Χριστούγεννα είναι. Οι περισσότεροι έχουμε προγραμματίσει πώς θα τα περάσουμε. Οι άλλοι όμως; Ελάτε να αποδράσουμε. Για πού το βάλαμε; Θα βρεθούμε τριακόσια χιλιόμετρα έξω από την Αθήνα. Θα διασχίσουμε το γεμάτο ομορφιές Νομό Φθιώτιδας. Θα περάσουμε από πολλές πόλεις και χωριά με τα Κάστρα τους. Μα θα σταθούμε την περισσότερη ώρα στο Κάστρο της Βοδονίτσας. Τι κι αν έχουμε ξαναβρεθεί εκεί, τώρα θα το δούμε με άλλα μάτια. Θα καταλάβετε το γιατί. Ας θυμηθούμε την ιστορία του Νομού.

«Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η Φθιώτιδα πρωτοκατοικήθηκε τη Νεολιθική Εποχή και συνδέθηκε με πολλές μυθικές παραδόσεις (ο μύθος του Δευκαλίωνα, η Αργοναυτική Εκστρατεία κ.ά.). Οι παλαιότεροι κάτοικοι ήταν οι Πελασγοί. Τη μεγαλύτερη ακμή γνώρισε στα Μυκηναϊκά Χρόνια. Από τα σημαντικότερα γεγονότα της ιστορίας της ήταν η μάχη που δόθηκε στα Στενά των Θερμοπυλών κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων (480 π.Χ.) και ο Λαμιακός Πόλεμος (322 π.Χ.). Στη Λαμία, που είναι χτισμένη στις νοτιοδυτικές πλαγιές του Ορους Ορθη, κοντά στο Σπερχειό ποταμό. Ξέρουμε ότι επί Φραγκοκρατίας η Λαμία ανήκε στους δούκες της Αθήνας και αργότερα στους Καταλανούς και ότι οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν ενάντια στο ζυγό των Τούρκων στις 8 του Απρίλη του 1821, με αρχηγούς τον Αθανάσιο Διάκο και τον Δυοβουνιώτη και ελευθερώθηκε οριστικά το 1832. Τότε ήταν που ξαναπήρε το παλιό της όνομα, Λαμία, η οποία καταστράφηκε από βομβαρδισμό της γερμανικής αεροπορίας το 1941.

Το Κάστρο της Λαμίας. Η θέση αυτή κατοικήθηκε τουλάχιστον από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Η οχυρωμένη ακρόπολη ήταν το κέντρο του αμυντικού συστήματος της Λαμίας κατά την Κλασική και Ελληνιστική Εποχή. Κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού η ακρόπολη εντάχτηκε στο πρόγραμμα επιδιόρθωσης των οχυρών μεταξύ Θεσσαλίας και Θερμοπυλών. Αφού πέρασε μεγάλες περιπέτειες, το Κάστρο αναστηλώθηκε και σε αυτό στεγάζονται το συνεδριακό κέντρο, η Αρχαιολογική Υπηρεσία και το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το Κάστρο Δομοκού είναι χτισμένο στη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Πλάι του βρίσκονται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το τουρκικό χαμάμ, παλαιές αψιδωτές λίθινες βρύσες και το Στρογγυλοκάστρο. Επίσης υπάρχει μια επιτύμβια στήλη γραμμένη στα αραβικά και στα γαλλικά, σε ανάμνηση της μάχης του 1897.

Κάστρο της Βοδονίτσας, στη Μενδενίτσα, απέχει 14 χιλιόμετρα από τις Θερμοπύλες και δεσπόζει στο πέρασμα της Κλεισούρας, που συνδέει τις Θερμοπύλες με την Αμφίκλεια. Εδώ θα σταματήσουμε για να ξαναδιαβάσουμε ένα κατατοπιστικό απόσπασμα από το ομώνυμο βιβλίο του Γιώργη Μωραΐτη...

«Το φράγκικο κάστρο της Βοδονίτσας είναι το σπουδαιότερο ιστορικό μνημείο του χωριού και από τα πιο αξιόλογα της περιοχής, λόγω της θέσης και του σκοπού που χτίστηκε. Γι' αυτό έχουν γράψει, απ' ό,τι ξέρουμε, ο Μπισόν και ο Μίλερ. Χτίστηκε στα 1204 μ.Χ. από τους Φράγκους της Δ' Σταυροφορίας πάνω στα ερείπια του αρχαίου φρουρίου της Τάρφης. Προορισμός του ήταν η φρούρηση των Στενών των Θερμοπυλών. Βασικά χτίσματά του βαστάνε από την αρχαιότητα. Αποτελείται από τρεις σειρές τείχη.

