" "Πρέπει να ονειροπολούμε! " Εγραψα τις λέξεις αυτές και τρόμαξα. Μου φάνηκε ότι βρίσκομαι στο "ενωτικό συνέδριο" (... ) Και να, σηκώνεται ο σύντροφος Μαρτίνοφ και στρέφεται απειλητικά σ' εμένα: "Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω αν μια αυτόνομη σύνταξη έχει το δικαίωμα να ονειροπολεί, χωρίς να ρωτήσει τις επιτροπές του κόμματος".Και ύστερα σηκώνεται ο σύντροφος Κριτσέβσκι (... ): "Εχει γενικά ένας μαρξιστής το δικαίωμα να ονειροπολεί, ξέροντας ότι σύμφωνα με τον Μαρξ η ανθρωπότητα βάζει πάντα μπροστά της πραγματοποιήσιμα καθήκοντα και ότι η ταχτική είναι ένα προτσές αύξησης των καθηκόντων, που αυξάνονται μαζί με το κόμμα;"".

"Και μόνο που σκέφτομαι αυτές τις απειλητικές ερωτήσεις ανατριχιάζω σύγκορμος (... ) ", έγραφε στο "Τι να κάνουμε; " ο ηγέτης της κοσμοϊστορικήςΟχτωβριανής Επανάστασης.Ο Λένιν απαντούσε στα στενόθωρα ερωτήματα με κείμενο του Πισάρεφ για τη διαφορά ονείρου - πραγματικότητας, στο οποίο υπογραμμίζεται: "Η διαφορά ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα δε φέρνει ζημιά, αρκεί μόνο το πρόσωπο που ονειροπολεί να πιστεύει σοβαρά στο όνειρό του, να παρατηρεί προσεχτικά τη ζωή, να συγκρίνει τις παρατηρήσεις του με τους φανταστικούς πύργους του και γενικά να δουλεύει ευσυνείδητα για να γίνει πραγματικότητα η φαντασία του".Και ο Λένιν έδινε στα ερωτήματα τη δική του - επίκαιρη και σήμερα - κριτική απάντηση: "Τέτοιου είδους όνειρα έχουμε δυστυχώς ελάχιστα στο κίνημά μας. Και πιο πολύ φταίνε αυτοί που κομπάζουν για τη νηφαλιότητά τους, για το ότι βρίσκονται "κοντά" στο "συγκεκριμένο", οι εκπρόσωποι της νόμιμης κριτικής και της παράνομης πολιτικής της ουράς".

Αν δεν ονειροπολούσε ο μεγαλοφυής ηγέτης των Μπολσεβίκων,η Επανάσταση δε θα γινόταν πραγματικότητα, ούτε θα θριάμβευε το "Τρίτο Μέτωπό" της, όπως χαρακτηριζόταν ο τομέας του Πολιτισμού (με όλο το εύρος της λέξης). Ο Πολιτισμός έκανε τη δική του, κυριολεκτικά επική, "έφοδο στους ουρανούς", της οποίας ελάχιστα χαρακτηριστικά και ντοκουμέντα θα αναφέρουμε, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για τεράστιο θέμα. Δύσβατο και για ειδικούς επιστήμονες, μη εξερευνημένο πλήρως, και "θολωμένο" από αντικομμουνιστικές παραχαράξεις, ανεπαρκείς αναλύσεις, και συγχύσεις.

Ο Μαρξ έλεγε: "Ο άνθρωπος που ζει μέσα στην άγνοια και στην ανάγκη, δεν έχει μάτια ακόμα και για το ωραιότερο θέαμα".Γι' αυτό πίστευε ότι οι επαναστατικές μάζες, θα χρειαστούν μακρόχρονο αγώνα και μετά την κυριαρχία τους για να γνωρίσουν όλο τον πολιτιστικό πλούτο της ανθρωπότητας, να διαμορφώσουν τη δική τους "ανθρώπινη αισθαντικότητα".Βοηθώντας την "αισθαντικότητα" των επαναστατικών δυνάμεων, ο Μαρξ έθετε το ερώτημα: "Γιατί η αρχαιοελληνική τέχνη εξακολουθεί να μας προσφέρει καλλιτεχνική απόλαυση" και αποτελεί "άφθαστο υπόδειγμα",αν και συνδέεται "με ορισμένες μορφές κοινωνικής ανάπτυξης; ".

