Από το 1977 χρονολογείται η ύπαρξη της Διεύθυνσης Αρχείου Μνημείων του ΥΠΠΟ. Μια πιο ακριβής παρατήρηση θα ήταν ότι, από το '77 υπάρχει η σφραγίδα του Αρχείου Μνημείων,γιατί μέχρι το 1993, τουλάχιστον, το έργο που καλούνταν να επιτελέσει, δηλαδή την καταγραφή του μνημειακού πλούτου, δεν το επιτέλεσε ούτε στο ελάχιστο.Από το 1993 και έπειτα το έργο του Αρχείου Μνημείων είναι μόνο η δημιουργία ενός ενημερωμένου καταλόγου των κηρυγμένων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας.Δουλιά αρκετά σημαντική, που δεν περιλαμβάνει, όμως, το σύνολο της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Σήμερα, στους 83, συνολικά, τόμους,που δίνουν τη δυνατότητα συμπλήρωσης και ανανέωσης, υπάρχουν 25.000 κηρυγμένοι χώροι και μνημεία.Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι από το 1921,που άρχισαν να δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης οι πράξεις χαρακτηρισμού, καμία κυβέρνηση και κανένα υπουργείο Πολιτισμού δε φρόντισε να καταγράφει τις διάσπαρτες κηρύξεις.Οπως ήταν αναμενόμενο, στην υπάρχουσα καταγραφή, όσοι εργάστηκαν, - και ήταν πολύ λίγοι - συνάντησαν πολλά προβλήματα, όπως υπερβολικά λακωνικές κηρύξεις, που δυσκόλευαν την ταύτιση, τοπωνύμια που είχαν αλλάξει, ιδιοκτησίες που είχαν απαλλοτριωθεί ή άλλοι χώροι που αποκηρύχτηκαν.

Ωστόσο, ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αρχείου Μνημείων, Πάντος Πάντος,διευκρινίζει ότι "ο Διαρκής Κατάλογος Κηρυγμένων Μνημείων δεν ισοδυναμεί με σύνταξη και τήρηση ενός ΕΘνικού Αρχείου Μνημείων. Τα κηρυγμένα μνημεία και οι οριοθετημένοι αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν πολύ μικρό μέρος του συνολικού μνημειακού πλούτου της χώρας και μάλιστα χωρίς να αναφερθούμε στα κινητά πολιτιστικά αγαθά. Δεν είναι, εξάλλου, αυτονόητο ότι στους κηρυγμένους χώρους αντιπροσωπεύονται πάντα τα σπουδαιότερα έργα κάθε περιοχής".

Ποιες είναι, όμως, οι συνθήκες που επικρατούν σήμερα στη Διεύθυνση Αρχείου Μνημείων. Μέχρι την άνοιξη του 1993, η διεύθυνση ήταν στελεχωμένη με τέσσερα άτομα, τα οποία δούλευαν με απόσπαση. Το 1993 αποσπάστηκε στη διεύθυνση και ο νυν προϊστάμενος, Πάντος Πάντος, ενώ συνολικά εργάζονται 5 υπάλληλοι και ένας κλητήρας ως μόνιμοι και ενίοτε κάποιοι ωρομίσθιοι.Κατάσταση που αναδεικνύει υποβάθμιση ενός πολύ σημαντικού κομματιού της αρχαιολογικής πολιτικής.Οσο για το μερίδιο που αντιστοιχεί από τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό, αυτό δεν ξεπερνά τα 15 εκατ. το χρόνο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν τρία, περίπου, χρόνια και με αφορμή το γεγονός ότι η Τελωνειακή Ενωση ήταν προ των πυλών, ανασυστάθηκε η διεύθυνση με προϊστάμενο τον Δημήτρη Τριανταφυλλόπουλο.Τελικά, η Διεύθυνση έμεινε γυμνή από ανθρώπινο δυναμικό με αποτέλεσμα να διαλυθεί.

