Η δοκιμή του πυραύλου εδάφους εδάφους μέσου βεληνεκούς (1.450 χλμ.), που πραγματοποίησε το Πακιστάν την περασμένη Δευτέρα, είναι ίσως η πιο επικίνδυνη εξέλιξη στις διμερείς της σχέσεις με την Ινδία, μετά την πυρηνική δοκιμή της δεύτερης, το 1974: αναλυτές επισείουν τον κίνδυνο έναρξης μιας κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών στη Νότια Ασία, που θα μπορούσε να τινάξει όχι μόνο την οικονομία της περιοχής, αλλά και την ίδια την περιοχή στον αέρα. Πρόθυμος διαμεσολαβητής για την αποκλιμάκωση της κρίσης δηλώνει, φυσικά, η Ουάσιγκτον...

Οι εμπνευστές της απόφασης του Ισλαμαμπάντ να προχωρήσει στην πυραυλική δοκιμή είχαν, όπως φαίνεται, δύο στόχους: έναν άμεσο, στο επίπεδο του συμβολισμού, και έναν βραχυπρόθεσμο, πολύ περισσότερο ουσιαστικό. Ο συμβολικός στόχος συνίστατο στην επίδειξη ισχύος προς τη νέα ινδική κυβέρνηση του εθνικιστικού - ινδουιστικού κόμματος Μπαρατίγια Τζανάτα (BJP), το οποίο καθ' όλη τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας τόνιζε ότι θα προκρίνει τη δημιουργία πυρηνικού οπλοστασίου (1). Ο ουσιαστικός στόχος, έτσι όπως τον ανέλυσε ο πρωθυπουργός του Πακιστάν, Ναουάζ Σαρίφ, είναι η προώθηση μιας εντελώς νέας πολιτικής: της στήριξης της προόδου της χώρας στη στρατιωτική της ισχύ. Κατά το ρεπορτάζ ενός έκπληκτου Πακιστανού δημοσιογράφου, ο Σαρίφ "αντέστρεψε το αξίωμα ότι η αμυντική ικανότητα μιας χώρας εξαρτάται από την οικονομική της ισχύ και είπε ότι μια ισχυρή οικονομία μπορεί να υφίσταται μόνο αν υπάρχει ισχυρή άμυνα" (2).

Οσον αφορά στον πρώτο διαφαινόμενο στόχο, υπήρξαν τα αντίθετα αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα. Το ινδικό υπουργείο Αμυνας, σε οξύτατες, καθόλου διπλωματικές διατυπώσεις, αποκρίθηκε ότι οι δικοί του πύραυλοι μπορούν να φτάσουν "οπουδήποτε στο Πακιστάν", ότι η Ινδία "είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει οτιδήποτε το Πακιστάν σχεδιάζει να κάνει" και "οποιαδήποτε απειλή προς την εθνική της ασφάλεια" (3). Και το παραδοσιακά "φιλικό" προς το Ισλαμαμπάντ αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών αντέδρασε την ίδια μέρα, με τρόπο που πρόδιδε, το λιγότερο, ενόχληση: ο εκπρόσωπός του, Τζέιμς Φόλεϊ, δήλωσε ότι "οι ΗΠΑ εκφράζουν τη λύπη τους για τη δοκιμή (...η οποία) μπορεί να προκαλέσει αποσταθεροποίηση (...) και στις δύο χώρες" (4).

Οσον αφορά στο δεύτερο στόχο, αποτελεί αίνιγμα ο τρόπος με τον οποίο ο Σαρίφ σκοπεύει να μετατρέψει το Πακιστάν σε στρατιωτική (διάβαζε: πυρηνική) υπερδύναμη της Ασίας. Μέχρι σήμερα, ο μόνος τρόπος για τις ασιατικές χώρες να αναδειχτούν ήταν η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη, με ταυτόχρονη υποβάθμιση των αμυντικών τους δαπανών λόγω της "ομπρέλας των ΗΠΑ" (παραδείγματα του μοντέλου, οι "ασιατικές τίγρεις": Ιαπωνία, Νότια Κορέα κλπ.). Ο Σαρίφ, όπως υπονόησε κατά τη διάρκεια ομιλιών του, σκοπεύει να κάνει το αντίθετο. Να προσελκύσει διεθνή χρηματική υποστήριξη κατ' αρχάς για τη στρατιωτική ενδυνάμωση της χώρας του, και κατόπιν για κάθε τι άλλο.

