Ο 17χρονος Ε. Κ. εισάγεται, στις 4 Μάη 1994, στο Ιδρυμα Επαγγελματικής Αγωγής Αρρένων Κορυδαλλού για απόπειρα κλοπής. Ενα χρόνο μετά τον εγκλεισμό του, ο ανήλικος παραβάτης είχε αφομοιώσει την "επαγγελματική αγωγή", όπως αυτή παρέχεται στο εν λόγω Ιδρυμα. Εμαθε να κλέβει από επαγγελματίες του είδους, παρακολούθησε σεξουαλικές παρεκτροπές και κακοποιήσεις, έμαθε να βρίζει χυδαία και να βασανίζει τους πιο αδύναμους απ' αυτόν, ενώ η "ολοκλήρωση" της προσωπικότητάς του ήρθε, όταν δοκίμασε τα πρώτα ναρκωτικά του χάπια...

Και μόνο αυτή η περίπτωση του 17χρονου, έτσι όπως την έζησε ο παιδοψυχίατρος Εμμανουήλ Ατσαλάκης, που εργάστηκε για ένα χρόνο στο συγκεκριμένο Ιδρυμα και την περιγράφει στην αναφορά του προς το υπουργείο Δικαιοσύνης, είναι αρκετή για να τον κάνει να τονίσει: "Τα Ιδρύματα Αγωγής είναι σχολεία εγκληματικότητας κι είναι επιτακτική ανάγκη το άμεσο κλείσιμό τους. Θεωρώ το όλο κλίμα και πλαίσιο που λειτουργεί συγκεκριμένα το Ιδρυμα Αρρένων Κορυδαλλού εντελώς παρανοϊκό και επικίνδυνο για τους ανηλίκους".Η αναφορά αυτή είδε το φως της δημοσιότητας τις προηγούμενες μέρες και επιβεβαίωσε απλά αυτό που αποτελεί κοινή πεποίθηση. Οτι, δηλαδή, το σωφρονιστικό σύστημα είναι σάπιο και μαζί του προφανώς και τα Ιδρύματα Αγωγής Ανηλίκων. Ο παιδοψυχίατρος, ωστόσο, δε στέκεται μόνο στην περίπτωση του 17χρονου. Περιγράφει την κατάσταση του Ιδρύματος Αρρένων Κορυδαλλού με τα μελανότερα χρώματα και ζητά από την πολιτεία, την οποία σωστά θεωρεί ως βασική υπεύθυνη αυτής της κατάστασης, να επανεκτιμήσει το σωφρονιστικό σύστημα που αντιμετωπίζει τα θέματα της παραβατικότητας των εφήβων, να καταργήσει τα Ιδρύματα Αγωγής και να τα αντικαταστήσει με άλλες υπηρεσίες του τύπου των Θεραπευτικών Κοινοτήτων.

...Το κτίριο που στεγάζει το Ιδρυμα είναι προπολεμικό και στην Κατοχή χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς σαν αποθήκη. Είναι ένα μισοεγκατελειμμένο, ερειπωμένο κτίριο, που από μόνο του δημιουργεί αισθήματα εγκατάλειψης και απελπισίας, ειδικά το χειμώνα. Στο ισόγειο είναι τα γραφεία των υπαλλήλων με κλειστές πόρτες και σόμπες σε κάθε δωμάτιο. Ο πρώτος όροφος είναι άδειος και εγκατελειμμένος. Στο δεύτερο όροφο διαμένουν οι ανήλικοι σε άθλια δωμάτια με σπασμένα τζάμια και πόρτες, εκτεθειμένοι στο κρύο και στον άνεμο. Τα καλοριφέρ άναψαν για πρώτη φορά το Δεκέμβρη. Οι ηλιακοί θερμοσίφωνες που τοποθετήθηκαν πριν χρόνια δε λειτούργησαν ποτέ! Εδώ και χρόνια δεν υπάρχουν καθαρίστριες, ούτε μαγείρισσα ή τραπεζοκόμος. Στην τραπεζαρία κάνουν βόλτα οι κατσαρίδες και πρόσφατα βρέθηκαν κόπρανα στο ντουλάπι με τα πιάτα. Είναι οι πρώτες εικόνες, έτσι όπως δίνονται από τον παιδοψυχίατρο, οι οποίες, παρά το ότι ακόμα δεν αγγίζουν την ουσία του θέματος, σε προετοιμάζουν γι' αυτό που θα ακολουθήσει.

