Από το ξεκίνημα του 19ου αιώνα, παράγονται φαρμακευτικές ουσίες στο όνομα της θεραπείας τοξικομανών. Το, κάθε φορά, "νέο φάρμακο" προωθείται στην αγορά από μία μεγάλη φαρμακευτική εταιρία, προκειμένου να θεραπεύσει τοξικομανείς που δημιούργησε το προϊόν μιας άλλης εταιρίας. Στη συνέχεια, αποδεικνύεται ότι και αυτή η νέα ουσία οδηγεί στη δημιουργία νέας ομάδας εξαρτημένων ατόμων. Είναι, δηλαδή, φαύλος κύκλος.

Περίπου δύο αιώνες μετά, η χώρα μας μπαίνει στην εποχή της μεθαδόνης. Η πολιτική των υποκαταστάτων συνεχίζεται. Σύμφωνα με την ιστορία, η πολιτική αυτή, όχι μόνο δεν έχει δώσει λύσεις στο πρόβλημα, αντίθετα, το διαιωνίζει. Και η ιστορία των φαρμάκων που λειτούργησαν αρχικά ως υποκατάστατα, έχει ως εξής:

• Στις αρχές του 1800, στις ΗΠΑ, υπήρχαν αρκετές χιλιάδες οπιομανών. Το 1805 παράγεται για πρώτη φορά το εκχύλισμα μορφίνης και αργότερα η κωδεφινη. Και τα δύο χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα για το βήχα, τους πόνους και την οπιομανία.
• Το 1856 εμφανίζεται η ενέσιμη μορφίνη, που χρησιμοποιείται σαν αναλγητικό στον αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο και δημιουργεί χιλιάδες μορφινομανείς. Επόμενη ανακάλυψη, η κοκαφινη, που χρησιμοποιείται στη θεραπεία μορφινομανών και εξαρτημένων, από την κωδεφινη, ατόμων.
• Στα τέλη του 19ου αιώνα, στις ΗΠΑ, υπάρχει μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα από τους μορφινομανείς, εξαρτημένους από κωδεφινη και χρήστες κοκαφινης. Φαρμακοβιομηχανίες αναλαμβάνουν να "λύσουν" το πρόβλημα. Ετσι, το 1898, η "Μπάγιερ" εισάγει στην αγορά παράγωγο της μορφίνης, την ηρωίνη. Πουλιέται ελεύθερα και η "Μπάγιερ" τη διαφημίζει σαν το ειδικό φάρμακο για κάθε μορφή τοξικομανίας. Το 1914 καταμετριούνται μόνο στις ΗΠΑ 200.000 ηρωινομανείς. Το 1915 απαγορεύεται η πώληση της ηρωίνης χωρίς ιατρική συνταγή. Μέχρι το 1924, η χορήγηση της ηρωίνης συνεχίζεται από ιδιωτικές κλινικές σε ημερήσια δόση συντήρησης. Σύντομα διαπιστώνεται ότι μεγάλες ποσότητες ηρωίνης διοχετεύονται στη μαύρη αγορά, και το 1924 με το επίσημο αιτιολογικό ότι υπάρχει μεγάλη διαρροή ηρωίνης, οι κλινικές αυτές κλείνουν.

Στη δεκαετία 1920 - 1930, πολλοί προτείνουν τη χρήση οπιούχων στη θεραπεία των αλκοολικών. Η προσπάθεια αποτυγχάνει. Το 1943 παράγεται από γερμανική φαρμακευτική εταιρία η μεθαδόνη, που τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια κυκλοφορεί ελεύθερα και διαφημίζεται σαν ισχυρό αναλγητικό. Η συνολική της φαρμακευτική δράση είναι όμοια με της ηρωίνης. Οι δύο βασικές διαφορές τους είναι ότι η μεθαδόνη δρα και μετά από στοματική λήψη και η διάρκεια δράσης της μετά από μία λήψη φτάνει τις 16 ώρες. Η διοχέτευσή της στην αγορά δημιούργησε χιλιάδες τοξικομανείς και αποδείχτηκε εξίσου εξαρτητική με την ηρωίνη και τη μορφίνη.

Η δεκαετία του '50 ανήκει στα ψυχοφάρμακα. Γίνονται προσπάθειες θεραπείας των εξαρτημένων, από ηρωίνη, ατόμων με εγκλεισμό τους στα ψυχιατρεία για μεγάλο χρονικό διάστημα και παράλληλη χορήγηση ψυχοφαρμάκων. Ούτε αυτή η θεραπεία απέδωσε.

Το 1963, δύο Αμερικανοί επιστήμονες εισάγουν και προωθούν τα προγράμματα μεθαδόνης. Ο "βρόμικος πόλεμος" των ΗΠΑ στο Βιετνάμ οδήγησε στη ραγδαία εξάπλωση της ηρωίνης και μέσα στις ΗΠΑ. Η κοινή γνώμη πιέζει για λήψη θεραπευτικών μέτρων και το 1958 αρχίζουν προσπάθειες πρώην τοξικομανών και επαγγελματιών στον κλάδο υγείας, που εγκαταλείπουν την παθητική τους στάση για τη χρήση αποτελεσματικών ψυχοθεραπευτικών τεχνικών. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα πρώτα τέτοια μοντέλα έχουν εντυπωσιακά αποτελέσματα, αλλά και δύο "μειονεκτήματα": Κοστίζουν και διαρκούν πολύ - περίπου δύο χρόνια. Ετσι, η επιχειρηματολογία των δύο Αμερικανών που προώθησαν τα προγράμματα μεθαδόνης είναι ακλόνητη για τον μέσο Αμερικανό φορολογούμενο: Ενας ηρωινομανής κοστίζει (διαρρήξεις, βλάβες ξένων περιουσιών, μη συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία) 30.000 δολάρια το χρόνο, ενώ μέσα σε πρόγραμμα μεθαδόνης μόνο 1.300 δολάρια.

Σήμερα, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο μύθος του "μαγικού" φαρμάκου που θα βοηθούσε στην επίλυση ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, κατέρρευσε. Αφησε όμως πίσω του μια επικίνδυνη πραγματικότητα. Οι μεθαδονομανείς στις ΗΠΑ υπολογίζονται σε πάνω από 150.000, ενώ οι ηρωινομανείς ξεπερνούν τις 700.000.

Ελενα ΦΥΝΤΑΝΙΔΟΥ