Επί τέσσερα χρόνια, ο Πρόεδρος της αμερικανικής πετρελαϊκής εταιρίας "ΚΟΝΟΚΟ" Κωνσταντίνος Νίκανδρος προετοίμαζε το έδαφος για μία συμφωνία που, σύμφωνα με τους πιο πρόχειρους χονδρικούς λογαριασμούς, θα του επέφερε κέρδη τουλάχιστον 1.000.000.000 δολαρίων.

Ωστόσο, ο Νίκανδρος και οι συνεργάτες του έπρεπε να ξεπεράσουν έναν "μικρό" σκόπελο: Τις αντιδράσεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ για την πολιτικο - ιδεολογική ταυτότητα του συνομιλητή που καθόταν στο άλλο άκρο της διαπραγματευτικής τραπέζης, της Τεχεράνης. Ενας τρόπος ήταν να αρχίσει η "ΚΟΝΟΚΟ" τις επαφές με τους χαμηλόβαθμους αξιωματούχους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ - πράγμα που έγινε... - καθώς τα διευθυντικά στελέχη της συγκεκριμένης πετρελαϊκής εταιρίας (θυγατρικής της πολυεθνικής Du Pont) θεώρησαν, ίσως, πως, αν κατάφερναν να κλείσουν με το Ιράν την πολυπόθητη συμφωνία, τότε θα μπορούσαν από κάποιο άλλο δρόμο να πάρουν το "πράσινο φως" και από την κυβέρνηση Κλίντον. Ποιος θα μπορούσε, άλλωστε, να πει εύκολα"όχι" σε μία - καθ' όλα νομότυπη - συμφωνία δισεκατομμυρίων δολαρίων;

Και όμως! Η έκπληξη ήρθε από τον ίδιο τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, ο οποίος και έπαιξε στην υπόθεση "ΚΟΝΟΚΟ" έναν μάλλον περίεργο ρόλο κάτω από ποικίλες πιέσεις μελών της κυβέρνησής του και αντιπολιτευομένων ηγετικών στελεχών του Κογκρέσου! Ετσι, στις 15 Μάρτη, ο Πρόεδρος Κλίντον προκάλεσε την ανακούφιση ορισμένων μελών της κυβέρνησής του, τη δυσφορία μίας μερίδας μεγαλοχρηματιστών της Γουόλ Στριτ και την κατάρρευση των "πολύτιμων" σχεδίων του Κωνσταντίνου Νίκανδρου (αξίας τουλάχιστον 1.000.000.000 δολαρίων!) με μία απλή εκτελεστική εντολή που απαγόρευε στην "ΚΟΝΟΚΟ" και τις πετρελαϊκές εταιρίες των ΗΠΑ να συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες με το Ιράν, σε μια εποχή που οι πολυεθνικές εταιρίες άλλων χωρών (π.χ., Γαλλίας, Ιαπωνίας) θησαυρίζουν κάνοντας "μπίζνες" με την κυβέρνηση του Ιρανού προέδρου Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσατζανί.

Οι αντιδράσεις μιας μερίδας του πολυεθνικού κεφαλαίου

"Οι διαμορφωτές της αμερικανικής πολιτικής, αρνούμενοι να προχωρήσουν σε επιχειρηματικές σχέσεις με το Ιράν σύμφωνα με τα ισχύοντα πολιτικά και πολιτιστικά δεδομένα, θέτουν για μία ακόμη φορά τις ΗΠΑ στο χείλος της καταστροφής στον Περσικό Κόλπο", σχολίασε χαρακτηριστικά την περασμένη εβδομάδα η γνωστή εφημερίδα "Γουόλ Στριτ Τζόρναλ", θέλοντας, με τον τρόπο αυτό, να επισημάνει, από τη μια πλευρά, τις βέβαιες απώλειες του αμερικανικού πολυεθνικού κεφαλαίου από τη μη οικονομικοπολιτική εκμετάλλευση των ιρανικών πετρελαιοπηγών. Από την άλλη πλευρά, η ίδια εφημερίδα σημειώνει ότι η εξέλιξη αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα "να χάσουν έδαφος οι Ιρανοί πραγματιστές που επιθυμούν σταθερές και βελτιωμένες σχέσεις με την Ουάσιγκτον (μεταξύ των οποίων η "Γουόλ Στριτ Τζόρναλ" συγκαταλέγει τον ίδιο τον Πρόεδρο Ραφσατζανί), ενώ θα κερδίσουν έδαφος οι Ιρανοί σκληροπυρηνικοί της ιρανικής κυβέρνησης" (η "Γουόλ Στριτ Τζόρναλ" θεωρεί ως τέτοιους ηγετικά μέλη του Ιρανικού Κοινοβουλίου).

