Εχουν περάσει ήδη 23 χρόνια από την εξέγερση του Νοέμβρη, αλλά το Πολυτεχνείο είναι και θα είναι σύμβολο αντίστασης, αγώνα και ελπίδας. Η δύναμή του έγκειται στο γεγονός ότι δεν ήταν απλά μια αντίδραση στην τότε κατάσταση, αλλά μια πραγματική εξέγερση που πρόβαλε και απαίτησε μια άλλη πορεία για τον τόπο. Οι "ελεύθεροι πολιορκημένοι" δεν αμφισβήτησαν μόνο την καταπίεση και την τρομοκρατία της χούντας. Τα συνθήματα "Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία" και "Εξω οι ΗΠΑ - έξω το ΝΑΤΟ" σηματοδοτούν ακριβώς ότι η εξέγερση ήταν συνέχεια των μεγάλων αδικαίωτων αγώνων του λαού μας, από τη θρυλική Αντίσταση (ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ) στην περίοδο της Κατοχής, του Δημοκρατικού Στρατού και των χιλιάδων νεκρών, εκτελεσμένων, φυλακισμένων, διωγμένων και εξορισμένων αργότερα. Ηταν όμως και αποτέλεσμα της σκληρής και επίπονης αντιστασιακής δράσης στα πέτρινα χρόνια της δικτατορίας, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, αλλά και όλων των άλλων προοδευτικών πολιτών.

Σήμερα ο "Ρ" παρουσιάζει τα γεγονότα του 1973 που προηγήθηκαν και οδήγησαν στην εξέγερση. Η υπόμνησή τους έχει την αξία της, καθώς οι νέοι πρέπει να μαθαίνουν, αλλά και οι μεγαλύτεροι που τα έζησαν να θυμούνται. Τις επόμενες μέρες θα ακολουθήσουν ανάλογα δημοσιεύματα για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973.

Το 1973 η κρίση του χουντικού καθεστώτος όχι μόνο συνεχιζόταν, αλλά και βάθαινε. Αν και είχαν περάσει έξι χρόνια από το απριλιανό πραξικόπημα, το φασιστικό καθεστώς δεν είχε καταφέρει να αποκτήσει κάποια σταθερότητα ούτε λαϊκή βάση. Οξύνονται στο έπακρο τα προβλήματα της οικονομίας, που επιβαρύνουν και το βιοτικό επίπεδο του λαού. Η οικονομική κρίση - συνέπεια και της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης - αρχίζει. Ο πληθωρισμός γίνεται πιο αισθητός, ενώ ανακόπτεται και το οικοδομικό "μπουμ". Οι σκανδαλώδεις συμβάσεις με τα ξένα μονοπώλια, τα διάφορα οικονομικά σκάνδαλα (π. χ. των κρεάτων), που γίνονται γνωστά, δυναμώνουν τη λαϊκή δυσφορία και ήδη έχουμε γεγονότα που φανερώνουν πως οι αγώνες της εργατικής τάξης και των εργαζομένων περνάνε σε ανώτερες μορφές και φτάνουν μέχρι τις απεργίες. Παράλληλα, ο διεθνής περίγυρος γίνεται πιο δυσμενής για το φασιστικό καθεστώς, ενώ εμφανίζονται και εσωτερικές αντιθέσεις ανάμεσα στις διάφορες κλίκες των στρατοκρατών.

Εκεί όμως που η πολιτική της χούντας δοκιμάζεται είναι στη νεολαία και ιδιαίτερα στη σπουδάζουσα. Τα χρόνια που έχουν προηγηθεί, το φοιτητικό κίνημα - επικεντρώνοντας τους αγώνες του στην αποκατάσταση του φοιτητικού συνδικαλισμού που έχει καταργήσει η χούντα - καταφέρνει και αναδεικνύει το δικό του μαζικό φορέα, την "Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ".Σιγά σιγά ο αγώνας των φοιτητών μαζικοποιείται. Οι λίγες εκατοντάδες σπουδαστών, που ξεκίνησαν την ημινόμιμη αντιδικτατορική πάλη στις αρχές του 1972, τώρα μετριούνται σε χιλιάδες.

