ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Με ενέργειες των Εγγλέζων το Σεπτέμβρη του 1941 ανέβηκε στο θρόνο ο γιος του Ρεζά Χαν, ο Μοχαμέντ Ρεζά Παχλεβί, σε ηλικία 21 χρόνων. Μ' αυτόν θα διατηρούνταν η συνέχεια της ξένης κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης του Ιράν... Στην πολιτική σκηνή του Ιράν όμως εμφανίστηκε μια νέα απρόσκλητη δύναμη, που επρόκειτο στο εξής, στη θέση των Αγγλων που κυριαρχούσαν έως τότε σχεδόν μόνοι, να εκμεταλλεύεται και να καταπιέζει το Ιράν: Οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Η εκθρόνιση του Ρεζά Χαν και η ήττα του φασισμού το 1945 πρόσφεραν στις εθνικές δημοκρατικές δυνάμεις του Ιράν νέες δυνατότητες να συνεχίσουν το έργο του συντριμμένου συνταγματικού κινήματος στις αρχές του αιώνα μας (σ.σ. του 20ού αιώνα) και την πάλη για τους πολιτικούς σκοπούς της αντίστασης ενάντια στον συνταγματάρχη των Κοζάκων Ρεζά Χαν, που το 1921 είχε καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα. Απαιτούσαν πάλι να σταματήσει επιτέλους το εθνικό ξεπούλημα της χώρας. Οι οργανώσεις αυτές, ανάμεσά τους τα συνδικάτα και το Κόμμα Τουντέχ, που ιδρύθηκε το 1941 ως συνέχεια του ΚΚ του Ιράν, βγήκαν από την παρανομία μέσα στην οποία ήταν υποχρεωμένα να δουλεύουν έως τότε.

Κάτω από την πίεση του κινητοποιημένου πληθυσμού η Βουλή ψήφισε στις 20 του Μάρτη 1951 το νόμο για την κρατικοποίηση της βιομηχανίας πετρελαίου. Ενας από τους αρχηγούς του κινήματος, ο Μοχαμέντ Μοσαντέχ, ανέλαβε στις 29 του Απρίλη 1951 το αξίωμα του πρωθυπουργού με τον όρο ότι ο Σάχης θα υπέγραφε το νόμο για την κρατικοποίηση της βιομηχανίας πετρελαίου, πράγμα που έγινε στις 2 του Μάη. Παρά την κατάσχεση όλων των ιρανικών καταθέσεων στις αγγλικές τράπεζες και τις ανοιχτές στρατιωτικές απειλές ιδρύθηκε μια ιρανική εταιρία πετρελαίου, η «Εθνική Ιρανική Εταιρία Πετρελαίου» - «National Iranian Oil Company (NIOC)». Ο ιρανικός λαός πανηγύριζε. Υστερα από 50 χρόνια αγγλικού προτεκτοράτου κυμάτιζε πάνω από τις ιρανικές πετρελαιοφόρες περιοχές η ιρανική σημαία, Ιρανοί στρατιώτες φρουρούσαν τον εθνικό πλούτο της χώρας.

Ετσι άρχιζε μια εξέλιξη που αντέβαινε στα κερδοσκοπικά και στα κυριαρχικά συμφέροντα των ξένων μονοπωλίων. Πριν απ' όλα η Μεγάλη Βρετανία και οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής έθεσαν σε κίνηση ένα μηχανισμό που με σιγουριά οδηγούσε στην κατάπνιξη των απελευθερωτικών προσπαθειών του ιρανικού λαού. Τα αγγλικά μονοπώλια μποϊκοτάρισαν το ιρανικό πετρέλαιο. Παρά τις εξευτελιστικές τιμές το Ιράν μπόρεσε μέσα σε δυόμισι χρόνια να εξαγάγει τόσο μονάχα «μαύρο χρυσό», όσο πριν από την κρατικοποίηση μέσα σε μια μέρα. Ταυτόχρονα, η βρετανική αυτοκρατορία υπέβαλε μήνυση στο Διεθνές Δικαστήριο ενάντια στην ιρανική κυβέρνηση, η οποία όμως απορρίφθηκε.

