές: 85.031. Συνταξιούχοι: 30.148. Εισοδηματίες: 1.476. Οικιακά: 108.236. Αλλο: 23.900. Ηλικία <10 ετών: 81.248 3.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΚΑ, με βάση τις Αναλυτικές Περιοδικές Δηλώσεις των επιχειρήσεων, το 2003 από τους 1.923.181 απασχολούμενους - ασφαλισμένους στο ΙΚΑ οι 245.913 ήταν αλλοδαποί (12.681 εξ αυτών από χώρες - μέλη της ΕΕ-15, και οι 132.261 Αλβανοί)4.
Υπάρχουν υπολογισμοί από διάφορες πηγές για τον πραγματικό αριθμό των μεταναστών, που διαφέρουν αρκετά. Σε γενικές γραμμές, υπολογίζουν τους μετανάστες πάνω από 1.000.000. Επομένως, τόσο ο πραγματικός πληθυσμός, όσο και ο ΟΕΠ και κυρίως ο αριθμός των μισθωτών και της εργατικής τάξης είναι μεγαλύτερος από τους εμφανιζόμενους. Υπερβαίνουν τις δυνατότητες του παρόντος σημειώματος οι σχετικοί υπολογισμοί.
Παρατηρείται σχεδόν τριπλάσιος ρυθμός αύξησης του ΟΕΠ, σε σχέση με το ρυθμό αύξησης του πραγματικού πληθυσμού.
Ως απασχολούμενοι απογράφηκαν 4.102.091 άτομα και άνεργοι 513.379 (11,12%), εκ των οποίων το 48,18% (247.395 άτομα) ήταν «νέοι», δηλαδή αναζητούσαν για πρώτη φορά δουλιά. Στην Ερευνα Εργατικού Δυναμικού (της ΕΣΥΕ) για το β` εξάμηνο του 2001, η ανεργία εμφανίζεται υποτιμημένη στο 10,2%, 444.700 άνεργοι.
Το 1991 οι γυναίκες αποτελούσαν το 31,79% του ΟΕΠ (1.235.487), το 30,43% των απασχολουμένων (1.087.253) και το 51,7% των «νέων» ανέργων (87.096).
Συνολικά, ο αριθμός των νέων 15-29 ετών αυξήθηκε κατά 231.342 άτομα (από 2.177.722 σε 2.409.064 άτομα) και ποσοστό 10,62%, με μεγαλύτερο, δηλαδή, ρυθμό από την αύξηση του πραγματικού πληθυσμού (6,9%).
Η κατηγορία εργοδότες της ΕΣΥΕ αθροίζει εργοδότες - καπιταλιστές και εργοδότες - ανήκοντες στα μεσαία στρώματα. Οι δεύτεροι, αν και εκμεταλλεύονται ξένη εργατική δύναμη, είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν και οι ίδιοι στην παραγωγή (δεν ασκούν μόνο διεύθυνση). Εως ποιο βαθμό, λοιπόν, η αύξηση των εργοδοτών εκφράζει και αύξηση της αστικής τάξης, χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Οι πηγές που μπορεί να γίνει αυτή δεν είναι πολλές και τα στοιχεία τους αμφίβολης ακρίβειας ή μη προσβάσιμες για το κοινό.
Να ληφθεί, επίσης, υπόψη ότι στην κατηγορία της ΕΣΥΕ εργοδότες δε συμπεριλαμβάνεται το σύνολο της αστικής τάξης. Ενα μέρος της δεν καταγράφεται καθόλου στον ΟΕΠ (εισοδηματίες ενοικίων, ομολόγων, μετοχών κ.ο.κ.), ένα άλλο μέρος εμφανίζεται ως μισθωτοί. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι 89.015 άτομα εκ των μισθωτών απογράφηκαν ως μέλη των βουλευομένων σωμάτων, ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.
