Επιστροφή στην πραγματικότητα. Σε μια πραγματικότητα που δε βασίζεται σε φανταστικά σενάρια και υποθέσεις, αλλά σε τραγικά νούμερα που επιβεβαιώνουν αυτό που είναι ήδη γνωστό και στον τελευταίο εργαζόμενο, και στον τελευταίο πολίτη αυτής της χώρας. Πως, δηλαδή, η υγιεινή και η ασφάλεια των εργαζομένων, καθώς και η ασφάλεια των κατοίκων μιας επικίνδυνης βιομηχανικής περιοχής μπορεί να κατοχυρώνονται στα χαρτιά, στην πράξη όμως τίποτα ή μάλλον ελάχιστα εφαρμόζονται.

Ενδεικτικά παραδείγματα: Κάθε επιχείρηση - σύμφωνα με το νόμο - είναι υποχρεωμένη να έχει γιατρούς εργασίας και τεχνικούς ασφαλείας. Κι ενώ για την εφαρμογή του νόμου απαιτούνται τουλάχιστον 800 ειδικευμένοι γιατροί, η χώρα διαθέτει σήμερα μόλις 35! Αντίστοιχο είναι το πρόβλημα και με τους τεχνικούς ασφαλείας. Εργάζονται περίπου 170 άτομα μ' αυτή την ειδικότητα - πολλές φορές μάλιστα χωρίς αυτό να είναι το αποκλειστικό τους καθήκον - τη στιγμή που απαιτούνται περίπου 2.000!

Ολα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το μεγάλο δυστύχημα στην ΠΕΤΡΟΛΑ το 1992 (14 νεκροί και δεκάδες τραυματίες) και τις νέες επεκτάσεις που σχεδιάζει ο όμιλος Λάτση, με την πλήρη ανοχή της κυβέρνησης, είναι η αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί. Η Εύη Γεωργιάδου - χημικός μηχανικός και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ) - και ο Μάκης Παπαδόπουλος - μηχανικός ασφαλείας, μέλος της αρμόδιας Επιτροπής της ΓΣΕΕ και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΝΥΑΕ - μιλούν στον «Ρ» και τα όσα καταθέτουν σε κάνουν να εύχεσαι να μην επιβεβαιωθεί αυτό που καθημερινά η ίδια η ζωή επιβεβαιώνει. Πως, δηλαδή, η πραγματικότητα πολλές φορές ξεπερνά τη φαντασία...

- Πώς μπορεί να αποφευχθεί ή μάλλον να προληφθεί ένα Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Εκτασης;

- Μάκης Παπαδόπουλος: Ενας σημαντικός παράγοντας για την αποτροπή τέτοιου ατυχήματος είναι η τήρηση των γενικών κανόνων ασφάλειας σε κάθε μονάδα μιας συγκεκριμένης βιομηχανικής περιοχής. Για παράδειγμα, ας σκεφτούμε το σεισμό σαν ένα εναρκτήριο γεγονός ενός τέτοιου ατυχήματος. Ολοι μπορούν να καταλάβουν τη σημασία να υπάρχουν σε κάθε μονάδα οι ελεύθεροι διάδρομοι και οι προβλεπόμενες έξοδοι διαφυγής για τη σωτηρία των εργαζομένων, που προβλέπονται απ' τις προδιαγραφές πυρασφάλειας του κάθε εργοστασίου.

Γενικά η ασφάλεια μιας μεγάλης βιομηχανικής μονάδας είναι ένα σύνθετο πρόβλημα, γιατί στηρίζεται σ' ένα πλέγμα πολλών παραγόντων, όπως είναι οι κτιριακές δομές, οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, η λειτουργία των μηχανών, η πυρασφάλεια, διάφοροι φυσικοί, χημικοί και βιολογικοί παράγοντες, οι συνθήκες και η οργάνωση της εργασίας, αλλά και ο ψυχολογικός παράγοντας που κυριαρχεί μέσα στο εργοστάσιο.

- Υπάρχει ωστόσο και ειδική νομοθεσία, η γνωστή οδηγία Σεβέζο, που επιβάλλει κάποια πράγματα για την αποφυγή μιας τέτοιας κατάστασης...