Δικαιολογία της απόρριψης: Αναρμοδιότητα του δικαστηρίου. Τα μέτρα που πάρθηκαν αποτελούν εσωτερική υπόθεση της ιρανικής κυβέρνησης. Ο Μοσαντέχ δήλωσε μπρος στο Διεθνές Δικαστήριο: «Η βρετανική κυβέρνηση οφείλει, αν παραδέχεται τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, να σταματήσει χωρίς αναβολή τα παράνομα μέτρα που πήρε ενάντια σε ένα αδύνατο έθνος και δεν επιτρέπεται να προσπαθεί ακόμα να καταπιέζει τον ιρανικό λαό, ο οποίος τη μοναδική του σωτηρία από τις καταστροφικές συνθήκες διαβίωσης βλέπει στην αξιοποίηση των θησαυρών του υπεδάφους του. Για ποιο λόγο θα έπρεπε ο φτωχός και ο πεινασμένος πληθυσμός του Ιράν να υποφέρει, και την εργατική του δύναμη και τον πλούτο της χώρας του να τα βάζει στη διάθεση μερικών ιμπεριαλιστών που αιώνες τώρα εκμεταλλεύονται τους αδύνατους λαούς...;».

Ποια θέση πήραν οι Ενωμένες Πολιτείες στη σύγκρουση αυτή φαίνεται από ένα κύριο άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 18.5.1951 στη «Χέραλντ Τρίμπιουν»:«Το αμερικάνικο ενδιαφέρον για την κατάσταση είναι πολύπλευρο και βαθύ. Αν περάσει αυτή η απαλλοτρίωση που ονομάζεται εθνικοποίηση, τότε δε θα είναι για πολύ χρόνο ασφαλείς οι αμερικανικές επενδύσεις στη Σαουδική Αραβία. Ολη η ασταθής ισορροπία στη Μέση Ανατολή θα διαταραχτεί ανεπανόρθωτα... Από κάθε άποψη οι Ενωμένες Πολιτείες είναι αναγκασμένες να ταχθούν υπέρ της Μεγάλης Βρετανίας, να υποστηρίξουν τις προσπάθειές της στις διαπραγματεύσεις και να δηλώσουν απερίφραστα ότι σε καμιά περίπτωση δε θα προσφέρουμε τεχνική βοήθεια για τη λειτουργία των πετρελαιοπηγών και του διυλιστηρίου, αν διωχτούν οι Βρετανοί». Αυτή η φιλική χειρονομία απέβλεπε, φυσικά, στο να εξασφαλίσουν για το μέλλον ένα μεγαλύτερο κομμάτι από την ιρανική πίτα. Οταν η κυβέρνηση Μοσαντέχ κράτησε σκληρή στάση στις διαπραγματεύσεις, ο Αμερικάνος πρεσβευτής Γκρέιντι ξεκαθάρισε στον πρόεδρο της επιτροπής διαπραγματεύσεων που στάλθηκε στο Ιράν ότι θα δυναμώνει συστηματικά η αμερικανοαγγλική πίεση ενάντια στο Ιράν: «Αν πετύχουμε να σύρουμε το Ιράν σε οικονομικό χάος, να ξεφορτωθούμε τον Μοσαντέχ, τότε όλα θα πάνε καλά!»...

Ο Αγγλος πρωθυπουργός Ιντεν έγραψε αργότερα στα απομνημονεύματά του σχετικά με το ζήτημα: «Σκέφτηκα ότι είναι καλύτερα, αν προσπαθήσουμε να διώξουμε αντί να εξαγοράσουμε τον Μοσαντέχ. Σε μια συνομιλία με τον Αϊζενχάουερ συμφωνήσαμε σ' αυτό το ζήτημα...».

Ετσι δόθηκε η γραμμή. Η κυβέρνηση Μοσαντέχ έπρεπε να ανατραπεί με τη βία, και από τον ιρανικό λαό να αφαιρεθούν οι κατακτήσεις που πέτυχε ύστερα από σκληρούς αγώνες.