Από πού όμως θα μπορούσε να προέλθει η εισροή των αναγκαίων κεφαλαίων; Από τις ΗΠΑ, αδύνατον, αφού εδώ και χρόνια αντιτίθενται στη δημιουργία πυρηνικού οπλοστασίου τόσο στο Πακιστάν όσο και στην Ινδία. Η δήλωση του Σαρίφ ότι "το Πακιστάν μπορεί να σταθεί μόνο του, χωρίς εξωτερικές εξαρτήσεις", εκτιμούν αναλυτές, οδηγεί σε μια πολύ "ανησυχητική" υπόθεση: ότι το Ισλαμαμπάντ θα αποφασίσει να βγει στη διεθνή αγορά αναζητώντας συνεταίρους, οι οποίοι θα του παρέχουν κεφάλαια που θα ανταλλάσσουν με πυρηνική τεχνολογία... (5).

Η κρίση της τελευταίας βδομάδας προκαλεί - όπως είναι λογικό - ανησυχία στους δυτικούς πολιτικούς παρατηρητές, αφού η επανάληψη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας (που είχαν αρχίσει ο Σαρίφ με τον πρώην Ινδό πρωθυπουργό Γκιουράλ, το Σεπτέμβρη του 1997 στις ΗΠΑ), για για "συνολική" συμφωνία ειρηνικής επίλυσης των διμερών διαφορών τους, μοιάζει να απομακρύνεται. Πολύ περισσότερο αφού η κίνηση του Πακιστάν είναι πιθανό να προκαλέσει άμεση κλιμάκωση από την Ινδία. Δεν είναι οι "σκληροπυρηνικοί" εθνικιστές του κυβερνώντος κόμματος Μπαρατίγια Τζανάτα, που επιμένουν για την αναγκαιότητα απόκτησης πυρηνικού οπλοστασίου πλέον, αλλά οι ως πρότινος πιο "μετριοπαθείς" Ινδοί αναλυτές... (6).

Αν κλιμακωθεί η κούρσα απόκτησης πυρηνικών όπλων από τις δύο χώρες, είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η Νότια Ασία θα γίνει μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές του κόσμου. Με το ζήτημα του Κασμίρ, μιας περιοχής για την οποία Πακιστάν και Ινδία ήρθαν σε ένοπλη σύγκρουση τρεις φορές μετά την ανεξαρτησία τους (1947 - '48, 1965, 1971) να παραμένει άλυτο και αφορμές, όπως μερικές πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις με νεκρούς, να προσφέρονται κάθε τόσο, η πιθανότητα πυρηνικού πολέμου θα καταστεί πιο απειλητική από ποτέ (7). Ακριβώς αυτό "τρέχουν να προλάβουν" οι Αμερικανοί: την ερχόμενη βδομάδα, ο Μπιλ Ρίτσαρντσον, πρέσβης των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Εθνη, και ο Καρλ Ιντερφερθ, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ αρμόδιος για τη Νότια Ασία, καταφτάνουν σε Νέο Δελχί και Ισλαμαμπάντ.

Οι δύο διπλωμάτες εξ αντικειμένου θα είναι επιφορτισμένοι με μια απλή αποστολή: να ηρεμήσουν την τεταμένη κατάσταση, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο πίεσης - τις υποσχέσεις γενναίων δανείων, ή την απειλή ακύρωσης οποιασδήποτε χρηματικής βοήθειας από διεθνείς οργανισμούς, όπως, π.χ., το ΔΝΤ.

Αν επιτύχουν - έστω και μερικώς - θα ακολουθήσει μια ακόμη καλύτερη ευκαιρία για την εδραίωση μιας αμερικανικής "διαμεσολαβητικής προσπάθειας": το προγραμματισμένο ταξίδι του Προέδρου, Μπιλ Κλίντον, στην περιοχή, το ερχόμενο φθινόπωρο (8). Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αυτού, αν επιτευχθεί η αποτροπή του κινδύνου, μπορεί να ακολουθήσουν πολλές, οπωσδήποτε καλοδεχούμενες στις ΗΠΑ, οικονομικές συμφωνίες - μετά τη γεωπολιτική, η γεωοικονομία...

