Από τα βουνά της Αρκαδίας στις θάλασσες της Ιωνίας και από τις βυζαντινές παραλογές στους απύθμενους κόσμους της μουσικής παράδοσης του τόπου μας. ΟΝίκος Γράψας καταθέτει το μεράκι και την τέχνη του προς τέρψη των ψυχών μας, μα και για παρηγοριά μας, μέσα και από τις δύο τελευταίες του δισκογραφικές δουλιές, με τίτλο: "Στις θάλασσες της Ιωνίας" και "Μια κόρη από την Αμοργό και άλλες βυζαντινές μπαλάντες".Δύο δίσκοι, που προσκαλούν σε "ταξίδια" δίχως σύνορα, σε "συναντήσεις" με μουσικές μαρτυρίες αιώνων, κομμάτια ενός ευρύτερου, μα και κοινού πολιτισμικού χάρτη, αυτού της Ανατολικής Μεσογείου.

Αν και με μουσική παιδεία ευρωπαϊκού προσανατολισμού (σπούδασε πιάνο και θεωρητικά στο ωδείο Αθηνών), ο Ν. Γράψας δεν μπόρεσε ν' αντισταθεί στη γοητεία της παραδοσιακής μουσικής. Ο ίδιος δε διστάζει να πει ότι "το ωδείο λειτούργησε ανασταλτικά, όσον αφορά στις διαθέσεις μου ν' ασχοληθώ με την ανατολική μουσική". Και αυτό γιατί "δεν υπάρχει τμήμα παραδοσιακής μουσικής, παρά μόνο βυζαντινής εκκλησιαστικής, η οποία έχει μεν ενδιαφέρον, αλλά γίνεται με τέτοιον τρόπο, που είναι δύσκολο να την προσεγγίσει ένας νέος, αν δεν προέρχεται από οικογένεια ψαλτών ή ανθρώπων κοντά στην εκκλησία". Ετσι,"πάρα πολλοί άνθρωποι, που ασχολούνται με τη μουσική χάνουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και θεωρητικά αυτή τη μουσική, αυτόν τον άλλον κόσμο που διαθέτει η Ελλάδα. Οι Ελληνες, όμως, παράγουν ή ακούνε αυτό το είδος, που λέγεται τραγούδι και βασίζεται στη μελοποιημένη ποίηση ή στίχο. Αυτό, που τους ενδιαφέρει στην πλειοψηφία είναι η μελωδία. Ακόμα και στην έντεχνη μουσική ο Ελληνας παρακολουθεί τη μελωδία. Αυτή τραγουδάει, αυτή του μένει, χωρίς να προσέχει, για παράδειγμα, με τι τρόπο έβαλε τα όργανα ο συνθέτης".

Αυτή η διαπίστωση οδήγησε τον καλλιτέχνη στην προσπάθεια να ανακαλύψει μόνος του τον κόσμο της παραδοσιακής μουσικής. Τι τον οδήγησε εκεί; "Δύσκολο να το εξηγήσω. Μάλλον οι καταβολές, ο τόπος, ο τρόπος που ζουν οι άνθρωποι στην Ελλάδα. Εδώ, όπου ακούς τα πάντα, όπου ταξιδεύουν όλες οι μουσικές".

Στις σημαντικές επιρροές του, στο ξεκίνημα αυτού του δύσκολου και συνάμα όμορφου "ταξιδιού" περιλαμβάνονται τα "λαϊκά τραγούδια απ' όλο τον κόσμο", η"ροκ και η τζαζ του αυτοσχεδιασμού", μα και "η επανέκδοση του ρεμπέτικου, που ήταν ένα σοκ για μας, γιατί δεν είχαμε ξανακούσει τέτοια τραγούδια. Μας συγκίνησε, αρχίσαμε ν' ασχολούμαστε πιο πολύ με το ρεμπέτικο, να φτιάχνουμε κομπανίες με τρίχορδα μπουζούκια... Από εκεί το πέρασμα προς τα πίσω, για να πλησιάσουμε παλιότερες μουσικές, ήταν πιο εύκολο. Είναι ένα μυστήριο η μουσική, αυτό το αφηρημένο στοιχείο του ήχου, που σε επηρεάζει και σε συγκινεί. Αυτό το μυστήριο της ελληνικής μουσικής αρχίσαμε να το προσεγγίζουμε σιγά - σιγά. Στην αρχή ήταν κάτι το απλησίαστο. Ηταν πολύ δύσκολο για μας, που ήδη είχαμε ακούσει και δεχτεί το ροκ ή το έντεχνο, να φτάσουμε σε αυτό τον πιο αργό, πιο βαρύ, πιο βαθύ εκφραστικά ήχο".