- Εύη Γεωργιάδου: Για τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Εκτασης το 1982 η ΕΕ εξέδωσε μια οδηγία, η οποία ονομάστηκε οδηγία Σεβέζο. Αφορμή για τη θέσπιση αυτής της οδηγίας έδωσε το ατύχημα στην ομώνυμη πόλη της Β. Ιταλίας το 1976, αλλά και άλλα παρόμοια που συνέβησαν στη δεκαετία του '70. Η οδηγία τέθηκε σε ισχύ στη χώρα μας στις 8/1/1984.

Το 1996 αντικαταστάθηκε από μια νέα οδηγία που ονομάστηκε Σεβέζο 2. Η χώρα μας εναρμονίστηκε με τη νέα οδηγία στις 29 Μαρτίου του 2000, με 14 μήνες καθυστέρηση. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο...

Ενδεικτικά κάποιες βασικές προβλέψεις της νομοθεσίας αυτής είναι ότι ο εργοδότης πρέπει να υποβάλλει μελέτη ασφαλείας στις αρμόδιες αρχές, στην οποία θα περιγράφει αναλυτικά την εγκατάσταση, τον περιβάλλοντα χώρο της, να υπάρχει σ' αυτή εκτίμηση της επικινδυνότητας, να περιγράφει τα μέτρα πρόληψης ατυχημάτων και τα μέτρα αντιμετώπισης σε περίπτωση που ένα τέτοιο ατύχημα συμβεί.

Ειδική αναφορά υπάρχει στην οδηγία για το σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης. Συγκεκριμένα ο εργοδότης πρέπει να καταρτίσει εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης σε επίπεδο εγκατάστασης και η εκάστοτε Νομαρχία σε συνεργασία με τους εργοδότες οφείλουν να καταρτίσουν εξωτερικά σχέδια ανάγκης, τα λεγόμενα Σχέδια Αντιμετώπισης Τεχνολογικού Ατυχήματος Μεγάλης Εκτασης (ΣΑΤΑΜΕ), που αφορούν τον εξωτερικό χώρο μιας εγκατάστασης ή ακόμα και μιας περιοχής.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για πρώτη φορά στη νέα οδηγία για το φαινόμενο domino. Θα πρέπει στην εκτίμηση του κινδύνου να αναγνωρίζεται η πιθανότητα πρόκλησης του φαινομένου αυτού και να υπάρχουν τα μέτρα για το σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης σ' αυτή την περίπτωση. Υπάρχει επίσης ειδικό άρθρο για την πολιτική χρήσεων γης, υπάρχουν δηλαδή συγκεκριμένες απαιτήσεις για την τήρηση αποστάσεων για τις νέες εγκαταστάσεις και για την επέκταση των υφισταμένων.

- Μ. Παπαδόπουλος: Αξίζει επίσης να σταθούμε λίγο και στη γενική νομοθεσία για την ασφάλεια σε κάθε βιομηχανική μονάδα. Αυτή προσδιορίζεται από δύο βασικά νομοθετήματα, τον Ν.1568/85 και το ΠΔ17/96, αλλά και από δεκάδες άλλες ειδικές ρυθμίσεις.

Με τα δύο αυτά βασικά νομοθετήματα προσδιορίζονται τα θεσμοθετημένα όργανα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην κάθε βιομηχανική μονάδα, που είναι ο γιατρός εργασίας, ο τεχνικός ασφάλειας και η Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας των εργαζομένων. Προσδιορίζονται οι απαιτήσεις και οι προδιαγραφές για την ασφάλεια, καθώς και οι εργοδοτικές υποχρεώσεις ανάμεσα στις οποίες ιδιαίτερη σημασία έχει η υποχρέωση να υπάρχει γραπτή εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου για κάθε επιχείρηση.

