Μετά από δέκα χρόνια σχεδόν απεριόριστης κυριαρχίας, με απόλυτη πλειοψηφία, του κυβερνώντος Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (PDS) υπό τον πρωθυπουργό Ανιμπάλ Καβάκο Σίλβα, για πρώτη φορά, διαφαίνεται στον ορίζοντα, αν και, προς το παρόν, θεωρητικά, η πιθανότητα μιας εναλλαγής στην εξουσία. Την καθοριστική ώθηση για τα παραπάνω έδωσε ο ίδιος ο Καβάκο Σίλβα, όταν, εντελώς αιφνιδιαστικά, ανακοίνωνε, στα τέλη Γενάρη, ότι δεν πρόκειται να θέσει υποψηφιότητα, ούτε για την προεδρία του κόμματός του, αλλά ούτε και για την πρωθυπουργία της χώρας.

Το PDS προσπάθησε, στο πρόσφατο συνέδριό του, να καλύψει στα γρήγορα το κενό που δημιουργήθηκε. Με την εσπευσμένη εκλογή νέου προέδρου του κόμματος, και διαδόχου του Καβάκο Σίλβα στη θέση του πρωθυπουργού, σε περίπτωση νίκης στις εκλογές το φθινόπωρο, θέλησε να επιδείξει συνέχεια και δυνατότητα δράσης, ταυτόχρονα. Στο συνέδριο, ωστόσο, βγήκαν στην επιφάνεια τα μέχρι τότε υποβόσκοντα προβλήματα του κυβερνώντος κόμματος. Μετά από ώρες εκρηκτικών συζητήσεων, ο υπουργός Αμυνας Φερνάντο Νογκέιρα κατάφερε να νικήσει τον ανταγωνιστή του υπουργό Εξωτερικών Ζοσέ Μανουέλ Ντουράο με την πολύ μικρή διαφορά των 519 υπέρ και 486 (!) κατά.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, με ηγέτη του τον Αντόνιο Γκουτιέρες, ελπίζει να καταφέρει να κερδίσει στις ερχόμενες βουλευτικές εκλογές. Από την άλλη πλευρά, το PDS πιέζει τον Καβάκο Σίλβα να θέσει υποψηφιότητα για το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας, αφού ο μέχρι τώρα ένοικος του γραφικού προεδρικού "Παλάσιο Μπελέμ" Μάριο Σοάρες δεν μπορεί, μετά από δύο θητείες, να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα. Σημειώνουμε εδώ ότι ο σημερινός Πρόεδρος της Πορτογαλίας προέρχεται από το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Οπως τα υπολογίζει το PDS, σε περίπτωση νίκης του Νογκέιρα, στην πρωθυπουργία, και του Καβάκο Σίλβα, στην προεδρία, θα μπορούσε, επί τέλους, να κυβερνά μόνο του χωρίς προεδρικές πλαγιοβολές.

Ασταθές υπόβαθρο μιας νευρικής ατμόσφαιρας

Τα εσωτερικά προβλήματα του PDS αυξάνουν τις πιθανότητες νίκης στις επόμενες βουλευτικές εκλογές, για το δεύτερο μεγάλο κόμμα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS), ένα μάλλον δεξιό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Οχι, όμως, μόνα τους. Μαζί τους, το ίδιο κάνει και μια ήδη διαφαινόμενη οικονομική ύφεση. Δεν πρόκειται για απλή κυκλική κρίση. Πρόκειται για μια κρίση προσαρμογής σε μια νέα φάση της εξέλιξης της χώρας και είσοδο σε ένα άγνωστο και μάλλον απειλητικό μέλλον.

Αν και η Πορτογαλία παρουσιάζει αυτή την εποχή ένα ποσοστό πληθωρισμού της τάξης του 4,5%, σε αντίθεση με το 12% που εμφάνιζε πριν πέντε χρόνια, και, επί πρωθυπουργίας του Καβάκο Σίλβα, ξεπέρασε στο κατά κεφαλήν εισόδημά της την Ελλάδα, ωστόσο, το τελευταίο είναι κατά 40% χαμηλότερο από το μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η ανεργία, που αυτή την εποχή κυμαίνεται στο 7,5%, αυξάνεται και πάλι απειλητικά.

Το μέχρι πρόσφατα προνόμιο της Πορτογαλίας ως χώρας φθηνών εργατικών χεριών φαίνεται να χάνεται από τις "ανταγωνιστικές", σ' αυτό το θέμα, χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Τα κονδύλια της ΕΟΚ, που μπήκαν άφθονα στη χώρα από την ένταξή της στην Κοινότητα το 1986, παρουσιάζουν ήδη έντονα συμπτώματα εξάντλησης και θα έχουν πια εξαντληθεί τελείως μέχρι το 2000. Το αργότερο τότε, θα πρέπει η Πορτογαλία να σταθεί απροστάτευτη στον γνωστό"ανταγωνισμό της εκτόπισης" μέσα στην ΕΕ. Οικονομικοί παράγοντες συνιστούν από τώρα στην Πορτογαλία να περιοριστεί στο μέλλον σε "παραδοσιακούς" τομείς, όπως ο τουρισμός, η οινοποιία και η φελουργία. Η προσαρμογή, όμως, στα επίπεδα της ΕΕ θα πάρει αναμφίβολα πολύ χρόνο ακόμα. Για να μην πούμε ότι όλο και πιο πολλοί αναρωτιούνται σήμερα στην Πορτογαλία μήπως η ΕΕ δεν ήταν τόσο αφελής, δίνοντας αφειδώς τα κονδύλιά της. Η εισροή αυτή, αφ' ενός, κατέστρεψε σχεδόν όλους τους παραδοσιακούς κλάδους και, από την άλλη, συνήθισε την πορτογαλική κοινωνία να ζει με πίστωση. Μήπως, άραγε, είναι πολύ αργά για οποιαδήποτε αναπροσαρμογή;

Υπάρχουν, όμως, και άλλες εξελίξεις.