Το μοναδικό έργο των ανηλίκων είναι η καθαριότητα αυτού του τεράστιου ερειπωμένου κτιρίου. Βέβαια, στην καθαριότητα δουλεύουν οι τσιγγάνοι και οι αδύναμοι, οι "μάγκες" κοιμούνται ως το μεσημέρι. Αρκετές ώρες το 24ωρο, ιδίως το απόγευμα και το βράδυ, οι ανήλικοι μένουν μόνοι χωρίς κανένα πρόγραμμα με ένα συνήθως παιδονόμο, κυρίως γυναίκα. Τα αγαπημένα τους θέματα για συζήτηση είναι οι κλοπές που έχουν κάνει, τα χάπια ή άλλα ναρκωτικά που έχουν δοκιμάσει και, βέβαια, το σεξ. Εξάλλου οι περισσότερες βρισιές και απειλές που χρησιμοποιούν είναι γύρω από το σεξ. Συχνά από τα λόγια φτάνουν στα έργα, με αποτέλεσμα να γίνονται βιασμοί, σεξουαλικές κακοποιήσεις και ομαδικοί αυνανισμοί. Αρκετοί ανήλικοι έχουν βιαστεί και πριν την εισαγωγή τους στο Ιδρυμα. Αργότερα γίνονται και οι ίδιοι βιαστές, ανακυκλώνοντας τοφαύλο κύκλο της βίας.

Για τα ναρκωτικά, ο Ε. Ατσαλάκης σημειώνει: "Περισσότεροι από τους μισούς ανήλικους του Ιδρύματος, κάνουν συστηματική χρήση χαπιών σε μεγάλες ποσότητες. Κυρίως "Αρντάν" και "Υπνοστεντόν". Συνήθως τα αγοράζουν στην Ομόνοια με χρήματα που παίρνουν από το ταμείο ψυχαγωγίας του Ιδρύματος! Αρκετές φορές τα φέρνουν μέσα στο Ιδρυμα για να κεράσουν τους φίλους τους. Τα ανωτέρω χάπια δημιουργούν εθισμό. Το δε στερητικό σύνδρομο είναι πιο επικίνδυνο από το αντίστοιχο της ηρωίνης. Στις 15/2/1993 ανήλικος υπό την επήρεια "Υπνοστεντόν" προσπάθησε να μαχαιρώσει τη διευθύντρια... Τα ίδια φάρμακα, εξάλλου, χρησιμοποιούν οι ανήλικοι και στις απόπειρες αυτοκτονίας".

Εύγλωττο, φυσικά, είναι το ερώτημα που προκύπτει από τα παραπάνω: Μπορούν τα παιδιά με τόση άνεση να βγαίνουν έξω από το Ιδρυμα, να πηγαίνουν για "ψώνια" στην Ομόνοια με λεφτά που κλέβουν από το ταμείο... ψυχαγωγίας του Ιδρύματος και να μπάζουν με χαρακτηριστική άνεση ναρκωτικά σ' ένα χώρο - υποτίθεται - επαγγελματικής αγωγής; Την απάντηση δίνει πάλι ο παιδοψυχίατρος: "Μητέρες αναφέρουν ότι είδαν τα παιδιά τους να περιφέρονται στους δρόμους ενώ "θεωρητικά" ήταν στο Ιδρυμα. Και βέβαια δε γυρίζουν όλοι μετά τη διαφυγή τους στο Ιδρυμα. Μερικοί ανήλικοι ζουν και κοιμούνται στους δρόμους. Αλλους τους συλλαμβάνει η Αστυνομία, συνήθως μετά από νέα κλοπή. Και μερικοί γυρνούν όταν κινδυνεύουν στον έξω κόσμο, ή μόνο για να πλυθούν, να φάνε και να ξαναφύγουν".