Οι τρεις ομάδες κλάδων που συγκεντρώνουν τους περισσότερους εργοδότες είναι: Εμπόριο - Επισκευές: 207.589 άτομα. Ξενοδοχεία - Εστιατόρια: 65.000 άτομα. Μεταποιητικές βιομηχανίες: 63.951 άτομα. Δεδομένου ότι οι δυο πρώτες ομάδες κλάδων χαρακτηρίζονται από μικρή συγκέντρωση φαίνεται ότι ένας όχι ασήμαντος αριθμός εργοδοτών ανήκει στα μεσαία στρώματα.
Οι τρεις ομάδες κλάδων που συγκεντρώνουν τους περισσότερους είναι: Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, Δασοκομία: 326.038 άτομα. Εμπόριο, Επισκευές: 70.985 άτομα. Κατασκευές: 66.000 άτομα.
Οι εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό είναι ένα εξαιρετικά ποικιλόμορφο «στρώμα», που περιλαμβάνει αγρότες, ελευθεροεπαγγελματίες επιστήμονες, καλλιτέχνες, εμπόρους, βιοτέχνες, ταξιτζήδες, φορτηγατζήδες κ.ο.κ. Οπως αναφέραμε και παραπάνω, η μελέτη τους, έστω κατά ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας, παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες που επισημαίνουν και αστικά ιδρύματα (π.χ., η ΟΚΕ σε «Γνώμες» της). Οπωσδήποτε η μείωση των εργαζόμενων για δικό τους λογαριασμό και των συμβοηθούντων και μη αμειβομένων μελών νοικοκυριού είναι αποτέλεσμα της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης της παραγωγής και του κεφαλαίου, της επέκτασης των καπιταλιστικών σχέσεων με καταστροφή των ατομικών εμπορευματοπαραγωγών και παραπέρα διείσδυση του κεφαλαίου σε τομείς, όπως η Υγεία, η Παιδεία κλπ.
Στην κατηγορία «μισθωτοί» καταγράφονται και οι στο σημείο 5 αναφερθέντες διευθυντικά στελέχη, που άλλοι μεν ανήκουν στην αστική τάξη και άλλοι στα μισθωτά μεσαία στρώματα. Πέραν τμήματος των διευθυντικών στελεχών, στα μισθωτά μεσαία στρώματα ανήκουν και άλλοι μισθωτοί, π.χ., οι ασκούντες λειτουργίες διεύθυνσης από ενδιάμεση θέση στην κλίμακα μιας επιχείρησης κ.ά., που πλησιάζουν ενδεχομένως ορισμένοι την εργατική τάξη. Η περαιτέρω διερεύνηση δεν είναι του παρόντος και πάντως εδώ παρουσιάζονται κυρίως μεθοδολογικά προβλήματα, χωρίς βέβαια να αφθονούν οι πηγές στοιχείων.
Παρότι, λοιπόν, δεν ανήκουν όλοι οι μισθωτοί στην εργατική τάξη, η απόλυτη και σχετική αύξηση της μισθωτής εργασίας στον ΟΕΠ αποτελεί ασφαλές κριτήριο αύξησης της εργατικής τάξης, που αποτελεί τη μεγάλη πλειοψηφία των μισθωτών, σύμφωνα με όλες τις προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν τη μαρξιστική μεθοδολογία και παρά τις επιμέρους διαφορές τους.
Την πρώτη θέση στους μισθωτούς και στους απασχολούμενους μισθωτούς των ομάδων κλάδων της ΕΣΥΕ κατείχε η Μεταποίηση. Μισθωτοί Μεταποίησης: 400.908 - Απασχολούμενοι Μεταποίησης: 367.651, περιορίστηκε όμως η συμμετοχή τους στο σύνολο των μισθωτών από 18,2% το 1991, σε 13,87% το 2001. (Στον πίνακα 2 η ένδειξη Κ - Π αθροίζει πολλές ομάδες κλάδων για λόγους οικονομίας χώρου).
