"Τον ίδιο χειμώνα οι Αθηναίοι, ακολουθώντας την πατροπαράδοτη συνήθεια, τέλεσαν δημόσια την ταφή εκείνων που πρώτοι σκοτώθηκαν σε αυτόν τον πόλεμο. Η ταφή γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο: φτιάχνουν μια σκηνή και εκθέτουν τα οστά των νεκρών για δύο μέρες, και ο καθένας φέρνει στον δικό του κάτι, αν θέλει. Κι όταν έρθει η ώρα της εκφοράς, αμάξια μεταφέρουν κυπαρισσένια φέρετρα, ένα για κάθε φυλή. Τα οστά του καθενός είναι μέσα στο φέρετρο της φυλής του. Ενα όμως φέρετρο άδειο, στρωμένο, το μεταφέρουν στα χέρια. Είναι των αφανών, εκείνων που τα σώματα δε βρέθηκαν να τα σηκώνουν. Την εκφορά παρακολουθεί όποιος θέλει, πολίτης και ξένος. Στον τάφο βρίσκονται και περιμένουν και γυναίκες από τους συγγενείς που στήνουν θρήνο. Τους αποθέτουν λοιπόν στο δημόσιο νεκροταφείο, που βρίσκεται στο πιο ωραίο προάστιο της πόλης και σ' αυτό κάθε φορά θάβουν τους νεκρούς πολέμου, εκτός από εκείνους που έπεσαν στο Μαραθώνα. Εκείνων την παλικαριά την έκριναν ξεχωριστή και τους έκαμαν τον τάφο στον τόπο της μάχης. Και όταν τους σκεπάσουν με το χώμα, ένας άντρας ορισμένος από την πολιτεία, που και για πολύ συνετό τον ξέρουν και επιβάλλεται με το κύρος του, λέει γι' αυτούς τον επαινετικό λόγο που ταιριάζει. Μετά φεύγουν. Ετσι γίνεται η ταφή. Κι όσο κρατούσε ο πόλεμος, όσες φορές τους τύχαινε να 'χουν νεκρούς, ακολουθούσαν τη συνήθεια. Γι' αυτούς λοιπόν τους πρώτους νεκρούς ορίστηκε να μιλήσει ο Περικλής του Ξανθίππου".Αυτά γράφει ο Θουκυδίδης στο 2ο τόμο της Ιστορίας του.

...Και ο Περικλής μετά τον ενταφιασμό των οστών των νεκρών του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού Πολέμου "προήλθεν από του Σήματος" για να μιλήσει. Αλλά, εμείς, οι νεότεροι Αθηναίοι γνωρίζαμε το Σήμα μόνο από τις πηγές. Ο Θουκυδίδης,ο Λυσίας,ο Παυσανίας έγιναν πολύτιμα αναγνώσματα για τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους. Οι αρχαιολόγοι, όμως, έπρεπε να αναζητήσουν τις απτές αποδείξεις των πηγών. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τις απτές αποδείξεις της ίδιας της ιστορίας. Σε διάστημα 35 χρόνων ανασκαφών η σκαπάνη αποκάλυπτε μόνο ενδείξεις, που απαντούσαν στο ερώτημα από πού έως πού εκτεινόταν το Δημόσιο Σήμα, η περίφημη οδός με τους τάφους ανδρών επιφανών και νεκρών των πολέμων. Αν και οι αρχαίοι συνήθιζαν να θάβουν τους νεκρούς τους έξω από τα τείχη και κατά μήκος των δρόμων, η ταφή στο Δημόσιο Σήμα ισοδυναμούσε με απόδοση ιδιαίτερων τιμών,γι' αυτό και εκεί δε θα βρούμε ιδιωτικές ταφές. "Εκ των πολυαρίθμων ιστορικών μνημείων του έξω Κεραμεικού, όστις ήτο η μεγαλοπρεπεστέρα των οδών της καθόλου αρχαιότητας και ιστορικοτέρα συμπάσης της ανθρωπίνης ιστορίας, ελάχιστα μόνο ίχνη έχουσιν έλθει εις φως",έγραφε ο αρχαιολόγος Α. Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός.

Ανάμεσα στα ελάχιστα ίχνη είναι το πολυάνδριο των Λακεδαιμονίων, που το συναντάμε βγαίνοντας από το Δίπυλο με κατεύθυνση προς την Ακαδήμεια. Αυτή άλλωστε είναι η έκταση της οδού του Δημοσίου Σήματος. Αλλά ο τάφος των Λακεδαιμονίων είναι μνημείο ταφής σωμάτων και όχι της τέφρας των πεσόντων. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο "Πάτριος Νόμος" έλεγε ότι ως ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης στους νεκρούς των πολέμων προέθεταν τα οστά τους για τρεις μέρες και οι συγγενείς απέθεταν προσφορές. Και σύμφωνα με τον Παυσανία στο Δημόσιο Σήμα βρίσκονται τα ιερά της Καλλίστης και Αρίστης, οι τάφοι του Σόλωνα, του Χαβρία, του Φορμίωνος, του Κλεισθένη, του Νικία, μνημεία των πεσόντων στην Ολυνθο, στον ποταμό Ευρυμέδοντα, στη Χαιρώνεια, στην Αμφίπολη κ.ά.

