Τον διακεκριμένο τεχνοκριτικό, τον κομμουνιστή, τον δικηγόρο, τον άνθρωπο, τον καλλιτέχνη, τον λάτρη της λαϊκής τέχνης, και μόνιμο συνεργάτη του "Ρ" (από τη νόμιμη επανέκδοσή του) Νίκο Αλεξίου,τίμησε το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος,με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το θάνατό του (8/10/96). Στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων,συγκεντρώθηκαν συναγωνιστές του στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, εικαστικοί καλλιτέχνες, φιλότεχνοι, συμπατριώτες του Σκυριανοί, φίλοι και σύντροφοί του, για να μιλήσουν για τον αγαπημένο τους Νίκο Αλεξίου.

"Θεωρήσαμε σαν ΔΣ του Επιμελητηρίου" - τόνισε στην εναρκτήρια ομιλία της η πρόεδρος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας,Εύα Μελλά -"χρέος μας να τιμήσουμε και να μιλήσουμε για τον Νίκο Αλεξίου, γιατί πιστεύουμε ότι το ήθος, με το οποίο πλησίασε το εικαστικό έργο μέσα από την τεχνοκριτική του, είναι το ζητούμενο στην κριτική τέχνης, αφού στη σημερινή εποχή, ολοένα και περισσότερο εκλείπει, κάτω από τις συμπληγάδες των συμφερόντων, που έχουν διεισδύσει και στο χώρο της δημοσιογραφίας. Για τους παλιότερους, αλλά και τους νεότερους, ο Νίκος ο Αλεξίου με το έργο του, με τη συμβολή του στην ανάπτυξη των εικαστικών τεχνών, με την αγάπη του για τους εικαστικούς καλλιτέχνες και το έργο τους, θα είναι πάντα ένα πρότυπο τεχνοκριτικής".

Η τεχνοκριτική του ήταν συνειδητά και αμετάκλητα η "καθαρή", η "άλλη", η αριστερή ιδεολογικοαισθητική άποψη για τις εικαστικές τέχνες. Γι' αυτό μη αρεστή στα κυκλώματα του εμπορίου της τέχνης. Λάτρευε τη λαϊκή τέχνη, επειδή τη θεωρούσε τη γνησιότερη μορφοποίηση της συλλογικής ψυχής του λαού μας. Τα θέματα όλων των βιβλίων του εξετάζονται με τη διαλεκτικά νομοτελειακή, μαρξιστική θέση ότι "το πολιτιστικό εποικοδόμημα αντανακλά τις κοινωνικές αναγκαιότητες της κάθε εποχής".

"Τα κριτικά του σημειώματα" - σημείωσε ο συγγραφέας Γιάννης Κορίδης - "συμπυκνωμένα και άρτια, υπήρξαν το διαβατήριο της επιτυχίας για πολλούς επώνυμους σημερινούς ζωγράφους. Με το θάνατό του μίκρυνε αισθητά ο κύκλος των δασκάλων. Γίναμε πιο φτωχοί. Πέρασε ένας χρόνος από τότε που δρασκέλισε το σύνορο της ζωής και η απουσία του σφράγισε έντονα το χώρο της τέχνης. Λείπει το χαμόγελό του, λείπει η πραότητά του, το αλάθητο κριτήριό του. Λείπει ο μεγάλος φίλος σε μια εποχή, όπου κυριαρχεί η συναλλαγή, όπου ο καλός λόγος χάθηκε από τα κείμενα των λογής τεχνοκριτικών. Οπου η συσκότιση, η αμάθεια και η μικρότητα κυριαρχούν ανεξέλεγκτα στα ΜΜΕ.

"Αναμετρώντας όμως την προσωπικότητα - επισήμανε η Ντιάνα Αντωνακάτου (ζωγράφος - λογογράφος) - δεν πρέπει να περιοριστούμε στα αισθητικά σημειώματα και στις κριτικές του. Ο Αλεξίου ήταν ένας στοχαστής που η σκέψη του εκπεμπόταν πιο ελεύθερη προς την ακοή του ακροατή, απ' ό,τι προς την όραση του αναγνώστη.Του χρειαζόταν εκείνη η μαγνητική σχέση με το ακροατήριο, η αμεσότητα του προφορικού λόγου: όταν ανάβλυζαν αβίαστες οι ευρηματικές παραβολές στις θεωρητικές του αναλύσεις, όταν η ίδια του η άψογη παρουσία, με το απαραίτητο σύμβολο κομψότητας, το παπιγιόν, με τη μορφή του που δεν τη στραπατσάρισε ο χρόνος, ασκούσε μια γοητεία σκηνική που κατακτούσε και δεν άφηνε περιθώρια αντίκρουσης".