Προς το παρόν, βέβαια, οποιεσδήποτε ονειροπολήσεις περί... μοιρασμάτων των αναδυόμενων αγορών είναι εκτός τόπου και χρόνου. Οι κινήσεις στο σκληρό ινδο-πακιστανικό πόκερ μπορεί να είναι μπλόφες, αλλά ουδείς γνωρίζει.

Ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει τι εννοούσε ο Πακιστανός πρωθυπουργός, Ναουάζ Σαρίφ, όταν δε μιλούσε για "πυρηνικά όπλα" αλλά για "πυρηνικές δυνατότητες", στα μέσα της βδομάδας. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι το Ισλαμαμπάντ έχει πλέον ενεργό το - θρυλικό πριν μερικά χρόνια - μυστικό εργοστάσιο κατασκευής πυρηνικών όπλων (9). Ομοίως, ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει τι εννοούσε ο Ινδός πρωθυπουργός, Ατάλ Μπιχάρι Βάτζπαϊ, όταν έλεγε την ίδια μέρα μαζί με υπουργούς του ότι το ινδικό πυραυλικό πρόγραμμα μπορεί να ξεπεράσει αυτά της Κίνας ή (κρατηθείτε...) των ΗΠΑ! (10). Σύμφωνοι, όλα αυτά φυσικά ακούγονται από υπερβολικά ως εξωφρενικά - αλλά αν δεν είναι; Οι εμπλεκόμενοι βαδίζουν σε λεπτό στρώμα πάγου...

Ενδεικτικό του "μουδιάσματος" στην αμερικανική και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι το ότι προτιμήθηκε να κρατηθούν πολύ χαμηλά οι τόνοι όσον αφορά στην καταγγελθείσα από Ινδούς στρατιωτικούς "εμπλοκή" της Κίνας στο πυραυλικό πρόγραμμα του Πακιστάν.

Το ινδικό υπουργείο Αμυνας, μία μέρα μετά τη δοκιμή του πυραύλου του Πακιστάν, ξεσπάθωσε κατά του Πεκίνου. Με έγγραφή του ανακοίνωση προς τον Τύπο ανέφερε πως "είμαστε ενήμεροι της μόνιμης εξωτερικής βοήθειας προς το Πακιστάν στον τομέα αυτόν, κατά παράβαση των πολυμερών περιοριστικών συνθηκών εξαγωγών (πυρηνικής τεχνολογίας), που ισχύουν και τις ομόφωνες διακηρύξεις περιορισμού (πώλησης όπλων και σχετικών εφοδίων), που έχουν πραγματοποιηθεί" (11). Λίγο αργότερα την ίδια μέρα, ο Ινδός υπουργός Αμυνας, Τζορτζ Φερνάντες, έγινε πιο σαφής: "Ολοι γνωρίζουν ότι η Κίνα παρέχει πυραυλική τεχνολογία στο Πακιστάν", είπε (12).

Παλαιόθεν οι ΗΠΑ κατηγορούν το Πεκίνο όχι μόνο ότι παρέχει πυρηνικά όπλα στο Πακιστάν, αλλά και ότι βοηθά τη χώρα να αναπτύξει εργοστάσια παραγωγής πυρηνικών όπλων (13).

Αλλά ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Τζέιμς Φόλεϊ, ακόμη κι όταν δέχτηκε καταιγισμό ερωτήσεων από δημοσιογράφους, επέμεινε να επαναλαμβάνει ότι "δεν πιστεύουμε πως η Κίνα παρέσχε (τεχνολογία) σε αυτήν την περίπτωση", περιοριζόμενος να πει ότι "θα το ερευνήσουμε", σχεδόν ευθυγραμμιζόμενος με τον ομόλογό του στο Πεκίνο, Ζου Μπανγκτζάο, που αρνήθηκε οποιαδήποτε κινεζική εμπλοκή (14).