Η πρώτη σειρά είναι στο ύψος των σπιτιών Νίκου Φαφούτη και Κώστα Τραπάτσα. Αυτή η σειρά έχει υποστεί τη μεγαλύτερη φθορά. Απόμειναν όμως ανέπαφα λείψανα των τειχών και των πύργων της σε διάφορα σημεία της γειτονιάς Κάστρο. Στην πιο καλή κατάσταση βρίσκεται ο χτιστός με παραλληλόγραμμες πελεκητές πέτρες τοίχος που υψώνεται πάνω από το σπίτι του Παπαφίλιππα όπου τα σπίτια Βουρλιά, Φαφούτη κλπ. Η δεύτερη σειρά είναι περίπου στο μέσο ύψος του λόφου, μεταξύ πρώτης και τρίτης σειράς. Είναι χτισμένη σε πιο δύσβατο μέρος από την πρώτη. Απ' αυτή σώζονται αρκετά τείχη και ένας ερειπωμένος πύργος. Η κορφή του λόφου στεφανώνεται με τα τείχη της τρίτης σειράς (κυρίως κάστρο). Αυτά διατηρούνται στην πιο καλή κατάσταση. Το ύψος τους μάλλον ξεπερνά τα 6 μέτρα. Πάνω στα τείχη υπάρχουν τρεις ερειπωμένοι πύργοι. Στην πρόσοψη του κεντρικού τείχους - φάτσα στην ανατολή - υψώνεται ένα τεράστιο τετράγωνο οικοδόμημα. Είναι ο μεγάλος πύργος (Αποσκοπείο) του κάστρου. Εξέχει πάνω από το υπόλοιπο τείχος ίσα με 5 μέτρα. Παρά τα δυο ανοίγματα (γκρεμίσματα) που έχει στην ανατολική του πλευρά, διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση. Από το εσωτερικό μέρος, με λίγη προσπάθεια, ανεβαίνει κανείς στο δάπεδό του (πάτωμα σε δύο μέτρα ύψος), που ομοιάζει με σπήλαιο. Στο μέσο ύψος του πύργου υπήρχε και δεύτερο χτιστό πάτωμα, τώρα είναι μισογκρεμισμένο. Στην έπαλξη του πύργου όπου στεκόταν ο βιγλάτορας ανέβαινε εσωτερική σκάλα. Τώρα σκάλα δεν υπάρχει και η ανάβαση είναι αδύνατη».

«Κάτω από τη νότια πλευρά του πύργου, αριστερά, είναι η πύλη του κάστρου απ' όπου εισέρχεται κανείς στον εσωτερικό περίβολο του κεντρικού τείχους. Ο Μπισόν γράφει ότι η πύλη "συνίσταται εκ λίθων εξ" και "συμβάλλουσιν οι δύο ανώτεροι λίθοι εις οξείαν γωνίαν". Ο Μίλερ διαπιστώνει μεγάλη ανακρίβεια σ' αυτή την περιγραφή του Μπισόν. Σχετικά με την πύλη. παρατηρεί ότι αποτελείται όχι από έξι λίθους, μα από τρεις πελώριους ογκόλιθους που ο ένας, ο οριζόντιος, αποτελεί το επιστέγασμα. Επίσης προσθέτει ότι πάνω από την πύλη υπήρχε διάκοσμος βυζαντινός που ο Μπισόν τον αγνοεί.

Στον εσωτερικό περίβολο υπήρχε αγωγός νερού και δύο μεγάλες πέτρινες δεξαμενές. Ο Μπισόν αναφέρει ότι ο αγωγός ήταν πλίνθινος. Ο Μίλερ ίχνη αγωγού δε βρήκε. Οι δύο δεξαμενές όμως υπάρχουν ακόμα. Δίπλα στις δεξαμενές υπάρχουν ερείπια μεγάλου κτιρίου. Πρόκειται για τη φράγκικη εκκλησία».

«Ακόμα, συνεχίζει η Γ. Μ., σύμφωνα με τα γραφόμενα του Μίλερ, τη φράγκικη εκκλησία κοσμούσαν αρχαία γλυπτά: Τρία ρόδα και δύο αστέρια στη δυτική πόρτα της. Και στη βόρεια πόρτα δύο περίεργα γλυπτά που ομοιάζουν με γρύπες, δύο κύκλοι με τρίγωνα και ένα φύλλο. Πάνω από την πόρτα ένας σταυρός που οι βραχίονές του έχουν στις άκρες μικρούς σταυρούς».

«Στη βόρεια πλευρά του τείχους, κάτω από το γωνιακό πύργο, υπάρχει μια έξοδος. Εχει σχήμα μικρής στοάς, το δάπεδό της είναι πέτρινο και πολύ κατηφορικό. Για να βγει κανείς από κει έξω από το τείχος, καθώς δεν υπάρχει σκάλα, πρέπει να πηδήσει περίπου από δυο μέτρα ύψος. Αυτή η πύλη, που οι χωριανοί τη λένε Γρίτσα (γριίτσα - υπάρχει και σχετικός μύθος μιας γριάς στρίγκλας), θεωρούνταν μυστική καστρόπορτα.

Στο κάστρο ανεβαίνει κανείς από το μέρος της εκκλησίας του Αϊ - Γιώργη. Από κει ήταν και παλιά η κύρια είσοδος. Υπάρχει φαρδιά πέτρινη σκάλα που αρχίζει από τη βρύση την Καστρινή. Εχει πολλά σκαλιά και ανεβαίνει μέχρι την κορφή του υψώματος. Οσο προχωρεί προς τ' απάνω στενεύει και σε ορισμένα σημεία έχει καταστραφεί. Η κύρια είσοδος του κάστρου ήταν δίπλα στο σπίτι του Κώστα Τραπάτσα. Το μαρτυρούν τα κατάλοιπα μεγάλης πύλης που σώζονται.

Από άλλα σημεία του λόφου η ανάβαση στο κάστρο είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Είναι πολύ απότομες οι πλαγιές του, δεν υπάρχουν δρόμοι παρά μόνο μονοπάτια. Μπορεί να ριψοκινδυνέψει κανείς αναρρίχηση, υπάρχει όμως φόβος να ξεσαριστεί, ιδιαίτερα τη νύχτα. Το κάστρο αυτό ήταν πραγματικά ένα άπαρτο κάστρο. Και για την κατάληψή του υπήρχαν μόνο δυο τρόποι, η πολιορκία και η προδοσία»...