Θα πέσει η κυβέρνηση συνασπισμού; Δε θα πέσει; Θα ανατεθεί η πρωθυπουργία στην Τσιλέρ; Υπό ποιους όρους; Θα πραγματοποιηθούν πρόωρες εκλογές; Και πότε; Θα αλλάξει ο εκλογικός νόμος; Και με ποιο τρόπο; Πόσο θα τραβήξει ο "πόλεμος λέξεων" του στρατού - διά μέσου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας - και των "ισλαμιστών" του Ερμπακάν; Θα προχωρήσουν οι στρατηγοί στο τέταρτο πραξικόπημα μέσα σε πενήντα χρόνια; Η όχι; Μερικά από τα ερωτηματικά που αιωρούνται στο τουρκικό πολιτικό σκηνικό τις τελευταίες βδομάδες. Ενδιαφέρουν κανέναν οι απαντήσεις;

Η παρούσα πολιτική κρίση στην Τουρκία αποτελεί κατ' ουσίαν ένα "μάθημα" για τον "ισλαμιστή" (1) ηγέτη του Κόμματος της Ευημερίας, Νετσμετίν Ερμπακάν. Ο πολύπειρος Τούρκος πολιτικός έδειξε να υποπίπτει σε ένα "κρίσιμο λάθος", το οποίο (για να το πούμε απλά) του στοίχισε τη δυνατότητα πραγματικής διακυβέρνησης της χώρας: υποτίμησε τη δυνατότητα των στρατηγών να παρέμβουν στις εξελίξεις. Κι υπερεκτίμησε τις δυνατότητες του κυβερνητικού συνασπισμού με το Κόμμα Ορθού Δρόμου της Τανσού Τσιλέρ.

Η άρνηση του Ερμπακάν να εφαρμόσει τα 18 μέτρα, που πρότεινε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας την 28η του Φλεβάρη (κυρίως της αύξησης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης), δεν προκάλεσε ανοιχτή παρέμβαση του στρατού, έδωσε πάντως το έναυσμα μιας διαρκούς ασφυκτικής πίεσης προς την κυβέρνηση. Και ταυτόχρονα, την αφορμή στα διαφωνούντα στελέχη του "κοσμικού" Κόμματος Ορθού Δρόμου της Τανσού Τσιλέρ για να προχωρήσουν σε ανοιχτή αμφισβήτηση της συμμαχίας, ή ακόμη και να αποχωρήσουν (όπως έκαναν πέντε βουλευτές). Η ισχνή πλειοψηφία της κυβέρνησης Ευημερίας - Ορθού Δρόμου πήγε περίπατο. Ο συνασπισμός αναγκάστηκε να στηριχτεί σ' ένα ακροδεξιό σχήμα, που προέκυψε από το κόμμα του πιο απηνούς του εχθρού, του Μεσούτ Γιλμάζ, για να γλιτώσει την κατάρρευση σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις. Κι έτσι προέκυψε "εκλογολογία".

Προ του ενδεχομένου των εκλογών, σύμπαν το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας τέθηκε σε κατάσταση συναγερμού. Η Τσιλέρ ζήτησε - όπως προβλέπει το πρωτόκολλο κυβερνητικής συνεργασίας με το Ρεφάχ - να της ανατεθεί η πρωθυπουργία, για να διαπιστώσει ότι αυτό δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα κι ότι πρέπει ο Ερμπακάν να παραιτηθεί, κατόπιν να δοθεί εντολή από τον Πρόεδρο Ντεμιρέλ και το θέμα να πάει στη Βουλή - όπου η κυβέρνηση δε διαθέτει απόλυτη πλειοψηφία. Ο Ερμπακάν, διαβλέποντας τον κίνδυνο να συσπειρωθεί η αντιπολίτευση υπό τον Μεσούτ Γιλμάζ και να σχηματίσει δική της κυβέρνηση χωρίς καν εκλογές, έθεσε όρους και ζήτησε εγγυήσεις. Το κόμμα - "δεκανίκι" του συνασπισμού, αυτό της Μεγάλης Ενότητας, ζήτησε για να συνεχίσει να παρέχει την υποστήριξή του να μειωθεί διά νόμου το όριο για την είσοδο ενός κόμματος στη Βουλή στο 5%, από 10% σήμερα (2). Προέκυψε θέμα ημερομηνίας διεξαγωγής των εκλογών, καθώς υπάρχει σε εξέλιξη δικαστική έρευνα για την "κατάργηση" του Ρεφάχ, η οποία αναμένεται να τελειώσει το Δεκέμβρη. Χάος...

