Σε πολλά μέρη, τούτον τον Αϊ - Γιάννη, τον λένε Αϊ - Γιάννη του Λιτροπιού, του Λουτρόπου, του Λουτροπή, τ' Αλιτροπιού κτλ., μιλάνε για την τροπή του ήλιου από το καλοκαίρι προς το χειμώνα.

Η γιορτή του Αϊ - Γιάννη, τοποθετημένη μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού, στέκεται ορόσημο ανάμεσα στα δύο ηλιοστάσια του χρόνου. Το ηλιοστάσιο του καλοκαιριού που τελειώνει και το ηλιοστάσιο του χειμώνα που αρχίζει.

****

"Ο ήλιος γυρίζει σαν τροχός τ' Αϊ - Γιαννιού, κι απδάει απ' το καλοκαίρ(ι) στο χειμώνα".

Και για να ιδούν το μεγάλο τούτο άλμα, που κάνει ο ήλιος, σηκώνονται πρωί - πρωί εκείνη τη μέρα και κοιτάνε την ανατολή. Η πίστη τους αυτή, δεν είναι ξεκάρφωτη. Κρύβει μέσα της τα σπέρματα της ηλιολατρείας και γι' αυτό πολύ σωστά, ο Burnouf λέει: "Το έθιμο του κλήδονα είναι υπόλειμμα της γιορτής των ηλιοστασίων".

Τότε βουβαίνεται κι ο κούκος, λένε. Γι' αυτό κι η παροιμία: "Βουβάθκι, σαν τον κούκο τ' Αϊ - Γιαννιού".Και τη λένε, σε περίπτωση, που πιάνουν κάποιον στα ψέματα και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί.

Την εποχή αυτή, "αρχίζουν να στρίβουν και τα χορτάρια", λένε οι γεωργοί, θέλοντας να δείξουν, πως τούτον τον καιρό, αρχίζουν να ξηραίνονται και να ωριμάζουν και τα φαρμακευτικά φυτά, η ρίγανη, το τσάι, η μολόχα, το φλαμούρι, το θυμάρι, το φασκόμηλο και άλλα.

Ο κλήδονας δε φανερώνει μόνο τη συναισθηματική ζωή των προγόνων μας, μα και τον πόθο, τη λαχτάρα, την ελπίδα των ανθρώπων, για καλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή.

Το όνομά του το πήρε απ' την αρχαία ελληνική λέξη κληδών - κλήδονος, που θα πει φωνή, φήμη, οιωνός και από το ομηρικό ρήμα "κλέω" ή καλέω - καλώ,που θα πει φωνάζω, φημίζω, λέω κάτι προφητικό. Τη λέξη αυτή, τη συναντάμε σ' όλους τους αρχαίους Ελληνες συγγραφείς. Ομηρο, Ησίοδο, Ηρόδοτο, Αισχύλο, Σοφοκλή.

Την προφητική τούτη φωνή, που οι αρχαίοι πίστευαν πως έβγαινε από άγνωστους κόσμους, ο Ομηρος τη λέει και "όσσα" και την αποδίδει στο Δία.Γι' αυτό και ο Δίας λεγόταν και "Κληδόνιος Ζευς".

Το έθιμο του Κλήδονα το πήραμε από τους Βυζαντινούς, κι εκείνοι απ' τους αρχαίους.

Το ξεκίνημά του αρχίζει από την κλασική αρχαιότητα, φτάνει στο Μεσαίωνα, περνάει στο Βυζάντιο στους σκοτεινούς αιώνες της τουρκικής κυριαρχίας, φτάνει ως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και χάνεται μέσα στα συντρίμμια του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

****

Τα ίδια ακριβώς λέει αργότερα στο 12ο αιώνα και ο Ζωναράς για τη βυζαντινή εποχή: "Κληδών ελέγετο το διά τινων σημείων ζητείν γνώναι ει μέλλει τις ευπραγήσαι ή δυσπραγήσαι".

Το έθιμο του Κλήδονα, πρώτος το αναφέρει στη βυζαντινή εποχή ο Μιχαήλ Ψελλός,στο βιβλίο του "Τινά Περί Δαιμόνων Δοξάζουσιν Ελληνες".

Εκείνος που περιγράφει λεπτομερειακά το πώς γιορταζόταν ο Κλήδονας στη βυζαντινή εποχή, είναι ο ιεράρχης Θόδωρος Βαλσαμών.Το έθιμο του Κλήδονα γιορταζόταν στις 23 με 24 Ιουνίου. Σε τούτη τη γιορτή έπαιρναν μέρος άντρες και γυναίκες, κι όλοι μαζί, σαν έπαιρναν "τ' αμίλητο νερό" από τη βρύση, "έθετον έκαστος εντός αγγείου από εν αντικείμενον και ηρώτων, αν θα συμβή το δείνα ή το δείνα ευχάριστον ή δυσάρεστον γεγονός. Κοράσιον εξήγεν από εν αντικείμενον, εντεύθεν δ' ο κάτοχος τούτου εμαντεύετο αν θα ευτυχήση ή θα απολαύση εκείνο περί ου η ερώτησις".

Απ' τα πανάρχαια χρόνια κι ως τα σήμερα, η επιθυμία και η περιέργεια των ανθρώπων ήταν να ρίξουν μια ματιά στα μελλούμενα, για να μπορέσουν να ιδούν και να γνωρίσουν τα γραμμένα της μοίρας τους.

****

Αλλ' αν οι αρχαίοι, και οι άνθρωποι της εποχής του Μεσαίωνα, πίστευαν πραγματικά στις προφητείες του Κλήδονα, οι νεότεροι, έπαψαν από καιρό να πιστεύουν σ' αυτές.

Οι παλιές συντηρητικές και καθυστερημένες συνθήκες της παλιάς εποχής, που κρατούσαν τη γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι πίσω από καφασωτά παράθυρα και πανύψηλες αυλές, για να μη τη βλέπει ξένο μάτι, άλλαξαν. Η γυναίκα, με τους αγώνες της και τη δραστηριότητά της, έχει σπάσει τα παλιά κοινωνικά δεσμά.

Το κορίτσι δεν περιμένει τη γιορτή του Κλήδονα κι ούτε έχει ανάγκη ν' ακούσει τη φωνή του για το μελλοντικό σύντροφο της ζωής του. Σήμερα, το κορίτσι δεν έχει ανάγκη από τη φωνή του Δία, για να του φανερώσει το γαμπρό. Η πραγματικότητα της ζωής βρίσκεται τώρα στα χέρια του.

Σήμερα, εκτός από τα νησιά και ορισμένα άλλα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας, που ο γιορτασμός του γίνεται μόνο για διασκέδαση, στα άλλα μέρη, μόνο, σαν παροιμία αναφέρεται, σε περίπτωση που κάποιος δε λέει σοβαρά πράγματα.

- Αυτά, τα λεν στα Κλήδονα ή στον Κλήδονα.

* Ο Κώστας Καραπατάκης είναι διακεκριμένος συγγραφέας λαογραφικών βιβλίων