Εχουν περάσει διακόσια είκοσι οκτώ χρόνια από το θάνατο του μεγάλου εγκυκλοπαιδιστή, προδρόμου, διανοητή της Γαλλικής Επανάστασης Ζαν - Ζακ Ρουσώ (1712 - 1778). Οι απόψεις του παραμένουν επίκαιρες. «Σκοπός της κοινωνίας είναι η κοινή ευτυχία», αλλά, «Ο άνθρωπος, λοιπόν γεννήθηκε ελεύθερος, μα παντού είναι αλυσοδεμένος». Η «ανισότητα προλειαίνει το έδαφος για τη σοσιαλιστική κίνηση. Αποτελεί μια πρώτη μεγάλη προσπάθεια να ερμηνευτεί η ανθρώπινη ζωή στο σύνολό της και τις σχέσεις της με τον εξωτερικό κόσμο. Και σύγχρονα, είναι η πρώτη διαλεκτική εξέταση της κοινωνίας...». Για τον πόλεμο έγραφε: «Κλείνω τα βιβλία μου και παρατηρώ γύρω μου. Βλέπω τους άτυχους λαούς να στενάζουν κάτω από 'να σιδερένιο ζυγό. Το ανθρώπινο γένος συντριμμένο από τη γροθιά των καπιταλιστών. Ενα πλήθος, καταβλημένο από τα βάσανα και τις στερήσεις που ο πλούσιος πίνει «εν ειρήνη» το αίμα και τα δάκρυα... και παντού τον ισχυρό οπλισμένο ενάντια στον αδύνατο με τη φοβερή δύναμη των νόμων». Συνεχίζοντας, μιλάει για την ανισότητα και τους μηχανισμούς που στηρίζεται από τους ισχυρούς του κεφαλαίου πάντα προς όφελός του: «Η νομοθεσία που στηρίζεται στην ιδιοκτησία γίνεται όφελος των δυνατών και των πλουσίων και σιγά σιγά καταλήγει στο δεσποτισμό. Η κοινωνία (τάξεις), λοιπόν δημιούργησε την κοινωνική και πολιτική ανισότητα...». Λίγοι άνθρωποι προνομιούχοι ζουν σε απόλυτη άνεση - ενώ τα εκατομμύρια - λαχταρούν κι έχουν απόλυτη ανάγκη να ζήσουν, έλεγε για τους κολασμένους της Γης...

Τον διάβασαν οι μετέπειτα φιλόσοφοι και τον θαύμασαν οι λογοτέχνες. Οι προοδευτικοί διανοούμενοι, οι επαναστάτες του 1905 στη Ρωσία ανέλυσαν το κεντρικό στίγμα του έργου του στον καταπιεσμένο λαό, που ζούσε κάτω απ' το κνούτο του τσάρου. Αρκετοί επαναστάτες συγγραφείς μετέφρασαν το «Κοινωνικό Συμβόλαιο», την «Ανισότητα των Ανθρώπων». Μέσα απ' τις φυλακές ο Τσερνιτσέφσκι έγραψε τη βιογραφία του. Τον χαρακτηρίζει «βαθύ εκφραστή των ανθρώπινων δικαιωμάτων - αισθημάτων, που η καρδιά του ήταν πλημμυρισμένη από την αγάπη του για το λαό». Κι ο Λ. Τολστόι έγραφε: «Δεν τον θαύμαζα - τον λάτρευα σα θεό». Ο Γκαίτε τον αποκαλεί «ανυπέρβλητο σοφό». Ο Σίλερ τού αφιερώνει ποιήματα θερμά. Η βαθιά δημοκρατική και ανθρωπιστική άποψη του Ρουσώ συγκρούστηκε με την κρατούσα εξουσία (Λουδοβίκων). Ο Ρουσώ στηρίζεται πάνω στην εξέλιξη της διαλεκτικής. Τολμάει να διακηρύξει τα δικαιώματα των λαών! Ν' αντισταθούν, στην όποια καταπίεση, των ευγενών - κλήρου - βασιλιάδων - φεουδαρχών. Το μεγάλο κακό, έλεγε, είναι η ανισότητα. «Η προέλευση της ιδιοκτησίας δεν είναι προϊόν της εργασίας, αλλά της εκμετάλλευσης» έλεγε, φωτίζοντας από τότε την ανάγκη της κατάργησης, τόσο της πρώτης, όσο και της τελευταίας.

Πάλεψε, διώχτηκε από την εκκλησία και τους φεουδάρχες. Εβαλε τη σφραγίδα του στο πνεύμα της «ισότητας - αδελφότητας - ελευθερίας», στον αγώνα του παγκόσμιου προλεταριάτου. Εβαλε τη φιλοσοφική του σφραγίδα. Εξέφραζε τους πόθους των λαών για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η φιλοσοφική διαδρομή του καταγράφεται σαν εργαλείο Σκέψης της Ανθρωπότητας. Ο Ενγκελς έλεγε: «Η ανισότητα των ανθρώπων» του Ρουσώ είναι το «διαμάντι της διαλεκτικής».