Την πρώτη έκπληξη και συγκίνηση ακολούθησε η "εκφραστική ανάγκη". "Με συγκινούσε και συνεχίζει να με συγκινεί, λέει ο Ν. Γράψας, η μουσική που προέρχεται από ανθρώπους που δεν παράγουν συνεχώς, αλλά το κάνουν όταν έρθει η ώρα, από εσωτερική ανάγκη, καταθέτοντας ψυχή. Οι περισσότεροι από τους Ελληνες τραγουδάνε, έτσι στις αναζητήσεις μας είχαμε τη δυνατότητα να βρούμε πολύ υλικό: Ανθρώπους που θυμούνται τραγούδια, που δεν ήταν "σημειωμένοι" από το νυχτερινό επάγγελμα, τοπικές εκδόσεις με στιχάκια, σπανιότερα και με μουσικές, που δε φτάνανε στην Αθήνα. Αρχίσαμε να κατανοούμε τον ανθρώπινο, τον πολιτιστικό χάρτη γύρω από Αιγαίο και να μπορούμε να κινούμαστε πλέον με άνεση μέσα σε αυτόν: Στη Μικρασία, την Κωνσταντινούπολη, στα Δωδεκάνησα, την Κρήτη. Σε αυτόν το χάρτη, που περιλαμβάνει πολιτισμούς, με πάρα πολλά κοινά στοιχεία και παράλληλα διατηρεί και τις επιμέρους διαφορές των λαών".

- Ασχολείστε με παραδοσιακό υλικό. Πώς το προσεγγίζετε; Τι επιδιώκετε από αυτή την ενασχόλησή σας;

"Δεν είχα καμιά σκοπιμότητα. Δεν επιδιώκω σώνει και καλά να τραγουδήσω και να ηχογραφήσω όποιο τραγούδι μου αρέσει, αλλά μόνο ό,τι μπορεί να περάσει αβίαστα. Να μπορώ, δηλαδή, να το τραγουδήσω, να το παίξω και να μου αρέσει εκείνη την ώρα. Δε θέλω, εξάλλου, να κάνω μια έρευνα, αλλά με ενδιαφέρουν τα τραγούδια, που λειτουργούν και σήμερα. Γι' αυτό συνήθως δεν τραγουδάω άλλα κομμάτια εκτός από ερωτικά ή κάποια που εμπεριέχουν μια φιλοσοφία για τη ζωή. Παίζω και δισκογραφώ αυτά, που η παρέα μας επέλεγε για να παίξει και να διασκεδάσει. Αυτή, νομίζω, ότι είναι η διαδικασία της λαϊκής μουσικής. Δε με ενδιαφέρει να λέω ότι είμαι παραδοσιακός, αλλά να μπορώ να φτιάχνω πράγματα, που μου αρέσουν και να χρησιμοποιώ με ειλικρίνεια ένα υλικό".

- Πρόσφατα καταθέσατε δύο δίσκους. Θεωρείτε ότι το υλικό τους, σε αυτό το νέο του "ταξίδι" στη σύγχρονη πόλη, στο δεδομένο δισκογραφικό τοπίο, είναι σε θέση να μιλήσει στις ψυχές του κοινού;

"Οι άνθρωποι μπορούν να παρακολουθήσουν τέτοιες μουσικές, απλώς είναι περιορισμένο το κοινό, που το καταφέρνει. Δε νομίζω ότι είναι θέμα αντίληψης ή γούστου γιατί αυτά είναι κλασικά πράγματα. Δε θεωρώ ότι υπάρχει Ελληνας που να μην μπορεί να ακούσει τραγούδια όπως ο "Αρτεμώνας", το"Τζιβαέρι", το "Στόπα και στο ξαναλέω", κομμάτια που έχουν ενδιαφέρον σαν γλώσσα, θέμα, ρυθμός. Οι πιο πολλοί άνθρωποι, όμως, σήμερα δεν προλαβαίνουν, δεν έχουν τον τρόπο να τα ακούσουν, καθώς συνεχώς τρέχουν, δουλεύουν από το πρωί ως το βράδυ. Κινούνται μέσα σε μια μηχανή και έτσι δεν καταφέρνουν να συναντηθούν με τέτοια πράγματα, που απαιτούν μια άλλη ταχύτητα, πιο αργή. Στρέφονται, λοιπόν, σ' ένα άλλο είδος μουσικής, που προσφέρεται εύκολα στα περίπτερα, στα ψιλικατζίδικα, στα νυχτερινά μαγαζιά, στα σούπερ μάρκετ μουσικής".

- Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε αυξημένη κινητικότητα στο χώρο της παραδοσιακής μουσικής. Ολοένα και περισσότεροι νέοι μουσικοί στρέφονται προς αυτήν.

"Είναι πολύ θετικό το ότι πολλοί νέοι κατάφεραν να μην είναι μόνο ακροατές ή θεατές, αλλά να δημιουργούν οι ίδιοι και να εκθέτουν τη δουλιά τους προς τα έξω. Η παραδοσιακή μουσική είναι ο οικείος χώρος των Ελλήνων. Το παράδοξο είναι ότι σε κάθε ελληνική πόλη, υπάρχουν πάρα πολλά ωδεία, κάτι σαν μικροί πομποί απ' όπου εκπέμπεται μια μουσική, που είναι στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η οποία πρέπει να σε επηρεάσει, ώστε να λειτουργείς όπως αυτή ορίζει. Ομως, παρά την ύπαρξη όλων αυτών των "πομπών" που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα και διδάσκουν τη μουσική των Γερμανών, λιγότερο των Ιταλών και των Γάλλων, παρ' όλη αυτή την ευρωπαϊκή "μέριμνα", από την άλλη πλευρά υπάρχει μια σημαντική ενασχόληση με τα λαϊκά τραγούδια. Αυτό είναι παρήγορο και δείχνει το χαρακτήρα των Ελλήνων, την αντίστασή τους, το μουσικό τους ιδίωμα".

- Γιατί, όμως, έχουμε τη μονόπλευρη ενίσχυση μιας μουσικής, που δεν αντιπροσωπεύει την ελληνική ψυχή; Μιλήσατε για τα ωδεία, βλέπουμε παράλληλα την προκλητική ενίσχυση των μουσικών επιλογών του Χρ. Λαμπράκη...

"Δεν είναι μόνο ο Λαμπράκης. Υπάρχει ο κανονισμός λειτουργίας των ωδείων, που δεν τα υποχρεώνει να έχουν ένα τμήμα παραδοσιακών οργάνων. Ούτε καν αναγνωρίζουν τα παραδοσιακά όργανα. Ακόμη και στο νέο νομοσχέδιο, που ετοιμάζεται, δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο. Απορώ πότε περιμένουν να διδάξουν στους νέους τραγούδια που θεωρούμε κορυφαία, των Τσιτσάνη, Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Καλδάρα; Πότε η νεοελληνική μουσική δημιουργία θα διδαχτεί και σαν τεχνική και σαν αισθητική άποψη; Σαν κράτος, με την ανοχή όλου του μηχανισμού, συνεχίζουμε στα ωδεία να διδάσκουμε την κλασική ευρωπαϊκή συμφωνική μουσική, η οποία είναι μεν σπουδαία κι έχουμε πολλά να πάρουμε, αλλά δεν είναι δυνατόν αυτό που διδάσκεται να σταματά στο 1850. Δε διδάσκονται ούτε καν οι νεότερες ευρωπαϊκές μουσικές. Από παλιά υπάρχει ένα κατεστημένο, που έχει επιβάλει αυτά τα πράγματα".

- Γιατί θεωρείτε ότι διαιωνίζεται αυτή η κατάσταση;

"Γιατί δεν τολμά κανείς να αντιδράσει. Είναι παλιοί θεσμοί που δεν μπορεί ή δε θέλει κανείς να τους θίξει. Εκτός από αυτό υπάρχουν μεγάλες κόντρες. Σε ελάχιστα ωδεία κάποιοι έχουν επιχειρήσει να βάλουν ορισμένα μαθήματα παραδοσιακής μουσικής, αλλά αυτά είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Ετσι, αυτή η κίνηση που γίνεται από τα κάτω είναι κάτι πολύ θετικό. Μοιάζει σαν μια ανεξάρτητη παραγωγή κυττάρων ενάντια στο κατεστημένο που υπάρχει σε αυτό το χώρο".

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