Σημειώνουμε ότι η κατηγορία της ΕΣΥΕ Μεταποιητικές Βιομηχανίες δεν ταυτίζεται με τη μαρξιστική κατηγορία βιομηχανία (βιομηχανικό κεφάλαιο)5. Κατά τον Κ. Μαρξ: «Το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι ο μοναδικός τρόπος ύπαρξης του κεφαλαίου, όπου λειτουργία του κεφαλαίου δεν είναι μόνο η ιδιοποίηση υπεραξίας, ή υπερπροϊόντος, αλλά ταυτόχρονα και η δημιουργία της»6. Δίνοντας παραδείγματα ιδιαιτέρων ειδών του βιομηχανικού κεφαλαίου, αναφέρει «την εξορυκτική βιομηχανία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη μεταποίηση, τις μεταφορές κλπ. που είναι διακλαδώσεις, που οφείλονται στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, και αποτελούν, επομένως, ιδιαίτερες σφαίρες επένδυσης του βιομηχανικού κεφαλαίου» 7. Αλλού αναφέρει τη «βιομηχανία επικοινωνίας», που περιλαμβάνει μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων, τη διαβίβαση πληροφοριών, επιστολών, τηλεγραφημάτων κλπ.8. Αλλού χαρακτηρίζει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα χέρια των κεφαλαιοκρατών ως «εκπαιδευτικά εργοστάσια», όπου «ο επιχειρηματίας ανταλλάσσει το κεφάλαιό του με την εργατική τους δύναμη (σ.σ. των δασκάλων) και μ' αυτήν τη διαδικασία πλουτίζει»9.
Οι τρεις ομάδες κλάδων που συγκεντρώνουν τους περισσότερους είναι: Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, Δασοκομία: 155.640. Εμπόριο, Επισκευές: 21.082. Μεταποιητικές βιομηχανίες: 12.769.
Παραπομπές:
1. ΕΣΥΕ: Αποτελέσματα Απογραφής Πληθυσμού - Κατοικιών 17.3.1991, τόμος ΙΙΙ, τεύχη Α`, Β` και Γ`, Αθήνα, 1998. ΕΣΥΕ: Αποτελέσματα Απογραφής Πληθυσμού - Κατοικιών 18.3.2001, www.statistics.gr. Τα περισσότερα δημοσιεύτηκαν το 2003, όμως δεν είναι όλα οριστικά. Τα στοιχεία Απογραφών από το 1981 και πριν προέρχονται από τη μελέτη του Π. Παπαδόπουλου «Η ταξική διάρθρωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1987. Για λόγους οικονομίας χώρου, δε δημοσιεύονται άλλοι πίνακες. Στη συλλογή των στοιχείων συνέβαλαν οι σ. Γ. Δ., Π. Καραντάνης, Α. Νικολαΐδης. Η ευθύνη της σύνθεσης πινάκων και των υπολογισμών είναι της αρθρογράφου.
2. ΕΣΥΕ: «Η Ελλάδα με αριθμούς», 2003.
3. Μετανάστευσαν για λόγους εργασίας: 413.214. Παλιννόστηση: 51.694. Επανένωση οικογένειας: 99.968. Σπουδές: 20.787. Ασυλο: 9.980. Πρόσφυγες: 2.368. Αλλοι λόγοι: 164.180.
4. «ΗΜΕΡΗΣΙΑ» 7.6.2004.
5. Εκτενή ανάλυση δες στο άρθρο του Μ. Παπαδόπουλου, «Τέλος της εργατικής τάξης; Μύθος και πραγματικότητα», ΚΟΜΕΠ 6/1998.
6. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. ΙΙ, σελ. 54.
7. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. ΙΙΙ, σελ. 409.
8. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. ΙΙ, σελ. 53.
9. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», «Θεωρίες για την υπεραξία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», μέρος πρώτο, σελ. 460.