Οσο για το προσωπικό του Ιδρύματος, ο Ε. Ατσαλάκης σημειώνει: "Θεωρώ το προσωπικό του Ιδρύματος, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ακατάλληλο για την αγωγή ανηλίκων, πολύ δε περισσότερο για την αγωγή παραπτωματικών εφήβων. Οι παιδονόμοι, χωρίς καμιά εκπαίδευση, είναι ανεπαρκείς στο ρόλο τους, και ακατάλληλα πρότυπα για τους ανήλικους. Η κοινωνική υπηρεσία απαρτίζεται από κοινωνικές λειτουργούς ιδρυματοποιημένες, απογοητευμένες, βραχυκυκλωμένες στη γραφειοκρατία των δικαστηρίων, χωρίς ουσιαστική επαφή με τους ανήλικους. Η ψυχολόγος είναι αποσπασμένη σε τρία Ιδρύματα με αποτέλεσμα να μην μπορεί στοιχειωδώς να ανταποκριθεί στο ρόλο της. Επιπροσθέτως υπάρχει κάθετη αντιπαλότητα κοινωνικής υπηρεσίας και παιδονόμων. Δεν υπάρχει καμιά συνεργασία ή επικοινωνία μεταξύ τους, με αποτέλεσμα οι συναντήσεις προσωπικού να καταλήγουν σε έντονες διαμάχες, αναπαράγοντας έτσι τα φαινόμενα που έζησαν οι ανήλικοι στις οικογένειές τους. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι ορισμένοι υπάλληλοι με δυσμενείς μεταθέσεις, τελικά, καταλήγουν στο Ιδρυμα Αγωγής"...

Ο παιδοψυχίατρος καταγγέλλει επίσης ότι δεν υπάρχει κανένα επαγγελματικό πρόγραμμα στο Ιδρυμα, που να δικαιολογεί τον τίτλο "Ιδρυμα Επαγγελματικής Αγωγής", ενώ αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τον Ιούνη του 1994, όταν λειτούργησε ένα επιδοτούμενο πρόγραμμα, από την ΕΟΚ, εκμάθησης κομπιούτερ, δημιουργήθηκε μεγάλη αντιπαλότητα ανάμεσα στο προσωπικό για το ποιοι υπάλληλοι θα συνόδευαν τους ανήλικους εκτός Ιδρύματος εξαιτίας της... επιδότησης.

Εξίσου σημαντικά είναι και τα αποτελέσματα έρευνας, που πραγματοποίησαν το 1993 στις Φυλακές Ανηλίκων, φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών και νέοι επιστήμονες, υπό την εποπτεία του καθηγητή Εγκληματολογίας, Νέστορα Κουράκη. Απ' την έρευνα προκύπτει ότι 96,7% των ενηλίκων κρατούμενων είχαν περάσει πριν τη φυλακή, από τα Ιδρύματα Αγωγής Ανηλίκων του υπουργείου Δικαιοσύνης. Ενα ποσοστό, που από μόνο του οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα Ιδρύματα Αγωγής στην ουσία τους είναι σχολεία εγκληματικότητας. Ταυτόχρονα το 61% των ανήλικων κρατουμένων αποδείχτηκε ότι είναι χρήστες ναρκωτικών. Το 37% είναι εξαρτημένοι τοξικομανείς, ενώ το 43% οδηγήθηκαν σε παράνομες πράξεις, κάνοντας παρέα με ναρκομανείς, που τους εκπαίδευσαν παράλληλα και στο πώς να... κλέβουν καλύτερα. Και οι δύο έρευνες επισημαίνουν ότι η πλειοψηφία αυτών των παιδιών προέρχονται από προβληματικές οικογένειες, με διαταραγμένες κατά κανόνα σχέσεις και όρια, ενώ θεωρούν "επείγουσα υπόθεση" την επανεκτίμηση του σωφρονιστικού συστήματος, το οποίο στηρίζεται σ' ένα καθεστώς γερασμένο και αναχρονιστικό (νόμος 2724/1940).

Μετά απ' όλα αυτά, γεννάται το σοβαρό ερώτημα αν το υπουργείο Δικαιοσύνης είναι ο αρμόδιος φορέας και αν μπορεί τελικά να καλύψει τις ανάγκες των παραπτωματικών νέων. Ο Ε. Ατσαλάκης, πάντως, πιστεύει πως δεν μπορεί, αν πρώτα δεν αλλάξει εξ ολοκλήρου το υπάρχον σωφρονιστικό σύστημα. "Πολλά μπορούμε να διδαχτούμε, τονίζει, από ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες οι κοινωνικοί φορείς έχουν αναπτύξει εναλλακτικές εφαρμογές κοινωνικής υποστήριξης μέσα στην κοινότητα, σε αντιπαράθεση στο μη αποδοτικό εγκλεισμό. Κοινωνική κατοικία, ξενώνες, ανάδοχες οικογένειες, θεσμοί υποστήριξης της επαγγελματικής διαδικασίας για τους αποτυχόντες, πολλαπλή επαγγελματική κατάρτιση και υποστήριξη της επαγγελματικής προετοιμασίας, οργανωμένα γραφεία ενημέρωσης και συμβουλευτικής μαζί με κέντρα νεότητας".

Μ. Τ.