Για να προφυλάξει ο Δίας τον νεογέννητο γιο του Διόνυσο από την οργή της ζηλότυπης Ηρας,ανέθεσε στον Ερμή να τον παραδώσει στις νύμφες της Νύσας - ενός ασιατικού βουνού - για να τον αναθρέψουν. Οταν ο Διόνυσος μεγάλωσε, δοκίμασε τους καρπούς ενός αμπελιού, που σκίαζε τη σπηλιά στην οποία κατοικούσε, και μέθυσε με το γλυκό χυμό τους. Οι σύντροφοί του - Νύμφες και Σάτυροι - τον ακολούθησαν στη νέα αυτή εμπειρία και ξέφρενοι από χαρά και ηδονή, στεφανωμένοι με κισσούς και δάφνη, ξεχύθηκαν στα βουνά και στα δάση, που αντήχησαν απ' τις κραυγές τους. Από τότε άρχισε η πορεία του θεού και της ακολουθίας του στον κόσμο...

Ο οίνος στην αρχαιότητα δείχνει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ίδια τη ζωή - και όχι μόνο με τις γιορτές - των ανθρώπων. Ακόμα και ο Ομηρος έγραψε για την "πονηριά" του πολυμήχανου Οδυσσέα,που, με τη βοήθεια του κρασιού, μέθυσε τον Πολύφημο κι έσωσε τους συντρόφους του από τη σπηλιά του Κύκλωπα. Μάλιστα, το κρασί αυτό το είχε προσφέρει στον Οδυσσέα ο Μάρωνας,ιερέας του Απόλλωνα από την Ισμαρο, τη μετέπειτα Μαρώνεια. Και ο Πολύφημος όταν ήπιε την πρώτη κούπα απ' αυτό το φλογάτο, γλυκό κρασί είπε: "Δωσ' μου κι άλλο και πες μου τ' όνομά σου ξένε, για να σου προσφέρω κι εγώ δώρο που θα σε γεμίσει χαρά. Γιατί στους Κύκλωπες, η γονιμοποιός γη δίνει κρασί από μεγάλα σταφύλια που οι βροχές του Δία διογκώνουν, αλλά τούτο είναι αμβροσία και νέκταρ των ραγών". Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη γραπτή μαρτυρία, που δείχνει ότι οι ποικιλίες αμπέλου δεν έχουν την ίδια ποιότητα, επομένως τα κρασιά που παράγονται απ' αυτές έχουν μεγάλες γευστικές διαφορές.

Μια από τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τον τρύγο υπάρχει στα κείμενα του Ησίοδου,ο οποίος, τον 7ο αιώνα π.Χ., περιέγραψε την παρασκευή του "πάσσου οίνου" της εποχής του. Ο ποιητής με την περιγραφή της θέσης των άστρων υποδηλώνει ότι ο τρύγος γινόταν κατά τη φθινοπωρινή ισημερία (στις 23 Σεπτέμβρη για τους νεότερους χρόνους). Γι' αυτό και ο Σεπτέμβρης συνεχίζεται να ονομάζεται τρυγητής. Στην κλασική Ελλάδα σπάνια συναντώνται γιορτές για τον τρύγο. Στην Αθήνα γιορτάζονταν τα Οσχοφόρια - ονομάστηκαν έτσι από τις κληματόβεργες (όσχος), οι οποίες γεμάτες σταφύλια μεταφέρονταν με πομπή από το ναό του Διονύσου στο ναό της Σκιράδος Αθηνάς.Στη Σπάρτη - στις αρχές Σεπτέμβρη - συναγωνίζονταν νέοι, που τους έλεγαν σταφυλόδρομους, στη γιορτή των Καρνείων.Ενας νέος με ταινίες δεμένες γύρω στο κεφάλι άρχιζε να τρέχει μπροστά από τους άλλους προφέροντας ευλογίες για την πόλη.

Ακόμη λιγότερα είναι τα νεοελληνικά έθιμα που συναντώνται. Στα Βούρβουρα της Κυνουρίας "άμα αποτρυγάνε, αφήνουν ένα κλήμα ατρύγητο. Πηγαίνει ένας και φέρνει ένα κανάτι νερό, αμίλητοι νίβονται όλοι απάνω στο κλήμα". Το έθιμο αυτό λέγεται ότι έφερνε γούρι για τον επόμενο χρόνο, και ότι η σοδειά του άλλου χρόνου θα ήταν καλύτερη. Στις Σαράντα Εκκλησιές,όπου η αμπελουργία βρισκόταν σε ακμή, την πρώτη μέρα του τρύγου τη χαιρετούσαν με μουσική και τραγούδια. Τη νύχτα ομάδες προσωπιδοφόρων με τύμπανα και αλαλαγμούς διασκέδαζαν μέχρι αργά το βράδυ. Στη Μεσημβρία τα σταφύλια τα κουβαλούσαν με το βουβαλάμαξο. Μπροστά πήγαιναν τα νταούλια, μέσα στο αμάξι χόρευαν οι πατητάδες, ενώ το βράδυ γινόταν μεγάλο γλέντι.

Ο Ηλίας Τσιτσέλης (1850 - 1927), γνωστός για τα "Κεφαλληνιακά σύμμεικτα" και για άλλες λαογραφικές και ιστορικές εργασίες, περιέγραφε τον τρύγο στην Κεφαλονιά και στην Πελοπόννησο, στις μεγάλες φυτείες σταφίδας. Οι τρυγητάδες με το πρώτο φως της μέρας έμπαιναν στα κτήματα, γέμιζαν ο καθένας το κοφίνι του και στη συνέχεια τα κουβαλούσαν στα αλώνια για άπλωμα. Ηταν μια δουλιά που την κρατούσαν στα χέρια τους ξωμάχοι, που τα μαλλιά τους είχαν ασπρίσει στα αμπέλια και στα αλώνια. Δίπλα τους μπουσουλώντας τη μάθαιναν και τα παιδιά.

Με τον τίτλο "Ο τρυγητός εγενικεύθη ήδη", ο Η. Τσιτσέλης έστειλε ανταπόκριση στην Αθήνα, η οποία δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίς",την Κυριακή 7 Αυγούστου του 1888. "Εις το αλώνιον - γράφει ο Η. Τσιτσέλης - τίθεται πάντοτε ο σταυρός φέρων εις τα κέρατα αυτού μία σταφίδα, τινές δε προσκαλούσι και ιερέα ίνα ραντίση δι' αγιασμού την άλωνα και τας αποθήκας". Και συνεχίζει η ανταπόκριση: "...Αι λεγόμεναι ζητείαι δίνουν και παίρνουν κατά το δη λεγόμενον. Ολαι αι μοναί, τα ερημοκλήσια και αυταί αι εκκλησίαι της πόλεως θέλουν το μερτικό των, οι δε καλόγηροι με τον κόφινον επ' ώμων διασταυρούνται πολλάκις κακήν κακώς αποπεμπόμενοι...".