Το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο έχει κάποια κενά που δε βοηθούν στην ουσιαστική εφαρμογή του. Τα κενά αυτά αφορούν την έλλειψη ουσιαστικού ελεγκτικού ρόλου των Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας που παραμένουν σ' ένα συμβουλευτικό επίπεδο. Την έλλειψη ουσιαστικής προστασίας του τεχνικού ασφάλειας και του γιατρού εργασίας από την εργοδοτική πίεση. Υπάρχουν πιέσεις για να υιοθετηθεί ένα μοντέλο εκτίμησης, το οποίο δεν προτάσσει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια του εργαζόμενου, αλλά προτάσσει οικονομικά δεδομένα, και το γεγονός αυτό οδηγεί σε μια ελαχιστοποίηση των απαιτήσεων ασφάλειας προς τον εργοδότη. Ταυτόχρονα υπάρχει νομοθετικό κενό σχετικά με την ασφαλιστική κάλυψη του επαγγελματικού κινδύνου, που οδηγεί στην ανυπαρξία οικονομικού κόστους της εργοδοσίας απ' τη μη εφαρμογή της νομοθεσίας.

- Πέρα απ' τα ίδια τα κενά της νομοθεσίας, υπάρχουν κενά και στην εφαρμογή της;

-Εύη Γεωργιάδου: Οσον αφορά τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Εκτασης εκτός απ' την καθυστέρηση της εναρμόνισης, ακόμα δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα η λίστα με τις βιομηχανίες που υπάγονται στη νέα οδηγία Σεβέζο 2, με τις συνέπειες που έχει αυτό για την τήρηση της νομοθεσίας σ' αυτές τις εγκαταστάσεις. Αλλά και με τη μέχρι τώρα εφαρμογή, σύμφωνα μάλιστα και με την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ, έχουν παρατηρηθεί μια σειρά προβλήματα, όπως για παράδειγμα απ' τις 53 επιχειρήσεις που υπάγονταν στην οδηγία, μόνο για τις δύο είχε καταρτιστεί το εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, έχουν παρατηρηθεί ανεπάρκειες στις επιθεωρήσεις, ελλείψεις στην αξιολόγηση των μελετών ασφαλείας, ελλείψεις στην ενημέρωση του κοινού γύρω απ' τις επικίνδυνες βιομηχανικές περιοχές, καθώς και προσπάθεια απόκρυψης ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων για τις επικίνδυνες ουσίες και τις δραστηριότητες από τους εργοδότες. Σα να μην έφταναν όλα αυτά αυξάνονται και οι πιέσεις για επέκταση των επιχειρήσεων, ακυρώνοντας στην πράξη και το ΠΔ 84/84, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τη σχεδιαζόμενη επέκταση της ΠΕΤΡΟΛΑ και μάλιστα σ' αυτή την απόσταση αναπνοής που έχει με την ΠΥΡΚΑΛ. Καταλαβαίνουμε πόσο πιο επικίνδυνα γίνονται τα πράγματα.

- Δηλαδή, για να θέσω αλλιώς το ερώτημα, τι απ' όλα όσα προαναφέρθηκαν εφαρμόζονται σήμερα στις ελληνικές βιομηχανίες;

- Μ. Παπαδόπουλος: Στην ουσία αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα είναι να έχουμε μια «ονομαστική» τήρηση των εργοδοτικών υποχρεώσεων. Εχουμε τυπικά δηλαδή στα χαρτιά ένα μηχανικό ασφαλείας που είναι ταυτόχρονα και μηχανικός παραγωγής. Ταυτίζεται στην πράξη δηλαδή ο ελεγκτής με το ελεγχόμενο. `Η έχουμε έναν τεχνικό ασφαλείας, ο οποίος δεν έχει περάσει από κατάρτιση και ασκεί τελείως εικονικά τα καθήκοντά του. `Η έχουμε όντως μια Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας, η οποία δε συνεδριάζει ποτέ ή καμιά υπόδειξή της δε γίνεται αποδεκτή απ' τον εργοδότη.

Να πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Στην περιοχή της Αττικής, σε μια έρευνα που έκανε πρόσφατα μια εταιρία για λογαριασμό του Εργατικού Κέντρου Αθήνας, μόνο το 7,5% των εργαζομένων δήλωνε ότι έχει στο χώρο του εκλεγμένη Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας. Στις περισσότερες επιχειρήσεις δεν υπάρχει ολοκληρωμένη γραπτή εκτίμηση για τον επαγγελματικό κίνδυνο.