Η παραπάνω εφημερίδα πιστεύει ότι η συμφωνία ιρανικής κυβέρνησης - ΚΟΝΟΚΟ, αν δεν ακυρωνόταν, "θα ήταν το ιδανικό όχημα για την προώθηση των αμοιβαίων διμερών συμφερόντων", θεωρώντας ότι η ΚΟΝΟΚΟ θα άνοιγε την πόρτα για την ύπαρξη κάποιας αμερικανικής επιρροής μέσα στα κυβερνητικά συμβούλια της Ισλαμικής Δημοκρατίας και ότι, για την ιρανική πλευρά, "η συμφωνία αυτή θα αύξανε την παραγωγή πετρελαίου και θα εγκαινίαζε την έναρξη αμερικανικών υποσχέσεων για κάποια οικονομική και πολιτική ανακούφιση".

Μία άλλη εφημερίδα των ΗΠΑ, η "Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν", θεώρησε πως το μπλοκάρισμα όλων των συναφών πετρελαϊκών συμφωνιών, κάνει τις ΗΠΑ να στέλνουν αντιφατικά σήματα...

"Η κυβέρνηση Κλίντον ακόμη παλεύει να ερμηνεύσει αυτή την ξαφνική αλλαγή στάσης σε μία υπόθεση που σχετίζεται με έναν τομέα που η ίδια αποκαλεί "οικονομική διπλωματία" (εννοώντας τις οικονομικές συναλλαγές και επιχειρήσεις Αμερικανών σε χώρες όπως η Κίνα, το Βιετνάμ, η Λ. Δ. Κορέας), υπογραμμίζει η παραπάνω εφημερίδα, που προσθέτει πως "ανώτατος αξιωματούχος της κυβέρνησης Κλίντον δικαιολόγησε την έκβαση της υπόθεσης ΚΟΝΟΚΟ ως έμμεσο τρόπο έκφρασης της αντίθεσής μας στο πατρονάρισμα της τρομοκρατίας από το Ιράν, την παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και το πυρηνικό οπλοστάσιο".

Ωστόσο, είναι μάλλον σαφές ότι το πρωταρχικό, ίσως, όπλο που έχει απομείνει στο οπλοστάσιο εξωτερικής πολιτικής της Ουάσιγκτον (δηλαδή η ενθάρρυνση ή αποτροπή επενδύσεων σε ξένες χώρες) είναι αποτελεσματικό και ισχυρό μόνο όταν το υιοθετούν και οι υπόλοιποι σύμμαχοι των ΗΠΑ.

Στην περίπτωση ΚΟΝΟΚΟ - Τεχεράνης, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Οι Ιρανοί ήξεραν ότι, αν η ΚΟΝΟΚΟ εμποδιστεί να δαπανήσει 1.000.000.000 δολάρια για την ανάπτυξη πετρελαιοφόρων οριζόντων στο Ιράν, κάποιος άλλος - και, συγκεκριμένα, οι γαλλικές πολυεθνικές "Ελφ Ακιταίν" και "Τοτάλ" - θα αδράξει την ευκαιρία. Αλλωστε, επί χρόνια, οι Γιαπωνέζοι και Γάλλοι επιχειρηματίες έχουν και προωθούν τους ίδιους οικονομικούς στόχους στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού Κόλπου. Ας μην ξεχνάμε, ότι, το 1993, η Ιαπωνία ήταν η μεγαλύτερη αγορά εξαγωγών πετρελαίου του Ιράν με 370.000 βαρέλια ημερησίως.

Οσον αφορά το τελευταίο, η Ουάσιγκτον σπάνια ήταν σε θέση να παραπονεθεί δημοσίως, γιατί και οι δικές της εμπορικές κυρώσεις κατά του Ιράν ποτέ δεν ήταν τόσο σκληρές όσο η σχετική ρητορεία.

Η κυβέρνηση πάντα επέτρεπε σε αμερικανικές εταιρίες να αγοράζουν, να διυλίζουν και να πωλούν ιρανικό πετρέλαιο, όσο αυτό δε γίνεται σε αμερικανικές ακτές ή μέσω αμερικανικών επιδοτήσεων. Οπως, μάλιστα, λένε οι ειδικοί, από τη στιγμή που το πετρέλαιο διυλιστεί, είναι αδύνατον για οποιονδήποτε να προσδιορίσει την προέλευση του "μαύρου χρυσού"...