Η αντιπολίτευση άρχισε να πιστεύει στο θαύμα: ο ηγέτης του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας, Μεσούτ Γιλμάζ, προσπάθησε να δημιουργήσει μια "ευρεία συμμαχία" κοσμικών κομμάτων. Οι άλλοτε ρεπουμπλικάνοι, ο Ντενίζ Μπαϊκάλ και ο Μπουλέντ Ετσεβίτ, αναθάρρησαν. Θεωρείται βέβαιο ότι εντός των ημερών θα καταθέσουν πρόταση μομφής. Αν δεν πετύχουν να ανατρέψουν την κυβέρνηση, θα επιχειρήσουν να πάνε στις εκλογές το αργότερο δυνατόν, ελπίζοντας σε πολιτική εξόντωση της Τσιλέρ (μέσω "ανταρσίας στον Ορθό Δρόμο) ή/και του Ερμπακάν (μέσω Δικαιοσύνης).

Η όλη κατάσταση θυμίζει πάρα πολύ τις εκλογές του Δεκέμβρη του 1994, όταν ο Ερμπακάν είχε κερδίσει με σχετική πλειοψηφία. Στις προσεχείς (;) πρόωρες εκλογές πιθανολογείται από πολιτικούς αναλυτές ότι το Ρεφάχ θα επαναλάβει τη νίκη του, αλλά το "κρίσιμο" είναι πώς θα αναδιανεμηθούν οι έδρες στο υπόλοιπο πολιτικό φάσμα...

Πέρα και πάνω από πρόσωπα και κόμματα, η στρατηγική της Τουρκίας στα βασικά ζητήματα (Κουρδικό, Μέση Ανατολή, σχέσεις με γειτονικές χώρες κ.ά. ) εξακολουθεί να χαράσσεται με βάση τις επιταγές των στρατηγών. Αφήστε τον Ισμαήλ Χακί Καρανταγί να λέει ότι "ο στρατός δεν επεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα της χώρας" (3). Οσο για τις φήμες περί πραξικοπήματος, έχουν αξία μάλλον ως αστείο - διότι αν το Γενικό Επιτελείο, ένας φορέας που διαχειρίζεται ετησίως 7 δισ. δολάρια (συν ακόμη 6 δισ. δολάρια για τον πόλεμο κατά του ΡΚΚ), συνάπτει συμφωνίες με το Ισραήλ εν αγνοία της διπλωματικής ηγεσίας, εισβάλλει στο Ιράκ εν αγνοία του πρωθυπουργού, προτείνει αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος κλπ., κλπ. δε διαμορφώνει πολιτική,ας μας πει κάποιος ποιος τη διαμορφώνει...

Σημαίνει αυτό ότι η πολιτική κρίση "δεν έχει επιπτώσεις" στην πορεία της χώρας; Οχι ακριβώς. Υπάρχουν εσωτερικά "μέτωπα", στα οποία ο... στρατός δεν μπορεί να παρέμβει κι οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν με τρομακτική προχειρότητα και χαρακτηριστική ευθυνοφοβία.

Η κυριότερη επίπτωση της κρίσης αφορά στην οικονομία. Το νεοφιλελεύθερων κατευθύνσεων "πρόγραμμα εξυγίανσης" έχει φυσικά "παγώσει", και μαζί του ένα δάνειο "σε αναμονή", ύψους 950 εκατ. δολαρίων, από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF). Το βιοτικό επίπεδο πάει από το κακό στο χειρότερο. Ο πληθωρισμός βρίσκεται σταθερά από 80% και πάνω. Η διαβόητη οικονομική "διείσδυση" στην περιφέρεια, η οποία υποτίθεται ότι θα έλυνε ως διά μαγείας το πρόβλημα του εμπορικού ελλείμματος, παραμένει σε επίπεδο φραστικών διακηρύξεων. Οι εργαζόμενοι βράζουν. Οι βιομήχανοι ανυπομονούν και μιλούν για την ανάγκη της "σταθερής χειρός". Μόνο που, όπως φαίνεται, θα πρέπει να περιμένουν...

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ

- - - - - -

Σημειώσεις

1. Ο όρος "ισλαμιστής" αποτελεί ένα ξεχωριστό θέμα συζήτησης. Πέραν της ρητορικής (εύλογης ομολογουμένως, σε μια χώρα που το 99,8% του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι) του Ερμπακάν, στους 11 μήνες της πρωθυπουργίας του δεν τροποποίησε κανένα θεσμό επί το "ισλαμικότερον"...

2. Ο εκλογικός νόμος που προβλέπει το "πλαφόν" του 10% έχει τον άδηλο στόχο να εξοβελίσει από το Κοινοβούλιο οποιοδήποτε φιλοκουρδικό κόμμα...

3. Ο Τούρκος αξιωματούχος επανέλαβε την πάγια ρητορική του την 7η Μάη (απαντώντας τότε στην Τανσού Τσιλέρ, η οποία του πρότεινε να συναινέσει στην... ανατροπή του Ερμπακάν!).