Στη θέση του Μαρξ εδράζεται η σκέψη του Λένιν και οι αποφάσεις της Επανάστασης για όλα όσα σημαίνουν Πολιτισμό. Χαρακτηριστικό του ήθους και του σεβασμού της Οχτωβριανής Επανάστασης απέναντι στα έργα Πολιτισμού είναι το άρθρο 1 του Διατάγματος του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων για την "προστασία των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης που ανήκουν στον πολωνικό λαό" (23/1/1918): "Οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης, οι βιβλιοθήκες, τα αρχεία, οι πίνακες και γενικά τα αντικείμενα μουσείων, όπου κι αν βρίσκονται, περνούν κάτω από την προστασία της εξουσίας της Εργατικής και Αγροτικής Κυβέρνησης μέσω του Επιτροπάτου για τις πολωνικές υποθέσεις και της "Εταιρείας Προστασίας των Αρχαιοτήτων", μέχρι την παράδοσή τους στα πολωνικά λαϊκά μουσεία".

Τα μέτρα προστασίας των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης καθορίστηκαν, και εφαρμόστηκαν αυθημερόν, με το Διάταγμα της 19/9/1918, που απαγόρευσε να εξάγονται από οποιοδήποτε μέρος της Δημοκρατίας και να πωλούνται στο εξωτερικό από οποιονδήποτε,χωρίς ειδική άδεια του Συμβουλίου Μουσείων και Προστασίας Μνημείων Τέχνης και αρχαιοτήτων της Πετρούπολης και της Μόσχας. Το άρθρο 2 του Διατάγματος επέβαλε "Ολα τα καταστήματα, μεταπρατικά γραφεία και μεμονωμένα πρόσωπα, που διεξάγουν εμπόριο έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, οι μεσολαβητές σ' αυτό το εμπόριο, και τα πρόσωπα που ασχολούνται έναντι αμοιβής με την αποτίμηση ή γνωμάτευση για παρόμοια αντικείμενα, οφείλουν να το δηλώσουν μέσα σε τρεις ημέρες από τη δημοσίευση αυτού του διατάγματος (... ) ".Το άρθρο 3 τόνιζε: "Κάθε παράβαση του διατάγματος τιμωρείται με όλη την αυστηρότητα των επαναστατικών νόμων, μέχρι και τη δήμευση όλης της περιουσίας των ενόχων και τη φυλάκισή τους". Η Επανάσταση καταπολέμησε τον αναλφαβητισμό,μερίμνησε για τη γενικότερη πολιτιστική εξύψωση του ρώσικου λαού και μέσω των έργων τέχνης -και της αστικής κουλτούρας - με σχετικές αποφάσεις. Λ. χ. με Απόφαση του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων (3/6/1918) η Πινακοθήκη Τρετιακόφ ανακηρύχτηκε"Κρατική ιδιοκτησία της ΡΣΟΣΔ" και παραδόθηκε "στη δικαιοδοσία του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας, με βάση τις ίδιες αρχές που ισχύουν και για τα άλλα κρατικά μουσεία". Το άρθρο 2 πρόβλεψε νέο κανονισμό της Πινακοθήκης "που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες μουσειακές απαιτήσεις και στα καθήκοντα εκδημοκρατισμού των καλλιτεχνικών - μορφωτικών ιδρυμάτων της ΡΣΟΣΔ".

Τεράστια ήταν η συμβολή της Επανάστασης στην άνθηση των εικαστικών τεχνών,με τη συμβολή και της πλειοψηφίας της "Ρώσικης Πρωτοπορίας".Ενδεικτική είναι η Απόφαση (8/6/1918) για χορήγηση 1 εκατομμυρίου ρουβλίων και την προκήρυξη διαγωνισμού για την ανέγερση μνημείου στον τάφο του Μαρξ.Με την Απόφαση της 30/7/18 καταρτίστηκε κατάλογος ανέγερσης μνημείων για τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της επανάστασης και του πολιτισμού.Με το άρθρο 1 προτάσσονται οι Μαρξ - Ενγκελς.Το άρθρο 2 προσθέτει στον μακρύ κατάλογο για μνημεία προσωπικοτήτων της επανάστασης και της τέχνης σε διάφορες εποχές της ανθρωπότητας, που είχε προτείνει το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας και τον επαναστάτη ποιητή Χάινε.