Το καλοκαίρι του 1953 μπήκε σε ενέργεια η επιχείρηση AJAX. Με τη διάθεση εκατομμυρίων δολαρίων κινητοποιήθηκαν στους δρόμους φασιστικές ομάδες τραμπούκων με σκοπό να δημιουργήσουν κλίμα εμφύλιου πολέμου. Ομως, ο πληθυσμός, οι δημοκρατικές οργανώσεις και ο μαχητικός ισλαμικός κλήρος υποστήριζαν την πολιτική του Μοσαντέχ. Με δημοψήφισμα καταργήθηκε η ανίκανη μοναρχία και το καθεστώς του Σάχη.

Τα γεγονότα εξελίχθηκαν τώρα ραγδαία. Με υπόδειξη των Αμερικανών συμβούλων του ο Σάχης εγκατέλειψε προσωρινά τη χώρα, ενώ έφθασε στην Τεχεράνη ο στρατηγός της CIA Σβάρτσκοπφ για να συντονίσει τις ενέργειες της επιχείρησης AJAX. Ο υπεύθυνος πράκτορας της CIA Κιμ Ρούζβελτ θυμάται ότι: «Οσον αφορά στον αριθμό των πρακτόρων, δεν είμαι απόλυτα σίγουρος, αν ήταν έξι ή οκτώ άτομα. Υπήρχαν κάπου 700.000 ή 800.000 δολάρια. Στη διάρκεια όλης της επιχείρησης ξοδεύτηκαν κάπου 10.000 δολάρια... Εργάστηκαν βέβαια και μερικοί Ιρανοί, και αυτό που χρειάζονταν ήταν πρακτική καθοδήγηση και υποστήριξη... Δεν ήταν και πολύ δύσκολη η δουλιά, γιατί υπήρχαν πολλοί Ιρανοί που ήταν ενάντια στην κυβέρνηση και έτοιμοι να τη χτυπήσουν. Αυτό που χρειάζονταν ήταν λίγη υποστήριξη, βοήθεια και μερικές φορές μικρά χρηματικά ποσά...». Ο υποστράτηγος Τζορτζ Στιούαρντ της Στρατιωτικής Αποστολής των ΗΠΑ μιλάει ακόμα πιο καθαρά: «Οταν άρχισε η κρίση και κλονιζόταν η υπάρχουσα κατάσταση, αφήσαμε στην μπάντα τις αρχές μας - και μαζί με άλλα μέτρα θέσαμε το στρατό σε ετοιμότητα. Ολα τα όπλα που κρατούσαν οι στρατιώτες, όλα τα φορτηγά αυτοκίνητα και τα θωρακισμένα αυτοκίνητα ανίχνευσης προέρχονταν από την αμερικάνικη στρατιωτική βοήθεια...».

Προωθημένος αρχηγός των πραξικοπηματιών ήταν ο Ιρανός στρατηγός Ζαχεντί, που τον καιρό του Ρεζά Χαν είχε αναπτύξει ήδη στενές σχέσεις με τους χιτλερικούς. Στις 19 του Αυγούστου 1953 ένα αμερικάνικο θωρακισμένο τον έφερε στη λέσχη των αξιωματικών. Εκεί ανακοίνωσε ότι καθαιρέθηκε η κυβέρνηση του Μοσαντέχ, ενώ άρχιζε η έφοδος ενάντια στην έδρα της κυβέρνησης, καταλαμβάνονταν σημαντικές στρατηγικές θέσεις και κλείνονταν στη φυλακή οι πρώτοι συλληφθέντες. Κατευθυνόμενη από την αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη η επιχείρηση AJAX έληξε με πλήρη επιτυχία της CIA. Ετσι διαπιστώνει και ο τότε αρχηγός της CIA για μυστικές επιχειρήσεις, Τομ Ράιντεν, με ικανοποίηση: «Δεν ήταν η πρώτη επιτυχία αυτής της οργάνωσης (εννοεί τη CIA) στο εξωτερικό, ήταν, όμως, μια πολύ μεγάλη επιτυχία, επειδή ήταν μια περίπλοκη, δύσκολη και επικίνδυνη ενέργεια που εκτελέστηκε με επιτυχία με ένα μίνιμουμ ανθρώπινων δυνάμεων και χρημάτων. Το αποτέλεσμα ήταν η CIA να αποκτήσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση...».