- Οι ευθύνες για όλα όσα περιγράφετε πού βρίσκονται;

- Μ. Παπαδόπουλος: Στην πράξη έχουμε μια εγκληματική αδράνεια για τη διασφάλιση της ζωής των εργαζομένων και των κατοίκων, με τη σύμπραξη του κράτους, του κεφαλαίου και της καθεστωτικής ηγεσίας του συνδικαλιστικού κινήματος.

Απ' την πλευρά του κράτους έχουμε και τη συγκάλυψη της εργοδοτικής ασυδοσίας και την προσχηματική λειτουργία των θεσμών και των μηχανισμών που προβλέπει το νομοθετικό πλαίσιο, δηλαδή τη μη ουσιαστική εφαρμογή του, που οδηγεί στη διατήρηση της σημερινής αρνητικής πραγματικότητας. Πολλές βιομηχανικές μονάδες λειτουργούν χωρίς άδεια. Ακόμα και οι τυπικοί έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας παρουσιάζουν πτωτική πορεία μετά το 1985.

Ενα καλό παράδειγμα είναι και η προβλεπόμενη επέκταση του Λάτση. Η ιστορία δηλαδή της ΠΕΤΡΟΛΑ και η ανατροπή στην πράξη του ΠΔ 84/84. Αλλο παράδειγμα είναι η «Ρικομέξ», με τους 39 νεκρούς και με μια ανάκριση που κρατά εννέα μήνες και δε λέει να τελειώσει.

Η δεύτερη συνιστώσα του προβλήματος είναι αναμφισβήτητα η εργοδοσία. Εδώ αξίζει να επισημάνουμε τη βραδυπορία της εργοδοτικής πλευράς να εναρμονιστεί στις αυστηρές κοινοτικές προδιαγραφές ασφάλειας, όταν σε όλα τα άλλα θέματα είναι ο σημαιοφόρος της ταχύτατης και άμεσης εναρμόνισης με τις κοινοτικές επιλογές. Βέβαια, θα ήταν λάθος αν υποστηρίζαμε ότι στο σύνολο των εργοδοτών δεν έχουμε τη λήψη κανενός μέτρου. Αλλά τα μέτρα που παίρνονται είναι μέχρι του σημείου που το κόστος πρόληψης να είναι μικρότερο από το οικονομικό όφελος από την αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου. Αυτή είναι και η σύγχρονη τάση. Δεν είναι να μην παίρνω μέτρα, αλλά να παίρνω μέτρα με κριτήριο τη σχέση κόστους - οφέλους.

Στην ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος τώρα έχουμε μια προσπάθεια να εμπεδωθεί η λογική της ταξικής συνεργασίας, δηλαδή του δήθεν κοινού συμφέροντος εργοδοτών - εργαζομένων, για να είναι ασφαλής η εργασιακή διαδικασία. Μόνο που τα συμφέροντα εργοδότη - εργαζόμενου δεν ταυτίζονται. Αλλη ευθύνη του συνδικαλιστικού κινήματος είναι η στήριξη του εργοδοτικού εκβιασμού «τη δουλιά σου ή τη ζωή σου», δηλαδή η διολίσθηση σήμερα σ' ένα μοντέλο εργασίας «δουλιά να 'ναι κι ό,τι να 'ναι, με τόση ανεργία που υπάρχει έξω»... Τέλος επισημαίνουμε την απουσία ουσιαστικής δράσης και την ψευδεπίγραφη ενασχόληση που επικεντρώνεται σε ανώδυνες γενικόλογες ημερίδες.

- Εύη Γεωργιάδου: Θέλω να συμπληρώσω σ' αυτό το σημείο ότι ευθύνες έχει και η επιστημονική κοινότητα, με την έννοια ότι η εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου δεν είναι μια ουδέτερη επιστημονικά διαδικασία και πρέπει πάντα να γίνεται με ανθρωποκεντρικά κι όχι με οικονομικά κριτήρια. Οσες πιέσεις κι αν υπάρχουν από τις εργοδοσίες...