Τα πρώτα ταφικά μνημεία αυτού του τύπου ταφών, που χρονολογούνται στον 5ο αι. π.Χ.,έφερε στο φως η Γ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στην ανασκαφή που διενεργούσε επί της οδού Σαλαμίνος 35,η αρχαιολόγος της Εφορείας Χάρις Στούπα.Στην έκθεση, εξάλλου, της ανασκαφέα στο κεφάλαιο της τεκμηρίωσης αναφέρεται: "Ο ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός καμένων οστών (που αποδίδονται σε αρκετούς σκελετούς στιβαρών ανδρών) στις επιχώσεις των χώρων και κυρίως στην κατά χώραν στρώση, με κτερίσματα χωρίς ίχνη καύσης (που παραπέμπει σε πιθανή μεταφορά νεκρών από μακρινό σημείο), ο μεγάλος αριθμός ταφικών αγγείων και οστράκων (ερυθρόμορφων και λευκών ληκύθων) με σκηνές μάχης και αποχαιρετισμού, ο αποκλεισμός της ταύτισης των αρχιτεκτονικών στοιχείων με ναόσχημο κτίσμα, η μορφολογική ομοιότητα των κτισμάτων με τάφους τύπου "θήκης" και ο υπόγειος - εντός ορύγματος - χαρακτήρας του μνημείου, οδηγούν στο να αναγνωριστούν τα αποκαλυφθέντα αρχαία ως πολυάνδρια".

Πιο συγκεκριμένα, αποκαλύφθηκαν πέντε ταφικά μνημεία, από τα οποία τα δύο είναι τα καλύτερα διατηρημένα. Είναι αυτά των οποίων η περαιτέρω μελέτη και ανασκαφή σύμφωνα με την αναφορά της Γ ΕΠΚΑ "θα οδηγήσει και σε συγκεκριμένη ταύτιση με τους χώρους ταφής των νεκρών, των οποίων τα καμένα οστά μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν εν τιμή από τα πεδία των μαχών του γ τετάρτου του 5ου αι. π.Χ., της εποχής δηλαδή που οριοθετείται από τις μεγάλες συγκρούσεις που προκάλεσε η αθηναϊκή επεκτατική πολιτική, οδηγώντας τα πράγματα στην έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου με τις πολύνεκρες μάχες των πρώτων ετών του".Με άλλα λόγια, η συνέχιση της έρευνας ενδεχομένως να αποδείξει ότι πρόκειται για τους νεκρούς για τους οποίους ο Περικλής είπε "ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος" εκφωνώντας τον "Επιτάφιο". Σημειώνεται ότι τα δύο αυτά ταφικά μνημεία συνεχίζονται στο όμορο οικόπεδο, ενώ ο χαρακτηρισμένος τοίχος προσόψεως επί της Σαλαμίνος εμπόδισε την πλήρη ανασκαφική έρευνα του ενός τάφου. Επίσης, στα δύο από τα πέντε αρχαία ορύγματα δεν ήταν δυνατόν να συνεχιστεί η έρευνα για λόγους ασφάλειας των παρακείμενων κτισμάτων.

Τα στοιχεία ωστόσο της ανασκαφής, σύμφωνα με την έκθεση της τεκμηρίωσης, συνδέονται με το παραπάνω κείμενο του Θουκυδίδη ως εξής: τα καμένα οστά με τα χωρίς ίχνη καύσης κτερίσματα υπογραμμίζουν τη μετά την καύση κτέριση των νεκρών. Τα ίχνη στο βόρειο τμήμα του ταφικού μνημείου Α,που υποδηλώνουν το διαχωρισμό του τουλάχιστον σε δύο χώρους, πιθανότατα συνδέονται με τον ενταφιασμό των πεσόντων κατά φυλές. Και τέλος, η χρονολόγηση των κτερισμάτων και των οστράκων των επιχώσεων των "τάφρων θεμελίωσης" των τοίχων των μνημείων τοποθετούν το ταφικό συγκρότημα στο γ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.

Υστερα από τα παραπάνω είναι φανερό ότι αλλάζουν τα σχέδια των ιδιοκτητών του οικοπέδου - Θεατρικός Ομιλος "Σχεδία" - για ανέγερση θεάτρου. Η Γ ΕΠΚΑ τονίζει άλλωστε ότι: "Η ορθή αντιμετώπιση ενός τέτοιου ευρήματος είναι μόνο η απαλλοτρίωση και η μετατροπή του χώρου σε αρχαιολογικό, δεδομένου ότι πρόκειται για το μοναδικό εκτός Χώρου Κεραμεικού τμήμα του Δημοσίου Σήματος που με βεβαιότητα ταυτίζεται. Δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ούτε ως πιθανότητα η κατάχωση των αρχαίων ή η εν μέρει θεμελίωση εντός αυτών προς όφελος της οικοδομής. Είναι βέβαιο ότι η ανασκαφή της Γ Εφορείας προσέφερε ένα ακόμη σημαντικό μνημείο, έναν ιερό τόπο, που η σημασία του δεν είναι μικρότερη από εκείνη της Παλαίστρας του Γυμνασίου του Λυκείου".

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