Μόνο μια βδομάδα μετά την αναχώρησή του από την Τεχεράνη ο Σάχης πληροφορήθηκε την επιτυχία του πραξικοπήματος και μπόρεσε μαζί με τη γυναίκα του Σοράγια να πάρει το δρόμο της επιστροφής. Υστερα απ' αυτό, σημειώνει ο Αγγλος πρωθυπουργός Ιντεν στα απομνημονεύματά του: «Εκείνη τη νύχτα κοιμήθηκα ήσυχος και ευτυχισμένος!»...

Υστερα από το πραξικόπημα της CIA μπόρεσε ν' ανασάνει πάλι η μαφία των διεθνών μονοπωλίων πετρελαίου. Οι εθνικοποιημένες επιχειρήσεις ξαναδόθηκαν γρήγορα στα μονοπώλια πετρελαίου. Ετσι το άμεσο αποτέλεσμα του πραξικοπήματος ήταν η συγκρότηση ενός πολυεθνικού μονοπωλίου πετρελαίου, στο οποίο οι Αμερικανοί συμμετείχαν με πάνω από 40%. Κάτι ακόμα, το καθεστώς του Σάχη παραιτήθηκε από το 60% των εσόδων που προερχόταν από την άντληση πετρελαίου. Στις εταιρίες πετρελαίου χορηγήθηκαν ακόμα τα παρακάτω δικαιώματα:

• Απεριόριστα δικαιώματα και πληρεξούσια για αναζήτηση, άντληση, παραπέρα επεξεργασία και μεταφορά του πετρελαίου.
• Το δικαίωμα εκμετάλλευσης όλων των υπαρχόντων κοιτασμάτων πετρελαίου.
• Απαλλαγή από δασμούς όλων των εμπορευμάτων που εισάγουν τα διεθνή μονοπώλια πετρελαίου, καθώς και των εξαγόμενων πετρελαϊκών προϊόντων.

...Σε ένα από τα μυστικά εκείνα έγγραφα που έπεσαν στα χέρια των επαναστατών ισλαμιστών φοιτητών που κατέλαβαν την αμερικάνικη πρεσβεία της Τεχεράνης (πρόκειται για το τηλεγράφημα της 15ης του Απρίλη 1977 - βλέπε έγγραφα αρ. 1 και 2) αναφέρονται μεταξύ άλλων τα παρακάτω σχετικά με το ρόλο που όφειλε να παίξει η δικτατορία του Παχλεβί:

«Κατά κάποιον τρόπο το Ιράν έχει ζευχθεί σ' ένα πλαίσιο, το οποίο ο Σάχης - ο ανώτατος Ιρανός πολιτικός - θεωρεί "ειδικές σχέσεις", οι οποίες από μια ορισμένη άποψη και για τους ίδιους λόγους μπορούν να συγκριθούν με τις σχέσεις των Ενωμένων Πολιτειών με το NATO και με το Ισραήλ. Υστερα από δική μας παράκληση το Ιράν πήρε μέρος στην τετραμερή επιτροπή που συνήλθε στα Βιετνάμ και υποστήριξε τους Νοτιοβιετναμέζους συμμάχους μας με πολεμικό εξοπλισμό. Μόλις τελευταία η χώρα αυτή έστειλε ένα στρατιωτικό τμήμα επιτήρησης στα υψώματα του Γκολάν. Με δική μας υπόδειξη το Ιράν διέθεσε βοήθεια στην Αίγυπτο και σε μερικές άλλες οικονομικά αδύνατες χώρες, στις οποίες έχουμε κοινά συμφέροντα... Εκτός απ' αυτό, το Ιράν έπαιξε κάποιο βοηθητικό ρόλο σε υποθέσεις της περιοχής, εξομάλυνε τοπικές διαφορές και βοήθησε το Ομάν να αντιμετωπίσει την κομμουνιστική διείσδυση στα νότια της χώρας. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι το Ιράν, χάρη στις δυνατότητες και στην επιρροή του, έπαιξε εποικοδομητικό και βοηθητικό ρόλο σχετικά με τα αμερικανικά συμφέροντα. Για το προβλεπόμενο μέλλον τα συμφέροντα των ΗΠΑ στο Ιράν μπορούν να καθοριστούν ως εξής:

α) Συνέχιση μιας στερεής, ανεξάρτητης, αντικομμουνιστικής τοποθέτησης συνεργασίας, στην οποία το Ιράν θα έχει τη δύναμη και τη θέληση ν' αντισταθεί σε μια πιθανή σοβιετική επίθεση - άμεση ή έμμεση - και έτσι να συνεχίσει να παίζει το ρόλο του για τη σταθερότητα στον Περσικό Κόλπο, στη Μέση Ανατολή και στη Νότια Ασία.

β) Εξασφάλιση του εφοδιασμού της Δύσης, της Ιαπωνίας και του Ισραήλ με πετρέλαιο, στη χαμηλότερη δυνατή τιμή...

γ)...

δ) Διατήρηση του δικαιώματος στις Ενωμένες Πολιτείες να χρησιμοποιούν το ιρανικό τμήμα του ζωτικής σημασίας ιρανοτουρκικού αεροπορικού διαδρόμου, για την υποστήριξη των κοινών συμφερόντων ασφαλείας.

ε) Διατήρηση της δυνατότητας να χρησιμοποιείται το ιρανικό έδαφος για ειδικές εγκαταστάσεις κατασκοπίας και επικοινωνιών, οι οποίες για ευνόητους λόγους δεν μπορούν να γίνουν αλλού.

στ) Διατήρηση των ευνοϊκών όρων για την εισαγωγή αμερικανικών εμπορευμάτων και υπηρεσιών στη γρήγορα αναπτυσσόμενη ιρανική αγορά, καθώς και παραπέρα ανάπτυξη της αμερικανο-ιρανικής οικονομικής συνεργασίας...

Δύο κέντρα βάρους της ιρανικής πολιτικής συνδέονται άμεσα με τη γειτνίαση με τη Σοβιετική Ενωση και με την ιρανική εκτίμηση των σοβιετικών επιδιώξεων. Αυτά λοιπόν είναι το πρόγραμμα στρατιωτικού εκσυγχρονισμού και η εξουδετέρωση της εσωτερικής κομμουνιστικής δραστηριότητας...».

Τέλος, πόσο στενά ευδοκιμούν οι σχέσεις ανάμεσα στο καθεστώς του Σάχη και στις ΗΠΑ περιγράφεται σ' ένα μυστικό έγγραφο, το όποιο έγραψε ο πρώην διευθυντής της CIA και πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τεχεράνη Χελμς στις 27 του Μάη 1976: «... Οι σχέσεις ανάμεσα στην πρεσβεία (εννοείται η αμερικανική πρεσβεία) και στην κυβέρνηση του Ιράν αντανακλούν τις άριστες σχέσεις ανάμεσα στις δυο χώρες μας. Εγώ προσωπικά έχω στενές και φιλικές σχέσεις με τον Σάχη και με ανώτατους κυβερνητικούς παράγοντες, ο ίδιος δε ο Σάχης είναι ευπρόσιτος και για διάφορους άλλους συνεργάτες της πρεσβείας. Αλλοι υπάλληλοι της αποστολής μας διατηρούν καλές επαφές με υπαλλήλους της ιρανικής κυβέρνησης και με εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα».

...Υστερα από την επιτυχία του πραξικοπήματος της CIA τα 1953 ο Σάχης προσπάθησε πριν απ' όλα να στερεώσει το δικτατορικό καθεστώς του ενάντια στην αντίσταση του πληθυσμού. Απαγορεύτηκαν όλες οι δημοκρατικές οργανώσεις, δεκάδες χιλιάδες κλείστηκαν στις φυλακές, εκατοντάδες δολοφονήθηκαν, τεράστιος είναι ο αριθμός των εξαφανισθέντων. Ιδιαίτερα σκληρή ήταν η τρομοκρατία του καθεστώτος ενάντια στους δημοκρατικούς αξιωματικούς και τους στρατιωτικούς γενικά που είχαν συνενωθεί σε μια οργάνωση. Μέχρι 100.000(!) πολιτικοί κρατούμενοι σάπιζαν κατά καιρούς στα σκοτεινά μπουντρούμια των φυλακών του καθεστώτος του «θρόνου των παγωνιών».