Στα δύο χρόνια που πέρασαν ο διαρκής κατάλογος είναι το μοναδικό κομμάτι, που εκτελείται αποκλειστικά από το υπουργείο Πολιτισμού. Κατά τ' άλλα, όποιες προσπάθειες για καταγραφή κινητών ή ακίνητων μνημείων ξεκινούσαν από άλλους φορείς, το ΥΠΠΟ απλώς συμμετείχε. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα "Στράιτ" που εφαρμόστηκε στην Ακρόπολη και εκπονήθηκε από ιδιωτική εταιρία. Ενα ακόμα πρόγραμμα εκπονήθηκε από το Τμήμα Τοπογράφων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αλλά σε αυτό δε μετείχε το ΥΠΠΟ. Βέβαια, ο προϊστάμενος της διεύθυνσης, Πάντος Πάντος, ανέφερε στο "Ρ" ότι τα παραπάνω δεν μπορούν ούτε στο ελάχιστο να στοιχειοθετήσουν πολιτική του υπουργείου με στόχο τη λεπτομερή καταγραφή.

Αυτή τη στιγμή, στο Β Πακέτο Ντελόρ προβλέπεται δαπάνη για το Κτηματολόγιο και το Αρχείο Μνημείων που φτάνει τα 6,5 εκατ. ECU.Από αυτά 2 δισ. δραχμές,προβλέπεται, όπως μας είπε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης, να δοθούν για την εγκατάσταση του προγράμματος "Πολέμων".Στο εν λόγω πρόγραμμα, το οποίο ξεκίνησε πριν ένα χρόνο και πάνω του αναμένεται να βασιστεί ολόκληρο το Αρχείο, αναπτύσσονται συντονισμένες υπηρεσίες πληροφορικής για την καταγραφή, τεκμηρίωση, διαχείριση και παρουσίαση πολιτιστικών αγαθών.

Το αρχαιολογικό μέρος, δηλαδή, το Εθνικό Αρχείο Μνημείων, το έχει αναλάβει η Διεύθυνση Αρχείου Μνημείων. Και αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται για έργο του ΥΠΠΟ, αλλά για μια ολόκληρη κοινοπραξία,η οποία αποτελείται από το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας,ως ανάδοχος, το ΥΠΠΟ,το ΑΠΘ και τους ιδιωτικούς φορείς: Μουσείο Μπενάκη, Epsilon Software AE, Intrasoft AE και Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνίας Υπολογιστών. Κάθε εταίρος αναλαμβάνει ένα ξεχωριστό πακέτο δουλιάς.Μάλιστα, όπως αναφέρεται σε σχετικό ενημερωτικό κείμενο, το κομμάτι του προγράμματος "Πολέμων" που αφορά στην καταγραφή των μουσειακών αντικειμένων θα εγκατασταθεί στο Μουσείο Μπενάκη και εκπονείται από το ίδιο μουσείο.Με λίγα λόγια, το συγκεκριμένο πακέτο δεν περιλαμβάνεται απευθείας στο Εθνικό Αρχείο Μνημείων.

Κατά τ' άλλα, μέσα στο 1996 προβλέπεται να εγκατασταθούν τέσσερις σταθμοί σε αντίστοιχες Εφορείες Αρχαιοτήτων, ενώ προβλέπεται στο μέλλον να υπάρχει σταθμός μηχανογραφημένων καταλόγων των μνημείων σε όλες τις Εφορείες. Εκτός, όμως, από το γεγονός ότι εμπλέκονται άμεσα ιδιωτικοί φορείς, η εγκατάσταση απαιτεί τη στελέχωση, τουλάχιστον, των Εφορειών και αυτό φέρνει αναγκαστικά στο προσκήνιο την αλλαγή του Οργανισμού του ΥΠΠΟ.Στη σχετική ερώτηση που του απευθύναμε, ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης μας είπε: "Θα εισηγηθώ για τη δημιουργία κανόνων, ώστε οι υπάλληλοι να υποχρεούνται να ενημερώνουν το Αρχείο".Την ίδια στιγμή, πάντως, η Διεύθυνση δουλεύει με πέντε ανθρώπους.Ο Π. Πάντος συμπλήρωσε, εξάλλου, ότι "το Αρχείο θα επιβάλει τη διαφάνεια...".Είναι, όμως, άμεση ανάγκη, δεδομένης και της Τελωνειακής Ενωσης, να διευκρινιστεί ότι η οι ελληνικές αρχαιότητες και ιδιαίτερα τα κινητά ευρήματα δεν εξάγονται. Πρόβλημα, που πολύ συχνά καλείται να αντιμετωπίζει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με τις ιδιωτικές συλλογές.

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