Η χούντα, επιδιώκοντας να χτυπήσει το φοιτητικό συνδικαλισμό και ν' αποκεφαλίσει το φοιτητικό κίνημα από την ηγεσία του, στις 12 του Φλεβάρη, δημοσιεύει το περιβόητο φασιστικό Διάταγμα 1374/73, που της δίνει το αυθαίρετο δικαίωμα να διακόπτει την αναβολή των φοιτητών από το στρατό. Στις 15 του ίδιου μήνα, προχωρεί στην εφαρμογή του με τη στράτευση 37 φοιτητών και την επομένη άλλων 51. Την προηγούμενη μέρα είχε πραγματοποιηθεί η παραβίαση του ασύλου του Πολυτεχνείου και η βάρβαρη επίθεση της Αστυνομίας με ξυλοδαρμούς, ακόμα και μέσα στα γραφεία των καθηγητών που είχε ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό και τη σύλληψη δεκάδων φοιτητών και φοιτητριών.

Η απάντηση του φοιτητικού κινήματος θα έρθει στις 21 Φλεβάρη με την κατάληψη της Νομικής.Η χούντα στέκεται πλέον αντιμέτωπη με την πιο μαζική και αγωνιστική φοιτητική εκδήλωση από την εποχή του πραξικοπήματος. Τέσσερις χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες για δύο μέρες και μια νύχτα, από το πολιορκημένο και αποκλεισμένο κτίριο της Σόλωνος, στέλνουν σε όλη την Ελλάδα το μήνυμα της αντιπαράθεσης, στο καθεστώς των μαύρων συνταγματαρχών και της χουντικής τρομοκρατίας.Από τα παράθυρα φοιτητές και φοιτήτριες γεμίζουν τους γύρω δρόμους με χειρόγραφες προκηρύξεις. Στην ταράτσα της Νομικής στήνεται χορός. Ρίχνονται συνθήματα με καθαρό αντιφασιστικό και αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο: "Κάτω η χούντα", "Εξω οι Αμερικάνοι", "Δε σε θέλει ο λαός, πάρ' τη Δέσποινα και μπρος".Τη νύχτα της 21ης προς 22α,χιλιάδες λαού ξενυχτούν γύρω από τη Νομική, διαδηλώνοντας τη συμπαράστασή τους στους αγωνιζόμενους φοιτητές, ψάλλοντας τον Εθνικό Υμνο και φωνάζοντας "Είμαστε μαζί σας!".Στις 22 Φλεβάρη, ύστερα από τις υποσχέσεις που τους δόθηκαν, οι φοιτητές εγκαταλείπουν το κτίριο και ενώνονται με χιλιάδες λαού, που διαδηλώνουν στο κέντρο της Αθήνας ως το βράδυ.Στις συμπλοκές που θα γίνουν παίρνουν μέρος ΕΣΑτζήδες που φορούν πολιτικά. Τραυματίζονται πολλοί και δεκάδες συλλαμβάνονται. Η χούντα εντείνει την τρομοκρατία και επιβάλλει ακόμα χειρότερο φίμωτρο στον Τύπο.

Ομως οι φοιτητές δεν κάμπτονται. Στις 16 του Μάρτη οργανώνεται ξανά κλείσιμο στο κτίριο της Ιατρικής και ακολουθεί μαχητική διαδήλωση. Στις 20 του ίδιου μήνα, δυόμισι χιλιάδες φοιτητές συγκεντρώνονται εκ νέου στο κτίριο της Νομικής, όπου δέχονται την επίθεση δυνάμεων της ΕΣΑ, των ΛΟΚ και της Αστυνομίας, που εισβάλλουν στη σχολή με την κάλυψη του πρύτανη. Ακολουθούν συλλήψεις και διωγμοί. Με τους φοιτητές της Αθήνας συμπαρατάσσονται και οι φοιτητές από τα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης και Πάτρας. Οι μαχητικές εκδηλώσεις συνεχίζονται και μέχρι την επέτειο του φασιστικού πραξικοπήματος. Η σπουδαστική περίοδος φτάνει στο τέλος της και το φοιτητικό κίνημα προσωρινά ανακόπτεται. Ομως παρά τις μαζικές συλλήψεις, τους σκληρούς διωγμούς και την εφαρμογή της επιστράτευσης, η χούντα δεν κατάφερε ούτε να το συντρίψει ούτε να το πισωγυρίσει.