Η απόληξη της κρίσης παραμένει μέχρι στιγμής εντελώς απρόβλεπτη. Με δεδομένο ότι, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, είναι αδύνατο να συμβεί αυτό που εκτιμούσε ο άλλοτε Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ, δηλαδή ότι "οι σχέσεις μεταξύ των βασικών εθνών της Ασίας χαρακτηρίζονται ακόμη από τα περισσότερα στοιχεία του ευρωπαϊκού συστήματος ισορροπίας δυνάμεων του 19ου αιώνα", άρα "οποιαδήποτε σημαντική αύξηση δύναμης ενός (...) θα προκαλέσει κάποιον αντισταθμιστικό ελιγμό από τα άλλα" (15), οι διπλωμάτες είναι αναγκασμένοι να λειτουργούν περίπου σαν μαθητευόμενοι μάγοι...

Μπ. Γ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Το υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν είχε προειδοποιήσει ότι θα "άλλαζε την πολιτική περιορισμού των πυρηνικών όπλων" που ακολουθούσε (;), ήδη από τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας ινδικής κυβέρνησης. Βλ. την εφημερίδα "Washington Post", "Pakistan, Wary of Neighbor, to Review Nuclear Policy", 20 Μάρτη 1998.

2) Στην εφημερίδα του Πακιστάν "The Nation", "Nawaz reverses standard axiom", 8 Απρίλη 1998.

3) Από την έκδοση του αμερικανικού τηλεοπτικού σταθμού CNN στο Internet, "India says ready to meet any threat from Pakistan", 7 Απρίλη 1998.

4) Ειδησεογραφικό πρακτορείο "Reuters", 6 Απρίλη 1998.

5) Εφημερίδα "The Nation", όπ. π.

6) Είναι ενδεικτική η διατύπωση κορυφαίας ινδικής οικονομικής εφημερίδας: "Οι φόβοι για την ασφάλεια Ινδικών πόλεων καταδεικνύουν ξεκάθαρα την ανάγκη εφαρμογής της πολιτικής παραγωγής και εγκατάστασης βαλλιστικών πυραύλων, κατά στρατιωτικούς ειδικούς", έγραψε. Βλ. "Economic Times", "Here's another one for Indo - Pak ties", 7 Απρίλη 1998.

7) Με το ενδεχόμενο ασχολήθηκε ο στρατηγός Κ. Σουντάρτζι, πρώην αρχηγός του Ινδικού Στρατιωτικού Επιτελείου, στο κεφάλαιο του βιβλίου του "Οι Τυφλοί του Ινδουστάν" (1996) με τίτλο "Ινδο-πακιστανικός Πυρηνικός Πόλεμος" (Blind Men of Hindustan; Indo - Pak Nuclear War). Για τον πυρηνικό ανταγωνισμό Ινδίας - Πακιστάν είναι ενδιαφέροντα - για συγκρίσεις - τα προ διετίας στοιχεία του Τζιμ Χάκετ, άλλοτε συμβούλου των κυβερνήσεων Νίξον και Ρίγκαν, που δημοσιεύονται στο Internet, στη διεύθυνση http: //www.cerc. wvu. edu/~~reuben/bmt. html/.

8) Την ιδέα της "εντονότερης αμερικανικής διαμεσολάβησης" πρότεινε... αλτρουιστικώς η "Washington Post", στο κύριο άρθρο της με τίτλο "A Party With a Nuclear Tinge", 2 Απρίλη 1998.

9) The Nation, οπ. π.

10) Αναφέρεται στην ινδική εφημερίδα "The Hindu", "Avoidable nuclear rhetoric", 7 Απρίλη 1998.

11) Στο CNN, οπ. π.

12) Στο ίδιο.

13) Δύο χρόνια πριν "αποκαλύπτονταν" οι πιέσεις μελών της κυβέρνησης Κλίντον προς το Πεκίνο για ένα "μυστικό εργοστάσιο παραγωγής πυραύλων μέσου βεληνεκούς" που βοηθούσε το Πακιστάν να δημιουργήσει. Βλ. την εφημερίδα "The New York Times", "U. S. Wary of Punishing China for Missile Help to Pakistan", 27 Αυγούστου 1996.

14) Ειδησεογραφικό πρακτορείο "Associated Press", 7 Απρίλη 1998.

15) Χένρι Κίσινγκερ, "Διπλωματία", "Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη", 1995, σελ. 920.