Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά τον Αύγουστο του 1914. Και μόνο η χρονολογία, δείχνει ότι οι πρώτες του βολές είχαν ριχτεί στα Βαλκάνια λίγο νωρίτερα.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρίσκεται από τις πρώτες ώρες στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Συμφωνία πλήρους στρατιωτικής συμμαχίας υπογράφθηκε με τη Γερμανία στις 2.8.1914, αλλά δε θα γίνει γνωστή παρά μόνο πολύ αργότερα. Το περίφημο επεισόδιο των θωρηκτών "Γκούμπεν" και "Μπρέσλαου", αποτελεί συμβολική απεικόνιση της κατάστασης.

Για την Ελλάδα, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Αν στη χώρα η υπεροχή δυνάμεων των Αγγλων και των Γάλλων είναι σαφής, υπάρχει και ισχυρή φιλογερμανική μερίδα που συγκεντρώνεται γύρω από τον (από τον Μάρτη του 1913) βασιλιά Κωνσταντίνο. Η τελευταία επιζητεί και κάποιο μαζικό στήριγμα αξιοποιώντας το σύνθημα της εθνικής ανεξαρτησίας και τις αντιπολεμικές διαθέσεις. Οι αντιθέσεις στο στρατόπεδο της μεγαλοαστικής τάξης παίρνουν εκρηκτική μορφή και φθάνουν ως τη δημιουργία δύο μερίδων που ρίχνονται με λύσσα η μία ενάντια στην άλλη.

Η χώρα δεν μπαίνει αμέσως στον πόλεμο, αλλά, στο τέλος, δεν τη γλιτώνει. Η απόβαση της Αντάντ στη Θεσ/νίκη (φθινόπωρο 1915), οι ναυτικοί αποκλεισμοί, το κίνημα της Αμυνας στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβρης 1916) κλπ. είχαν σαν αποτέλεσμα την επιστροφή του Ελ. Βενιζέλου στην κυβέρνηση (14.6.1917) και την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ αλλά και ενάντια στην Τουρκία, για δεύτερη φορά από το φθινόπωρο του 1912.Το τέλος του πολέμου βρίσκει την Ελλάδα στο στρατόπεδο των νικητών. Η Τουρκία βρίσκεται στο στρατόπεδο των ηττημένων. Ακόμη περισσότερο: Εχει πια τελείως εγκαταλειφθεί από εκείνους που, ως πρόσφατα ακόμη, ήταν αδιάλλακτοι υποστηρικτές της περίφημης "ακεραιότητάς" της, ιδιαίτερα την Αγγλία. Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η ευφορία από τις στρατιωτικές νίκες, η πολεμική ευημερία που συντηρείται με τις στρατιωτικές παραγγελίες του κράτους αλλά και ξένων στρατών, μια εξαιρετικά πολύπλοκη και, συχνά, αντιφατική εθνική πραγματικότητα, σπρώχνουν στο μεγάλο τόλμημα: Την προσάρτηση της Μικράς Ασίας.

Ανεξάρτητα από άλλους παράγοντες, οι ξένες "συμβουλές" βαραίνουν ιδιαίτερα: Οι ξένες δυνάμεις, μη έχοντας ακόμη καταλήξει για το τι θα κάνουν με την Τουρκία, έχοντας, όπως σήμερα ξέρουμε, σοβαρές αντιθέσεις και διαφωνίες και μεταξύ τους, εξάγουν άλλη μια φορά τις αντιθέσεις τους "στην Ανατολή"! Ας τα τακτοποιήσουν πρώτα αυτοί, σκέπτονται, και μετά επεμβαίνουμε. Εδώ, εμφανίζεται, για πρώτη φορά, και ένας παράγων που θα μας ακολουθεί για πολύ καιρό: Η εκστρατεία αντεπαναστατικού πολέμου, που καταλαμβάνει όλο και πιο πολύ το προσκήνιο της πολιτικής του ιμπεριαλισμού, εξαιρετικά και μόνιμα θορυβημένου από τα γεγονότα της Ρωσίας. Ο Βενιζέλος, εξαιρετικά ανήσυχος και αυτός από τα ίδια γεγονότα, ακούει τους Γάλλους να του κάνουν την εξής πρόταση: Συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία της Ουκρανίας, με αντάλλαγμα τη γαλλική υποστήριξη στη Μ. Ασία. Υποσχέσεις, όπως θα αποδειχθεί, χωρίς αντίκρισμα...

Η εκστρατεία αρχίζει δυσοίωνα. Η αποβίβαση των ελληνικών αγημάτων στο λιμάνι της Σμύρνης (19.5.1919) θα καταλήξει σε εκτεταμένη ελληνοτουρκική σύγκρουση μέσα στο λιμάνι και μπροστά στα μάτια των πληρωμάτων. Η προώθηση στο εσωτερικό, θα φανεί να στέφεται με επιτυχία.