Η τέχνη για τον Νίκο Αλεξίου ήταν μια σημαντική σελίδα της ζωής και της δημιουργίας του. Η τέχνη για κείνον δεν ήταν κάποια περιθωριακή απασχόληση, κοινωνικός παρασιτισμός, αλλά σημαντικός και αναγκαίος συντελεστής στη διαμόρφωση της ζωής του ανθρώπου.Πίστευε ότι η τέχνη "συνειδητοποιεί τις διακυμάνσεις της ομαδικής ψυχής και μας απελευθερώνει από την ατομική μόνωση. Είναι ο ευπαθής σεισμογράφος των ιδεών και των αισθημάτων του τόπου και του χρόνου που τη γέννησαν".

Από τα φοιτητικά του χρόνια συνδέθηκε με το προοδευτικό, λαϊκό κίνημα και μυήθηκε στο μαρξισμό με "δάσκαλο" τον Γ. Ιορδανίδη.Ασκησε τη δικηγορία, ειδικεύτηκε στα ποινικά και υπερασπίστηκε στα δικαστήρια πολλούς αγωνιστές. Ηταν μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ και υπεύθυνος του ΕΑΜ Αττικής με το ψευδώνυμοΚαράς."Γεύτηκε" πολλές διώξεις, φυλακές και εξορίες από το 1930 μέχρι το 1950, με τελευταίο τόπο κράτησής του το κολαστήριο της Μακρονήσου.

"Ηταν κομμουνιστής και δεν το έκρυβε" - τόνισε στην ομιλία της η δημοσιογράφος Αριστούλα Ελληνούδη,μιλώντας από μέρους του "Ρ" για το ήθος του, την επαγγελματικής συνέπειας εθελοντική προσφορά του στο "Ρ", τη συμβολή του για να αντιμετωπίσει το Πολιτιστικό Τμήμα του νόμιμου "Ρ" τις τεράστιες δυσκολίες του πρώτου καιρού, το ενδιαφέρον και τη χαρά του για την πρόοδο της εφημερίδας μας. Η Α. Ελληνούδη, αναφερόμενη στην ιδεολογική συνέπειά του και μέσω της τεχνοκριτικής του στο "Ρ" τόνισε μεταξύ άλλων: "Ο Νίκος Αλεξίου δεν ανάλωσε τη νιότη του, σπουδάζοντας στη Σχολή Καλών Τεχνών, στη Νομική, στο "σχολείο" του ΕΑΜ (του οποίου υπήρξε γραμματέας στην Αθήνα), στις φυλακές, στο Μακρονήσι, στα στρατοδικεία, για να συμφιλιωθεί στους ομαλούς μεταπολιτευτικούς καιρούς, με τα "σκουπίδια" ενός, αμερικανοκίνητου, κυρίως, υποπολιτισμού και με τους εγχώριους μιμητές του. Απέρριπτε τη συμφιλίωση, την αποδοχή κάθε "αναπαράστασης ουρητηρίων" με τα οποία, όπως έλεγε, "Η Αμερική πάει να ανακουφίσει την τέχνη, γιατί απλούστατα δεν έχει τις πνευματικές δυνάμεις για να τη στηρίξει.Και το χειρότερο είναι ότι πάει τώρα να ισοπεδώσει και την Ευρώπη. Και επειδή έχει πολλά λεφτά, πολλές φορές τα καταφέρνει. Τέχνη δεν είναι να ζωγραφίζεις σκουπίδια. Να απομυθοποιείς τη γυναίκα, σύμβολο της ομορφιάς και του ονείρου. Η τέχνη υπάρχει ακριβώς για να υπερβαίνει τις μικρότητες της ζωής. Η τέχνη συνειδητοποιεί τις διακυμάνσεις της ομαδικής ψυχής και μας απελευθερώνει από την ατομική απομόνωση"".