Η αντίσταση του λαού δρα καταλυτικά στις εξελίξεις και, στο φόντο της οικονομικής κρίσης, είναι ο βασικός παράγοντας που συντελεί στην όξυνση της δοκιμασίας που διέρχεται το καθεστώς και βάζει στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της τελικής πάλης για την ανατροπή της. Η χούντα, αλλά και οι πάτρωνές τους αισθάνονται τον κίνδυνο. Αλλωστε οι αντιδικτατορικές εκδηλώσεις έχουν αγκαλιάσει ακόμα και τις Ενοπλες Δυνάμεις, με το Κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μάη.Εχουν προηγηθεί ή ακολουθούν δεκάδες κινητοποιήσεις εργατών και αγροτών. Απεργούν οι τυπογράφοι, οι τεχνικοί της "Ολυμπιακής", οι δημοσιογράφοι, οι κινηματογραφιστές, οι εργαζόμενοι στα τρόλεϊ και τη ΔΕΗ, οι αλιεργάτες της Καβάλας. Συλλαλητήρια ξεσπάνε στα Μέγαρα, για να ματαιωθεί το ξεπούλημα της γης στον τραπεζικό όμιλο του Ανδρεάδη. Στο Σκαραμαγκά και στην Ελευσίνα οι κάτοικοι ξεσηκώνονται για να εμποδίσουν τις απαλλοτριώσεις στον εφοπλιστικό όμιλο Νιάρχου. Στα Μέθανα αντιτίθενται στην ανέγερση εργοστασίου τσιμέντων από την εταιρία ΑΚΕΤ. Στο Μενίδι παλεύουν για να μπλοκάρουν τη μεταφορά του ιπποδρόμου από το Φάληρο, όπου στο χώρο που θα εκκενωθεί η πολυεθνική "Σέρατον" σχεδιάζει να εγκαταστήσει μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα.

Μετά το ψευτοδημοψήφισμα στις 29 Ιούλη και την ανάληψη από τον Παπαδόπουλο του "νέου αξιώματος" του "Προέδρου της Δημοκρατίας", ο δικτάτορας, για να χρυσώσει το χάπι, εξαγγέλλει τα πρώτα μέτρα "φιλελευθεροποίησης" του καθεστώτος. Την 1η του Οκτώβρη ανακοινώνεται ο σχηματισμός της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Η "δοτή" κυβέρνηση, που ορκίζεται μια βδομάδα αργότερα, έχει ως στόχους να προωθήσει τη δήθεν πολιτικοποίηση και να πείσει τα πολιτικά αστικά κόμματα να μπουν στο παιχνίδι της πολιτικής αναμέτρησης, όμως με τους όρους που ο ίδιος ο δικτάτορας έχει μαγειρέψει και παράλληλα να εξαγγείλει και να διεξάγει εκλογές. Στην κρίσιμη εκείνη στιγμή, η θέση του ΚΚΕ - δηλώσεις Χαρίλαου Φλωράκη στις 10 Οκτώβρη στο Λονδίνο, με τις οποίες καταγγελλόταν "η προσπάθεια εξαπάτησης της ελληνικής κοινής γνώμης με το σύνθημα των "ελεύθερων εκλογών"... Τις εκλογές αυτές τις θεωρούμε τέχνασμα της χούντας" - έπαιξε αναμφισβήτητα θετικό ρόλο για την ανάπτυξη του αντιχουντικού αγώνα και προσανατόλιζε σωστά τις αντιδικτατορικές δυνάμεις.