Ο χώρος "απαγορεύει" την παράθεση αποσπασμάτων από Διατάγματα για την "ενοποίηση των θεατρικών υποθέσεων" (κρατικών, συνεταιριστικών, θεάτρων του Κόκκινου Στρατού, των Σοβιέτ, συνδικαλιστικών οργανώσεων και πλήθους άλλων φορέων του λαού σε όλη την έκταση της χώρας) ώστε να ενισχυθεί ουσιαστικά (οικονομικά και ηθικά) η θεατρική "έκρηξη" κατά την επαναστατική και μετεπαναστατική περίοδο, με την ίδρυση του "Τσεντρ Τεάτρ".Παραλείπουμε και τις Αποφάσεις (του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων Παιδείας, της ΚΕ του ΠΚΚ - Μπολσ., άλλων οργάνων του κόμματος και του κράτους) για τονΤύπο,τη Λογοτεχνία,τον Κινηματογράφο που έδωσε αριστουργήματα στην 7η Τέχνη, τα συνδικάτα,τα αισθητικά κινήματα (λ. χ. για τις αισθητικές απόψεις της πληθώρας πολιτιστικών φορέων που δημιούργησαν καλλιτέχνες και ερασιτέχνες, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τα 300 και πλέον παραρτήματα και τα 500.000 μέλη της "Προλετκούλτ" - "Προλεταριακή Κουλτούρα" που εξέδιδε εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, διέθετε σχολές, θεατρικά εργαστήρια, κλπ.). Παραλείπουμε και τα άπειρα κείμενα των ηγετών της Επανάστασης, ή των επικεφαλής στον τομέα του Πολιτισμού (λ. χ. του Λουνατσάρσκι).

Θα σταθούμε, κι αυτό ελάχιστα, στην "τιτάνια" καθοδηγητική σκέψη του ηγέτη της Επανάστασης και για την "πολιτιστική επανάσταση",για τη μορφωτική - πολιτιστική ανόρθωση των πλατιών εργαζόμενων μαζών. Γιατί όπως έλεγε "Οι εργάτες δε θα ξεχάσουν ούτε στιγμή ότι τους χρειάζεται η δύναμη της γνώσης. Ο εξαιρετικός ζήλος που δείχνουν οι εργάτες για τη μόρφωση, ο ζήλος που δείχνουν ακριβώς τώρα, αποδείχνει ότι σ' αυτό το ζήτημα δεν υπάρχουν και δεν μπορεί να υπάρχουν πλάνες στις γραμμές του προλεταριάτου".

Στο Πρόγραμμα για το 8ο Συνέδριο του ΠΚΚ (Μπολσ. ) ο Λένιν έγραφε: "Ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει η πολιτιστική υπανάπτυξη της Ρωσίας, τι συνέπειες έχει αυτή για τη Σοβιετική εξουσία, που κατ' αρχήν έχει δημιουργήσει μια ασύγκριτα ανώτερη προλεταριακή δημοκρατία, έχει δημιουργήσει ένα δείγμα αυτής της δημοκρατίας για όλον τον κόσμο, πώς αυτή η υπανάπτυξη υποβιβάζει τη σοβιετική εξουσία και αναπαράγει τη γραφειοκρατία".

Αλλά και στις απόψεις των θεωρητικών της "Προλετκούλτ" (Μπογκντάνοφ, Πλετνιόφ, κ. ά.) που διακήρυσσαν την απόρριψη της πολιτιστικής κληρονομιάς των περασμένων εποχών και την ανάγκη δημιουργίας αμιγούς προλεταριακής κουλτούρας, ο Λένιν απαντούσε (στο λόγο του στο 3ο Συνέδριο της Κομσομόλ): "Αν ενός κομμουνιστή του ερχόταν η ιδέα να καυχηθεί για τον κομμουνισμό του με βάση συμπεράσματα που τα έχει πάρει έτοιμα, χωρίς να έχει πραγματοποιήσει μια πάρα πολύ σοβαρή, πάρα πολύ δύσκολη, μεγάλη εργασία, χωρίς να έχει προσανατολιστεί στα πραγματικά δεδομένα που έχει υποχρέωση να τα αντιμετωπίσει κριτικά, ένας τέτοιος κομμουνιστής θα ήταν πολύ θλιβερός".Και τόνιζε:

"Μόνο με την ακριβή γνώση της κουλτούρας που έχει δημιουργήσει η όλη ανάπτυξη της ανθρωπότητας, μόνο με τη μετάπλασή της μπορούμε να χτίσουμε την προλεταριακή κουλτούρα. (... ) Η προλεταριακή κουλτούρα πρέπει να αποτελέσει τη νομοτελειακή ανάπτυξη των αποθεμάτων γνώσεων που δημιούργησε η ανθρωπότητα κάτω από το ζυγό της καπιταλιστικής κοινωνίας, της τσιφλικάδικης κοινωνίας, της γραφειοκρατικής κοινωνίας".

Για το σχέδιο απόφασης του συνεδρίου της "Προλετκούλτ" (1920) ο Λένιν διατύπωσε την άποψη: "Ο μαρξισμός κατέκτησε την κοσμοϊστορική σημασία του σαν ιδεολογία του επαναστατικού προλεταριάτου χάρη στο ότι κάθε άλλο παρά απέβαλε τις πολυτιμότατες κατακτήσεις της αστικής εποχής, αλλά αντίθετα αφομοίωσε και μετέπλασε ό,τι πολύτιμο υπήρχε στην πάνω από δύο χιλιετίες ανάπτυξη της ανθρώπινης σκέψης και κουλτούρας".Και επέμενε: "Οχι επινόηση μιας νέας προλεταριακής κουλτούρας, αλλά ανάπτυξη των καλύτερων υποδειγμάτων, παραδόσεων, αποτελεσμάτων της υπάρχουσας κουλτούρας από τη σκοπιά της κοσμοθεωρίας του μαρξισμού και των συνθηκών ζωής και πάλης του προλεταριάτου στην εποχή της δικτατορίας του".Προσβλέποντας σε μια τέτοια ποιότητα της προλεταριακής κουλτούρας, ο Λένιν μιλούσε και για τους δύο πολιτισμούς.

Στα προεπαναστατικά άρθρα του για τον Λ. Τολστόι, ο Λένιν χαρακτήριζε τα"μεγαλοφυή έργα" σαν "ένα βήμα προς στην καλλιτεχνική ανάπτυξη ολόκληρης της ανθρωπότητας" που "πάντοτε θα τα εκτιμούν και θα τα διαβάζουν οι μάζες όταν θα δημιουργήσουν για τον εαυτό τους ανθρώπινες συνθήκες ζωής, ανατρέποντας το ζυγό των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών".

Ο Λένιν ονειρευόταν την πολιτιστική επανάσταση να αγκαλιάζει και να αγκαλιάζεται από όσο το δυνατόν περισσότερους διανοούμενους και καλλιτέχνες. Γι' αυτό ζητούσε την ενθάρρυνση και ενίσχυση με κάθε τρόπο των νέων αναζητήσεων στον τομέα της τέχνης. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα της συνομιλίας του με την Κλάρα Τσέτκιν για θέματα του Πολιτισμού: "Στη χώρα μας γίνονται πολλοί πειραματισμοί. Και πλάι στους σοβαρούς έχουμε και πολλούς παιδαριώδεις, ανώριμους, που μας αφαιρούν δυνάμεις και πόρους. Μα όπως στη φύση, έτσι καιστην κοινωνία η δημιουργική ζωή απαιτεί σπατάλη".

Να γιατί η Οχτωβριανή Επανάσταση και στον τομέα του Πολιτισμού θα μείνει δίδαγμα για τους λαούς και τη μελλοντική τους "έφοδο στους ουρανούς".

Βιβλιογραφία:

• Β. Ι. Λένιν "Για την πολιτιστική επανάσταση" ("Σύγχρονη Εποχή").
• Μαρξ - Ενγκελς "Για την Τέχνη" ("Εξάντας").
• Β. Ι. Λένιν "Για τη Λογοτεχνία και την Τέχνη" (εκδόσεις Γερ. Αναγνωστίδη).
• Αντώνη Βογιάζου "Σοσιαλισμός και κουλτούρα 1917 - 1932" ("Θεμέλιο").

Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