Οι κρίσεις του για την καλλιτεχνική δημιουργία πήγαζαν από την πεποίθησή του ότι "ο στοχασμός και το αίσθημα είναι τα δύο αναντικατάστατα στοιχεία της δημιουργίας.Οταν διαχωρίζονται, φτάνουν ή στη λογική ψυχρότητα, το στείρο διανοουμενισμό, ή τον αποπνευματωμένο αισθηματισμό". Είναι χαρακτηριστική η επισήμανση που έκανε ο αρχιτέκτονας και φιλότεχνος Ανδρέας Δεληβοριάς,ο οποίος διάβασε και δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα κειμένων του Ν. Αλεξίου:

"Ο Νίκος Αλεξίου ενσυνείδητα προσπαθούσε να αλλάξει τον κόσμο, με όλη του τη στάση και με το έργο του, το μεγάλο έργο του.Γύρω στο 1960, το βιβλίο το οποίο κυκλοφορούσε, ένα σπουδαίο σύγγραμμα, που υπήρχε για όποιον ήθελε να ασχοληθεί με αυτά τα πράγματα, ήταν ένα μνημειώδες έργο. Η "Σύγχρονη Τέχνη",που την επιμέλειά του, αλλά και τη συγγραφή του, κατά μεγάλο μέρος, την είχε αναλάβει ο Νίκος Αλεξίου. Αυτό το βιβλίο, εκείνα τα χρόνια ήταν το μοναδικό, και υψηλοτάτου επιπέδου, το οποίο μπορούσε να έχει όποιος ήθελε. Ο Νίκος ο Αλεξίου ήταν μαρξιστής.Η, μάλλον για να ακριβολογούμε, ο ανθρωπισμός του ήταν αυτός που τον οδήγησε στο κόμμα της εργατικής τάξης.Προσπαθούσε να διατυπώσει τις αισθητικές του προτάσεις μέσω της διαλεκτικής. Αναγνώριζε στην τέχνη έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή του.Το ρόλο τού να μορφοποιεί τα οράματα".

Συγκίνηση προκάλεσε η απαγγελία από τον ποιητή Αναστάσιο Λεβίδη,ενός ποιήματος του ίδιου, γραμμένου για τον Νίκο Αλεξίου και δημοσιευμένο στην 7η ποιητική του συλλογή "Η αναγγελία μιας καταιγίδας",με τίτλο "Ρέκβιεμ για ένα ζωγράφο":

"Αύριο θα είναι υγρός ο αέρας/ και τα σύννεφα ναυαγισμένα μες στον τελευταίο θάνατο/. Σε ψίθυρους ενός έρωτα/ που βγήκε τη νύχτα εγκόσμιο μιας πάνδημης ηδονής/... Επειτα θα είναι η αντοχή της μνήμης, οι ικεσίες από όλες εκείνες τις εικόνες ενός παρθενικού οράματος. Οι ανεξάντλητες προσδοκίες/ Ενα αθέατο χέρι να κρατάει ακόμα χρωστήρες/ και να ζωγραφίζει ωραιότητες/ Από δω πέρασε ένας διαβάτης/ Ενας που έμοιαζε εκρηκτική προσωπογραφία/ τώρα ένας που άλλαξε χώρα και έγινε φωτεινός ίσκιος".

Ο Γιάννης Φεργάδης,πρόεδρος του Συλλόγου Σκυριανών της Αθήνας, μόλις πληροφορήθηκε την εκδήλωση έσπευσε να παραστεί σ' αυτή για να εκφράσει την ιδιαίτερη συγκίνησή του και εκ μέρους των Σκυριανών, λέγοντας: "Ο Νίκος Αλεξίου, για μας τους Σκυριανούς, θα ζει πάντα μέσα στις ψυχές μας. Θα είναι η φωτεινή σκιά, όπως ακούστηκε στο ποίημα του Αναστάσιου Λεβίδη. Καταθέτουμε στη μνήμη του την αγάπη μας. Για μας θα παραμείνει πάντα ένας φάρος της αξιοπρέπειας, της επιστήμης, της διανόησης".

Κανείς από όσους γνώρισαν τον Νίκο Αλεξίου,δε θα ξεχάσει την καλοσύνη του, το χαμόγελό του, την πραότητά του, τα όμορφα παπιγιόν του...

Φωτεινή ΣΑΡΑΦΟΓΛΟΥ