Επιστροφή των δεινοσαύρων

Αυτόν τον καιρό, συντελείται στην Πορτογαλία, σχεδόν απαρατήρητα από την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, μία αλλαγή. Η διανόηση της χώρας την αποκαλεί ειρωνικά "Reconquista" (επανάκτηση), υπαινιγμός που έχει σχέση με τη χριστιανική επανάκτηση της Ιβηρικής Χερσονήσου από τους Μαυριτανούς πριν από 800 περίπου χρόνια. Οι Πορτογάλοι κομμουνιστές μιλούν για "Contra - Revolucao", αντεπανάσταση.

Οταν, στις 25 Απρίλη 1974, στις 0.30, ένας εκφωνητής του καθολικού ραδιοφωνικού σταθμού "Radio Renascenca" διάβασε την πρώτη στροφή του τραγουδιού "Grandola vila morena" και αμέσως μετά ακούστηκε το ίδιο το τραγούδι που ερμήνευε ο δημιουργός του Ζοσέ Αφόνσο, αυτό δεν ήταν μόνο το σινιάλο για την ανατροπή της πιο παλιάς φασιστικής δικτατορίας στην Ευρώπη (48 χρόνια). Η "επανάσταση των γαριφάλων" σήμανε και την ήττα των μέχρι τότε πανίσχυρων δυναστειών της Πορτογαλίας. Οι Σαμπαλιμό, οι Μέλο, οι Εσπίριτου Σάντου και οι Κίνα συγκέντρωναν σχεδόν ολόκληρη την οικονομική και πολιτική εξουσία της χώρας στα χέρια τους. Μονοπωλούσαν τράπεζες και ασφάλειες, αγόραζαν εφημερίδες και μοιράζονταν με ξένα μονοπώλια τον έλεγχο της πορτογαλικής βιομηχανίας. Ετσι, για παράδειγμα, η μονοπωλιακή μονάδα CUF της οικογένειας Μέλο κατείχε μόνη της το 1/10 του εθνικού κεφαλαίου.

Την άνοιξη του 1975, αμέσως μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα δεξιών και φασιστών αξιωματικών της 11ης Μάρτη, το Επαναστατικό Συμβούλιο, που μόλις είχε συσταθεί, αποφάσισε την κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος, των ασφαλειών και των εταιριών που ελέγχονταν από αυτές. Αργότερα, υπό την πρωθυπουργία του Βάσκο Γκονσάλβες, ακολούθησε η κρατικοποίηση των στρατηγικών βιομηχανικών κλάδων (του πετρελαϊκού τομέα, του τσιμέντου, της πετροχημείας, της χαλυβουργίας, της μεταλλουργίας, των μεταφορικών εταιριών, καθώς και της αεροπορικής εταιρίας TAP). Ωστόσο, δύο χρόνια μετά, με την επαναλειτουργία του Χρηματιστηρίου της Λισαβόνας, ξεκίνησε η πολιτική της "καπιταλιστικής επανάκτησης". Σιγά σιγά, ο ένας κρατικοποιημένος βιομηχανικός κλάδος μετά τον άλλον περνούσε σε ιδιωτικά χέρια.

Σήμερα, 20 και πλέον χρόνια μετά την επανάσταση του Απρίλη, φαίνεται να ξαναδημιουργούνται οι παλιές αυτοκρατορίες. Υπό την πρωθυπουργία του Ανιμπάλ Καβάκο Σίλβα και με δική του προσωπική καθοδήγηση, οι "δεινόσαυροι" της Πορτογαλίας ξαναπαίρνουν πίσω αυτά που τους είχε αφαιρέσει η επανάσταση.

Ο Αμπέλ Ματέους της Τράπεζας της Πορτογαλίας μιλάει για μία νέα "διαδικασία συγκέντρωσης", που συντελείται αυτό τον καιρό. Ακόμα και οικονομικοί παράγοντες της χώρας δε βλέπουν με πολύ καλό μάτι την επιστροφή των παλιών οικογενειών, αφού, με αυτόν τον τρόπο, εμποδίζεται, για να μην πούμε ότι καθίσταται εντελώς αδύνατη, η δημιουργία, που μόλις είχε ξεκινήσει, ενός νέου τύπου Πορτογάλων επιχειρηματιών, αφού, στους νέους αυτούς επιχειρηματίες, σε αντίθεση με τους "δεινοσαύρους", λείπει κυρίως ένα πράγμα: Το κεφάλαιο.

Οπως και αν έχει το πράγμα, η εξέλιξη αυτή, όπου συνυπάρχουν η απώλεια των οικονομικών στηριγμάτων της και η ένταση των ανταγωνισμών στην κορυφή, δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική για την Πορτογαλία.

Γιάννα ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