Να λοιπόν που τα παιχνίδια ισχύος στην Κεντρική Ασία επαναλαμβάνονται, με ανανεωμένη ένταση και πιο μεγάλη σημασία από ποτέ... Στην εκδοχή του 21ου αιώνα της έριδας του 19ου μεταξύ της Βρετανίας και της Ρωσίας για την επικυριαρχία, τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο, στην περιοχή, έχουν αλλάξει ένα - δυο πράγματα, αν εξαιρέσει κανείς την άμμο της ερήμου του Καράκουμ. Τώρα την "πίσω αυλή" των Ρώσων υποβλέπουν οι ΗΠΑ, κι αυτό το παίγνιο γεωοικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος δεν αποκλείεται ν' αλλάξει την πορεία της ιστορίας, όπως τη γνωρίζουμε.

Αντικείμενο της έριδας αυτή τη φορά είναι το όνειρο των ενεργειακών δικτύων/αγωγών. Πρόκειται για μια "ευκαιρία" που, αν συνειδητοποιηθεί, δε θα ανακινήσει απλώς ένα γεωπολιτικό παιχνίδι άνευ προηγουμένου στην περιοχή - όπου οι οικονομίες βρίσκονται σε "εμβρυακό" επίπεδο ανάπτυξης -, αλλά κυρίως θα δώσει στους βασικούς παίκτες τα μέσα οικονομικής και πολιτικής επιρροής και θα προκαλέσει αλυσιδωτές πολιτικές αλλαγές, από την Ιαπωνία ως την Κίνα και ένα σημαντικό κομμάτι της Ευρώπης. Οι τέσσερις κεντροασιατικές Δημοκρατίες μαζί - Καζαχστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τατζικιστάν - διαθέτουν το τρίτο μεγαλύτερο απόθεμα πετρελαίου και φυσικού αερίου του πλανήτη, κι αυτό τα λέει όλα...

Οπως παρατηρούν οικονομικοί αναλυτές, ως την ανατροπή της, το 1991, η Σοβιετική Ενωση ήταν η μεγαλύτερη (και η μόνη) αγορά για τους τεράστιους ενεργειακούς πόρους της Κεντρικής Ασίας, ενώ η Μόσχα ασκούσε αυστηρό έλεγχο στην εξόρυξη και τις εξαγωγές των δικών της πετρελαϊκών πόρων. Ακόμη και σήμερα, η Κεντρική Ασία προμηθεύει φυσικό αέριο και πετρέλαιο κυρίως σε περιοχές της Ρωσίας και πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, αλλά οι άτακτες πληρωμές έχουν ωθήσει τις τέσσερις χώρες να μειώσουν την παραγωγή τους. Τα αποθέματά τους εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των οικονομιών της Ανατολικής Ασίας, της Κίνας, της Ινδίας και του Πακιστάν, της Τουρκίας και ευρωπαϊκών χωρών της Μεσογείου τουλάχιστον ως τον επόμενο αιώνα - και "να τις μετατρέψουν σε νέα Κουβέιτ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα".

Η ζήτηση για πετρέλαιο είναι υψηλότατη, και (προβλέπεται ότι θα) έχει δραματικούς ρυθμούς αύξησης στο άμεσο μέλλον - υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα 11 εκατομμύρια βαρέλια τη μέρα ως το 2010, μόνο στην Ασία. Ομως, οι χώρες της περιοχής έχουν μερικά από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα του κόσμου και μερικούς από τους χειρότερους δείκτες Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) του κόσμου, αντιμετωπίζουν διαρκώς αυτονομιστικές, φυγόκεντρες τάσεις και έχουν τεράστιους πληθυσμούς, ενώ βρίσκονται σε απελπιστική ανάγκη κεφαλαίων. Η έλλειψη διεθνών επενδύσεων δεν επέτρεψε τη μεταβολή της κατάστασης.

