2ο ΜΕΡΟΣ

Η γνώμη μας είναι ότι αυτούς τους σκοπούς μπορεί κανείς να τους αντιληφθεί αν πρώτα αντιληφθεί σωστά το χαρακτήρα του Σχεδίου Μάρσαλ. Το ερώτημα δεν είναι αν το τελευταίο ήταν, σε κάποια του μορφή, αναγκαίο (αυτό κανείς δεν το αμφισβητεί με τα σωστά του) αλλά το ποιο συγκεκριμένο τέτοιο σχέδιο υπήρξε και ποιες δυνάμεις είχε για αυτουργούς και στήριγμά του. Τα ερωτήματα αυτά παίρνουν μια πρώτη απάντηση, αν ο χαρακτήρας του Σχεδίου Μάρσαλ καθοριστεί πρώτα σαν μια διεθνών διαστάσεων και μεγάλης κλίμακας κρατικομονοπωλιακή επιχείρηση.

Πράγματι, τα στοιχεία γι' αυτό αφθονούν. Κατ' αρχάς, το συνολικό οργανωτικό ρόλο του σχεδίου αναλαμβάνει η κυβέρνηση ενός μεγάλου και πολύ ισχυρού καπιταλιστικού κράτους, των ΗΠΑ. Ο ρόλος των ανωτάτων πολιτικών εκπροσώπων του (Χ. Τρούμαν, Τ. Κ. Μάρσαλ κλπ.) είναι αρκετά φανερός ώστε να μη χρειάζεται να φωτιστεί άλλο. Ακόμη πιο διαφωτιστικό είναι το γεγονός ότι το ρόλο του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ στην Ευρώπη στα πλαίσια του ΠΕΑ ανέλαβε ο πολύ γνωστός πολιτικός και διπλωμάτης των ΗΠΑ Αβερελ Χάριμαν.

Η συγχώνευση της δύναμης του καπιταλιστικού κράτους και του μονοπωλιακού κεφαλαίου στα πλαίσια μιας πραγματικής προσωπικής ένωσης φαίνεται στα εξής σημαδιακά γεγονότα: Τα κεφάλαια που απαιτούνταν για την κίνηση του σχεδίου προέρχονταν από κρατικές πηγές και, συγκεκριμένα, από τον Ομοσπονδιακό Προϋπολογισμό των ΗΠΑ. Η διαχείριση του προγράμματος, όμως, που περιλαμβάνεται στο 4ετές Πρόγραμμα Εξωτερικής Βοήθειας του 1948 ανατέθηκε στον Πολ Χόφμαν, που δεν ήταν άλλος από τον Πρόεδρο της εταιρίας STUDEBACKER, μιας από τις μεγαλύτερες της εποχής στις ΗΠΑ και στον κόσμο.

Δεν είναι δύσκολο να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι αυτά τα πρώτα και βασικά χαρακτηριστικά καθόρισαν τα συνολικά πλαίσια της δράσης του Σχεδίου Μάρσαλ τόσο στον οικονομικό όσο και στον πολιτικοϊδεολογικό τομέα.

Αυτό φάνηκε πολύ καθαρά από όλα τα σημάδια που το συνόδευσαν: Εξάπλωση ενός κλίματος αντικομμουνιστικής και αντισοβιετικής υστερίας (πήρε και θεαματική μορφή με την αποπομπή όλων των κομμουνιστών υπουργών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων), προετοιμασία νέων πολιτικών και στρατιωτικών συμφώνων κλπ. Οπως συχνά συμβαίνει, η καλή ημέρα φάνηκε από το πρωί: Ο τρόπος με τον οποίο τα αιτήματα της ΕΣΣΔ δεν ελήφθησαν καθόλου υπ' όψη στη διάσκεψη του Παρισιού (και, φυσικά, και το ίδιο το γεγονός ότι δεν ελήφθησαν καθόλου υπ' όψη) ήταν ένα από τα βασικά "εναρκτήρια λακτίσματα" της εδραίωσης δυο αντιπαρατιθεμένων συνασπισμών στην Ευρωπαϊκή Ηπειρο. Ηταν μια ευρύτατη στρατηγική κίνηση, που είχε σοβαρότατα συνακόλουθα στοιχεία: Με τη διαίρεση της Ευρώπης,

- το ισχυρότερο μέρος της (το Δυτικό) μετατρεπόταν, από τη μια μεριά, σε πολύτιμο και απαραίτητο σύμμαχο και, από την άλλη, σε εξάρτημα που είχε οπωσδήποτε ανάγκη το Σχέδιο ενώ,

- το ασθενέστερο μέρος (το Ανατολικό) γινόταν ακόμη ασθενέστερο, λιγότερο σταθερό και περισσότερο ευπρόσβλητο.

Μια άλλη ομάδα στόχων, που υποτασσόταν στον πρώτο αλλά δεν κατείχε ασήμαντη θέση, ήταν οι οικονομικοί στόχοι. Η ομάδα αυτή περιείχε πολλούς στόχους σε πολλά επίπεδα. Τη στιγμή της εφαρμογής του Σχεδίου, πρώτος τέτοιος στόχος ήταν η αποκατάσταση των αγορών στην Ευρώπη για την ανεύρεση διεξόδων τοποθέτησης των προϊόντων της βιομηχανίας των ΗΠΑ.

Πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι όλα αυτά γίνονταν με κύριο κατευθυντήριο άξονα την εξασφάλιση στην Ευρώπη του πλήρους ελέγχου των ΗΠΑ.

Οπως λέμε αλλού, η εκτέλεση των διαφόρων έργων εξαρτιόταν αποκλειστικά από την έγκριση των υπηρεσιών του Αβερελ Χάριμαν, που δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε με βάση ποια κριτήρια λειτουργούσαν. Εκτός, όμως, αυτού, οι διμερείς συμφωνίες που υπέγραψαν οι χώρες - μέλη με τις ΗΠΑ περιείχαν και επέβαλλαν ένα πυκνό και συστηματικό πλαίσιο όρων: Ενίσχυση της "ελεύθερης επιχείρησης" και της διακίνησής της, ιδιαίτερα όταν προερχόταν από τις ΗΠΑ, μείωση των τελωνειακών δασμών, εξασφάλιση "οικονομικής σταθερότητας", παροχή στις ΗΠΑ ειδικών εμπορευμάτων που αυτές είχαν ανάγκη, δημιουργία ειδικών κεφαλαίων υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ και υποβολή σ' αυτές τακτικών και πλήρων απολογισμών για τη χρήση των μέσων που είχαν δοθεί στις χώρες - μέλη. Οι τόσο λεπτομερείς όροι προκαθόρισαν και αυτό που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε "συντελεστή αποτυχίας" του Σχεδίου Μάρσαλ. Πράγματι, οι υπηρεσίες της ΔΟΣ έδειχναν τόσο και τέτοιο ζήλο για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, ώστε συχνά κατέληγαν να μη δίνουν καμία σημασία σε οποιαδήποτε ανάγκη των ευρωπαϊκών χωρών ή να μην παίρνουν υπ' όψη τους τις πραγματικές ανάγκες, τις αντικειμενικές αναπτυξιακές τάσεις ή ακόμη και τις παραμέτρους λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος. Ετσι, στις περιπτώσεις πολλών χωρών (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας), δεν έλειψαν και τα σχέδια εκείνα που αποδείχτηκαν ανεφάρμοστα και χρειάστηκε να εγκαταλειφθούν.

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

ΑΥΡΙΟ το 3ο ΜΕΡΟΣ