Ωστόσο, η κατάσταση έχει πραγματικά γίνει "αυγό του φιδιού". Στην Τουρκία, παρουσιάζονται σημαντικές εξελίξεις. Από καθαρά ιστορική - ερευνητική πλευρά, πρόκειται για παραπέρα βήματα προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της δημιουργίας του τουρκικού έθνους. Από την άποψη της συγκεκριμένης συγκυρίας, αυτό εκφράζεται με την εμφάνιση και την ενίσχυση δυνάμεων αποφασισμένων για αγώνα μέχρις εσχάτων ενάντια στην προοπτική της πλήρους καταστροφής.

Οι δυνάμεις αυτές έχουν κιόλας βρει έναν ικανό εκφραστή και αρχηγό: Τον Μουσταφά Κεμάλ (1881 - 1938), ήδη ανώτερο αξιωματικό του Αυτοκρατορικού Στρατού, γνωστό στέλεχος του νεοτουρκικού Κομιτάτου "Ενωση και Πρόοδος", που είχε δείξει μεγάλες ηγετικές ικανότητες στις μάχες της Καλλίπολης (Μάρτης - Δεκέμβρης 1915). Ο Κεμάλ αποσύρεται στην Ανατολία και, εκεί, συγκεντρώνει τους οπαδούς του, στην αρχή στη Σεβάστεια και, σε συνέχεια, δυτικότερα, στην Αγκυρα. Σχίζει δημόσια τη Συνθήκη των Σεβρών (10.8.1920), που κατοχυρώνει τα κεκτημένα, και διακηρύσσει: Νίκη ή θάνατος.

Η κατάσταση δείχνει τα δόντια της. Η Ελλάδα και η, ακόμη υπό διαμόρφωση, Τουρκία, βαδίζουν προς μια αμείλικτη αναμέτρηση περί πάντων, όπου όλα παίζονται σε ένα χαρτί.

Ο Ελ. Βενιζέλος δείχνει άλλη μια φορά τη μεγαλοφυία του. Εχει πλήρη συναίσθηση ότι η χώρα έχει χάσει όλα τα στηρίγματα που ως τώρα είχε. Οι ξένες δυνάμεις δεν έχουν κανένα λόγο να δεχθούν μια εξάλειψη της Τουρκίας άνευ όρων, ούτε μια υπερβολική ελληνική ενίσχυση. Παίζουν και στα δύο ταμπλό. Παράλληλα, η ίδια η δύναμη της χώρας μόλις αντέχει ύστερα από 8 χρόνια συνεχούς πολεμικής κινητοποίησης. Γι' αυτό, ο πιο, ιστορικός, ως τώρα, Ελληνας πρωθυπουργός παίρνει σοβαρές αποφάσεις: Προκαλεί, κυριολεκτικά, εκλογές (τις οποίες, όπως φαίνεται, και καταλλήλως προετοιμάζει) ώστε να τις χάσει και να αποφύγει ευθύνες.

Η νέα κυβέρνηση κάνει μια εντυπωσιακή στροφή 180 μοιρών και αποφασίζει τον επιθετικό πόλεμο μέχρι τελικής νίκης. Ο ελληνικός στρατός καταδιώκει τους Κεμαλιστές στα βάθη της Μικράς Ασίας. Οι δυνάμεις του εξαντλούνται στις πύλες της Αγκυρας. Αρχίζει μια υποχώρηση που καταλήγει στη Σμύρνη και που οι περιγραφές της θυμίζουν τις περιγραφές του Θουκυδίδη από τον ολέθρια υποχώρηση των Αθηναίων στη Σικελία, 2.500 χρόνια πριν. Η χώρα, ύστερα από 10 συνεχή χρόνια πολεμικής κινητοποίησης, δεν έχει πια άλλες δυνάμεις. Η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση της ελληνικής ιστορίας, καταλήγει σε μια φοβερή καταστροφή.

Η κατάληξη του ελληνοτουρκικού πολέμου διαμόρφωσε το σημερινό ελληνοτουρκικό εδαφικό καθεστώς (βασισμένο, μεταξύ άλλων, σε μια εκτεταμένη ανταλλαγή πληθυσμών), το οποίο κατοχυρώνει η Συνθήκη της Λωζάνης (23.7.1923). Από τώρα και στο εξής, στη διάρκεια των 10ετιών '20 και '30,επικρατεί μια νέα κατάσταση, της οποίας κύριο χαρακτηριστικό είναι η πλήρης εξάλειψη της Τουρκίας σαν μεγάλης ή οιωνεί μεγάλης δύναμης.