Τι συνέβη, τελικά;

Η ΚΟΝΟΚΟ προσπάθησε να κλείσει την περίφημη συμφωνία με το Ιράν μέσω ενός"νομικού παραθύρου". Ούτε μία σταγόνα από το πετρέλαιο της συμφωνίας που υπεγράφη στις αρχές αυτού του μήνα δε θα πωλούνταν απ' ευθείας στις ΗΠΑ, ενώ η κυβέρνηση Κλίντον δεν έκανε, φανερά τουλάχιστον, καμία προειδοποίηση - μέχρι τις 14 Μάρτη - κατά της συγκεκριμένης συμφωνίας που σχεδίαζε να υπογράψει η ΚΟΝΟΚΟ με το Ιράν.

"Ο πρόεδρος ενήργησε κατ' αυτόν τον τρόπο γιατί η συμφωνία θα αντιπροσώπευε μια ουσιαστική και νέα δυνατότητα για την παραγωγή πετρελαίου από το Ιράν", δήλωσε ο εκπρόσωπος του Κλίντον Μάικλ Μακ Κάρι και πρόσθεσε: "Και γι' αυτό, μεταξύ άλλων λόγων, ο πρόεδρος αισθάνθηκε ότι θα ήταν επικίνδυνο να ενισχύσει την οικονομική δυνατότητα του Ιράν".

Τις ημέρες αυτές, ο Ρεπουμπλικανός Γερουσιαστής Αλφόνς Ντ' Αμάτο και σημερινός προεδρεύων στην Τραπεζική Επιτροπή της Γερουσίας προωθούσε ένα νομοσχέδιο, με σκοπό να απαγορευτεί στις αμερικανικές εταιρίες ή στις ξένες θυγατρικές τους να κάνουν επιχειρήσεις με το Ιράν, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα ότι "οι συναλλαγές αμερικανικών πετρελαϊκών εταιριών με το Ιράν πριμοδοτούν και ενισχύουν την ιρανική τρομοκρατία και αυτό πρέπει να σταματήσει". Πολλοί υποστηρίζουν ότι το σχετικό νομοσχέδιο είχε ελπίδες να εγκριθεί από το - υπό ρεπουμπλικανική ηγεσία - Κογκρέσο.

Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό ο Πρόεδρος Κλίντον να εξέδωσε στις 15 Μάρτη την εκτελεστική εντολή για την ακύρωση της συμφωνίας Ιράν - ΚΟΝΟΚΟ μόνο και μόνο για να αποτρέψει την έγκριση ενός σχετικού νομοσχεδίου από το Κογκρέσο. Η κυβέρνηση Κλίντον ήταν αντικείμενο μεγάλων πιέσεων από επιχειρηματικούς κύκλους των ΗΠΑ που ζητούν από την πολιτική της Ουάσιγκτον προς άλλες χώρες να μην εμποδίζουν καθόλου τις οικονομικές δραστηριότητές τους. Επομένως, ένας τρόπος για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω προβλήματα και να αποτραπεί η έγκριση ενός απαγορευτικού νομοσχεδίου ήταν η προεδρική εκτελεστική εντολή, η οποία μπορεί να έχει άμεση ισχύ αλλά όσο εύκολα εκδοθεί άλλο τόσο εύκολα μπορεί να ακυρωθεί από μία άλλη αντίστοιχη... Αλλωστε, κάτι παρόμοιο είχε συμβεί και το 1993, οπότε οι Δημοκρατικοί ήθελαν να περάσουν στο Κογκρέσο ένα νομοσχέδιο για την αύξηση των δασμών σε εισαγόμενα κινεζικά προϊόντα. Τότε, ο Μπιλ Κλίντον παρενέβη εκδίδοντας σχετική προεδρική εκτελεστική εντολή, με αποτέλεσμα να "ξεχάσει" το Κογκρέσο το όλο θέμα. Μέσα στον επόμενο χρόνο (1994), ο Κλίντον έβγαλε μία άλλη προεδρική εκτελεστική εντολή που "πάγωνε" ουσιαστικά την προηγούμενη και ούτε γάτα, ούτε ζημιά!

Δέσποινα ΟΡΦΑΝΑΚΗ