Το Ιράν μετατράπηκε σε μια τεράστια φυλακή, η τρομοκρατία θεσμοθετήθηκε, έγινε καθημερινή και πανταχού παρούσα. Για το σκοπό αυτό οι δήμιοι του ιρανικού λαού ίδρυσαν το 1957 με την ενεργό βοήθεια της αμερικανικής ΚΥΠ (CIA) τη διαβόητη μυστική υπηρεσία ΣΑΒΑΚ, που έμελλε να γίνει συνώνυμη με τις δολοφονίες και τα βασανιστήρια. ΣΑΒΑΚ είναι τα αρχικά της «Σαζμανέ Αμνιγιάτ Βα Ετελαατε Κεσβάρ» (Οργάνωση Κρατικής Ασφάλειας και Πληροφοριών). Το αμερικανικό περιοδικό «Νιούσγουικ» έδωσε στις 14 του Οκτώβρη 1974 τα εξής στοιχεία σχετικά με την Οργάνωση και τον αριθμό του προσωπικού της ΣΑΒΑΚ: «30.000 ως 60.000 άτομα εργάζονται μόνιμα στη ΣΑΒΑΚ, αποτελούν, όμως, μόνο το σκελετό ενός πολύ μεγαλύτερου μηχανισμού. Σύμφωνα με τα στοιχεία μερικών διπλωματών στο Ιράν δεν είναι λιγότεροι από τρία εκατομμύρια οι Ιρανοί - δηλαδή ένας για κάθε 8 ενήλικους Ιρανούς - οι ευκαιριακοί πληροφοριοδότες της ΣΑΒΑΚ: στα ξενοδοχεία, στα ταξί, στα σχολεία, στις ξένες αντιπροσωπείες και εταιρίες σε εργοστάσια και δημόσια γραφεία, ακόμα και στους υπνοθάλαμους και στα εστιατόρια αυτοεξυπηρέτησης όπου ζουν και τρώνε οι Ιρανοί φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό».

Πόσο ισχυρή ήταν η ΣΑΒΑΚ, το επιβεβαιώνει μια μυστική μελέτη της CIA το Φλεβάρη 1976 (βλέπε έγγραφο αρ. 3): «Η ΣΑΒΑΚ δίνει εντολές για το πώς πρέπει να γράφουν νέα άρθρα οι εφημερίδες, εξετάζει τους υποψήφιους που προτείνονται για κάποια επίσημη θέση... συντονίζει διάφορες πλευρές των ταξιδιών του Σάχη στο εξωτερικό και των επισκέψεων στο Ιράν ξένων αρχηγών κρατών και άλλων σημαντικών προσωπικοτήτων και διευθύνει τις ανακρίσεις και τις δίκες προσώπων που κατηγορούνται για πράξεις ενάντια στην ασφάλεια του κράτους...»...

Η συνεργασία ανάμεσα στην αυτοκρατορική μυστική υπηρεσία και στη CIA επιβεβαιώνεται από ένα μυστικό έγγραφο της αμερικάνικης πρεσβείας στην Τεχεράνη με ημερομηνία 11 Αυγούστου 1973: «... υπάρχει εδώ στενή συνεργασία ανάμεσα στην SRF και στη ΣΑΒΑΚ!», η SRF είναι άλλη ονομασία της CIA και ίσως να σημαίνει «Special Recearth Facility».

Ενα πυκνά θανάσιμο δίχτυ έσφιγγε το Ιράν, εισχωρούσε σ' όλες τις χαραμάδες της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής και διατηρούσε άριστες επαφές με δυτικές μυστικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα με τη CIA και με την ισραηλινή Μοσσάντ, το «Μάτι του Δαβίδ».

(Συνεχίζεται)