Στα πλαίσια αυτά της κομματικής γραμμής, η ΚΝΕ διατύπωνε τις θέσεις της και ειδικότερα αυτές που αφορούσαν το φοιτητικό κίνημα. Σε προκήρυξή του το ΚΣ της ΚΝΕ, στα τέλη Οκτώβρη, που δημοσιεύτηκε στον "Οδηγητή",συγκεκριμενοποιεί τους στόχους των αγώνων των φοιτητών στη νέα πανεπιστημιακή χρονιά. Ανάμεσα στ' άλλα αναφερόταν: "Νέοι και νέες, ενωθείτε, οργανωθείτε, αγωνιστείτε, για την ανατροπή της δικτατορίας, για μια νέα δημοκρατία, για την ειρήνη και το σοσιαλισμό... Φοιτητές, σπουδαστές τεχνικών και επαγγελματικών σχολών, μαθητές, οι πλούσιες και μεγαλειώδεις αγωνιστικές σας κινητοποιήσεις πέρυσι, που τόσο καταθορύβησαν τη φασιστική χούντα και τους πάτρωνές της και η μάχη του ΟΧΙ, που έδωσε ο λαός μας και η νεολαία του, αποτελούν τις καλύτερες εγγυήσεις ότι ο αγώνας σας για την ικανοποίηση των ζωτικών σας αιτημάτων θα συνεχιστεί πιο ρωμαλέος, καλύτερα οργανωμένος, με μεγαλύτερη συνοχή και αποφασιστικότητα. Σ' αυτόν σας τον αγώνα οι δυνάμεις του συμβιβασμού, της ηττοπάθειας, του εφησυχασμού, της διάσπασης, της κάθε είδους υπονόμευσης και κάθε προβοκάτορας πρέπει να συντριβούν στη γρανιτένια ενότητά σας, στις συσπειρωμένες δυνάμεις σας γύρω από τα καυτά και κοινά ζητήματά σας και τους συνεπείς εκφραστές σας. Το κλειδί για την επιτυχία του αγώνα σας - τόνιζε η ΚΝΕ - βρίσκεται στη σωστή σύνδεση και το συντονισμό με τον ασταμάτητο αγώνα, που διεξάγει η εργατική νεολαία και όλος ο λαός μας, με επικεφαλής την εργατική τάξη και το κόμμα της το ΚΚΕ".Παράλληλα με το ζήτημα της σύνδεσης με τους αγώνες ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, η ΚΝΕ καλούσε τη σπουδάζουσα νεολαία να παλέψει και για τα παρακάτω συγκεκριμένα αιτήματα, πολλά από τα οποία παραμένουν και σήμερα επίκαιρα: "Για τον εκδημοκρατισμό και εκσυγχρονισμό της παιδείας. Για την ελεύθερη λειτουργία και αυτοτέλεια των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και την κατάργηση του φασιστικού νόμου 180. Για ακαδημαϊκές και συνδικαλιστικές ελευθερίες και την κατάργηση του φασιστικού νόμου 93 και του "Σπουδαστικού" της Ασφάλειας. Για την κατάργηση των αντιδραστικών κανονισμών στα Γυμνάσια και τις Σχολές. Για την κατάργηση των φασιστικών νόμων 720 και 1374 και την επιστροφή όλων των στρατευμένων φοιτητών στα μαθήματά τους. Για την επαναφορά των διωχθέντων για πολιτικούς λόγους φοιτητών στις σπουδές τους. Για την ουσιαστική δωρεάν παιδεία, με την αύξηση των δαπανών για την παιδεία σε 16% και την κατάργηση του ιδιωτικού τομέα και άμεσα των ιδιωτικών τεχνικών και επαγγελματικών σχολών. Για μείωση της στρατιωτικής θητείας σε 12 μήνες".