Η αναγκαιότητα ενός νέου σύγχρονου αρχαιολογικού νόμου, δεδομένου ότι ο ισχύων του 1932 δεν καλύπτει πια τις νέες ανάγκες προστασίας, συντήρησης και ανάδειξης των κινητών και ακινήτων μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, συνόδευε και συνοδεύει τις εξαγγελίες των υπουργών Πολιτισμού. Η πρώτη φορά που η εξαγγελία έφτασε μέχρι την κατάρτιση ενός σχεδίου νόμου ήταν το 1996,όταν υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Σταύρος Μπένος, ο οποίος όρισε 40μελή επιτροπή υπό την προεδρία του τότε γενικού γραμματέα του ΥΠΠΟ, Γιώργου Θωμά.

Ο νυν υπουργός Πολιτισμού, Ευ. Βενιζέλος, εφ' όσον βρήκε ένα έτοιμο σχέδιο φρόντισε να το εξελίξει, συγκροτώντας μια νέα επιτροπή κατά πολύ μικρότερη, κυρίως νομοπαρασκευαστική, χωρίς όμως τη συμμετοχή, ούτε καν την άτυπη, των ανθρώπων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.Η πρόσφατη εξαγγελία του ήταν να παραλάβει το σχέδιο ως τις 15 Ιανουαρίου και να οργανώσει ημερίδα. Εντούτοις, βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της επεξεργασίας εκείνων των άρθρων που είχαν προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις και σχόλια το 1996. Δηλαδή, τα άρθρα των περιόδων χρονολόγησης και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων κατόχων, συλλεκτών και αρχαιοπωλών.

Οι πρώτες υποχωρήσεις αρχίζουν, ήδη, να φαίνονται στον ορίζοντα θέτονταςυπό αμφισβήτηση παλαιότερες - στα λόγια τουλάχιστον - προθέσεις του ΥΠΠΟ να ελέγξει και να περιορίσει την ιδιωτική σχέση με τις αρχαιότητες.Δεν είναι απίθανο, λοιπόν, σύμφωνα με πληροφορίες, να αλλάξει ακόμα και η χρονολόγηση που προέβλεπε το πρώτο σχέδιο.Δηλαδή, αρχαία κινητά και ακίνητα, νοούνται εκείνα που χρονολογούνται έως το 1700 και ως εκ τούτου ανήκουν κατά νομή και κυριότητα στο κράτος. Τότε οι νόμιμοι, με τον ισχύοντα νόμο ιδιοκτήτες, ακινήτων διαμαρτυρήθηκαν για δήμευση περιουσιών. Οπως πληροφορούμαστε,συζητείται ακόμα και το ενδεχόμενο ο νέος νόμος να εμμείνει στη χρονολόγηση του ισχύοντος.Δηλαδή, το ΠΔ του 1950 που επέκτεινε την κρατική προστασία επί των "αρχαίων" από το 1453 ως το 1830 να ενσωματωθεί στο νόμο, χωρίς όμως να επεκτείνεται και η κρατική ιδιοκτησία για την ίδια χρονική περίοδο.

Εμπλοκές δεν αποκλείεται να υπάρχουν και στα άρθρα που αφορούν στην αυτόματη προστασία των νεότερων μνημείων (χωρίς να απαιτείται προηγούμενη κήρυξη), αφού σε αυτά ασκούνται ποικίλες επιχειρηματικές δραστηριότητες (π.χ. ξενώνες, μπαρ κ.ά).

Θυμίζουμε, εξάλλου, ότι το σχέδιο του 1996 εμφανιζόταν αυστηρό ως προς τους κατόχους και τους συλλέκτες υποχρεώνοντας αυτούς να δηλώνουν τόσο τον τόπο όσο και το πρόσωπο από το οποίο προήλθε το αντικείμενο της κατοχής ή συλλογής, ενώ σε άλλη διάταξη όριζε ότι η άδεια κατοχής δεν κληρονομείται, αντιθέτως χρειάζεται εκ νέου τη σύμφωνη γνώμη του αρχαιολογικού συμβουλίου και του υπουργού. Αν και επίσημα χείλη του ΥΠΠΟ έλεγαν τότε ότι "ο νόμος θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο αυστηρός", παρ' όλα αυτά άτυπα και ουδέποτε φανερά συλλογείς και κάτοχοι αντέδρασαν. Αυτά, λοιπόν, τα άρθρα του νόμου ενάμιση χρόνο μετά βρίσκονται ακόμα υπό συζήτηση.

Επίσης, πολύ πιθανό είναι να υπάρξουν αλλαγές και στις διατάξεις για τα μουσεία και τη μουσειακή πολιτική,ύστερα από την ψήφιση του νέου νόμου του ΥΠΠΟ που δίνει τη δυνατότητα αλλαγής του νομικού προσώπου μεγάλων αρχαιολογικών μουσείων.

Ωστόσο, κάποια άλλα άρθρα του νομοσχεδίου για την Πολιτιστική Κληρονομιά, πληροφορούμαστε ότι δε θα εμφανίσουν αλλαγές σε σχέση με το προηγούμενο σχέδιο. Πιο συγκεκριμένα εάν τελικά γίνει νόμος του κράτους θα μπει τάξη στις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των ανασκαφέων.Παύει να χορηγείται σε ανασκαφέα άδεια νέας συστηματικής ανασκαφής, εάν δεν έχει ολοκληρώσει και δημοσιεύσει την προηγούμενη. Επίσης, σε αρχαιολογικούς χώρους όπου διεξάγεται ανασκαφή επί μία τουλάχιστον πενταετία, δε χορηγείται άδεια συνέχισης του ανασκαφικού έργου, προτού να υποβληθεί αναλυτική έκθεση καταστάσεως των ήδη ανασκαμμένων αρχαίων.

Ενσωματωμένες στο νέο σχέδιο παραμένουν και οι ποινές,που φτάνουν έως το κακούργημα και αφορούν σε: μερικές ή ολικές φθορές και καταστροφές μνημείων, κλοπές, υπεξαιρέσεις, παράνομη συλλογή, εξαγωγή, επέμβαση κ. ά

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