Το Τουρκμενιστάν έκανε μερικές κινήσεις που όξυναν το ενδιαφέρον των Αμερικανών, όπως όταν "επιβράβευσε" την εταιρία "Argentinian Bridas" το 1992, και συμφώνησε με το Ιράν και την Τουρκία για να δημιουργήσει έναν αγωγό αερίου προς την Ευρώπη το 1995. Ξαφνικά οι αμερικανικές εταιρίες αλλά και η αμερικανική διπλωματία έστρεψαν απότομα τα βλέμματά τους στην Κεντρική Ασία. Μέχρι τότε, δεν έβλεπαν "επιχειρηματικές ευκαιρίες" στην περιοχή, η οποία αποτελούσε την "πίσω αυλή" της Μόσχας. Η Κεντρική Ασία χαρακτηριζόταν εύθραυστη από οικονομικής πλευράς, πολιτικά επισφαλής, έρμαιο (και υπότροπη) στους κινδύνους του ισλαμικού φουνταμενταλισμού, δηλαδή, με απλά λόγια: μια περιοχή που "δεν άξιζε τον κόπο".

Η κρίσιμη αλλαγή στην αντίληψη των ΗΠΑ συνέβη ενώ ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός οξύνθηκε σε ανεπανάληπτα επίπεδα όταν, το 1995, ο αμερικανικός πετρελαϊκός γίγαντας "Unocal" ενεπλάκη σε δύο φιλόδοξα έργα αγωγών μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν στο Πακιστάν. Επιπλέον, η "Unocal" συνήψε δεσμούς "αίματος" με τη ρωσική "Gazprom", η οποία διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο αγωγών πετρελαίου και αερίου του κόσμου - από τη Σιβηρία ως τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία - με προσφορές για μετοχές και λιμενικές εγκαταστάσεις στο Καράτσι, για τις δικές της εξαγωγές. Με "επί τραπέζης" τουλάχιστον επτά προτάσεις για την κατασκευή αγωγών μέσα από την Κίνα προς τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, νότια προς το Πακιστάν και την Ινδία και δυτικά μέσω της Τουρκίας προς τη Δυτική Ευρώπη - συνολικά πάνω από 30 χιλιάδες χιλιόμετρα αγωγών και επενδύσεις περίπου 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων - το "σκραμπλ" για χρήμα και επιρροή έγινε πιο καυτό από ποτέ.

Το νέο γεωπολιτικό παίγνιο δεν αποκλείεται να αναδιατάξει όλες τις πολιτικές ισορροπίες στην περιφέρεια. Ενώ, αγνοώντας το δυτικό εμπάργκο σε βάρος του Ιράν, η Ρωσία και το Τουρκμενιστάν συνάπτουν συμφωνίες με την Τεχεράνη, οι ΗΠΑ ενθαρρύνουν τη Σαουδική Αραβία να διαδραματίσει ρόλο σε περιοχές του Τουρκμενιστάν όπου επικρατεί το ισλαμικό στοιχείο, δίνοντας μερίδιο πετρελαϊκών έργων σε σαουδαραβικές εταιρίες. Κι ακόμη, το Ουζμπεκιστάν, το οποίο λαμβάνει γενναίες αμερικανικές επενδύσεις (αποτιμώνται σε δισεκατομμύρια δολάρια), κατά παράξενο τρόπο δείχνει να "ξεχνά" την πίστη του στη Μόσχα και να "αλληθωρίζει" έντονα προς το σχέδιο επέκτασης του ΝΑΤΟ και στην Κεντρική Ασία.

Ακόμη πιο παράξενη είναι η διαφαινόμενη πολιτική και οικονομική απόληξη της αφγανικής υπόθεσης. Η "καυτή άνοιξη" του ισλαμικού φουνταμενταλισμού οδηγεί, μέσω των αγωγών, τους διάφορους εμπλεκόμενους παίκτες σε κινήσεις με στόχο τα μέλλοντα οικονομικά τους οφέλη. Επιχειρώντας να επιτύχουν τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια για τα φιλόδοξα σχέδια κατασκευής ενός πετρελαιαγωγού που θα διασχίζει το Αφγανιστάν, όχι μόνο το Πακιστάν και η Σαουδική Αραβία, το Ουζμπεκιστάν και το Ιράν, αλλά και αμερικανικές εταιρίες "κλείνουν" ξεχωριστές συμφωνίες με τους Ταλιμπάν και τους αντιπάλους τους. Το πιο απίστευτο: σ' αυτό το νέο Μεγάλο Παιχνίδι όλοι οι εμπλεκόμενοι, μικροί - μεγάλοι, φαίνεται να πιστεύουν ακράδαντα ότι θα κερδίσουν...

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