Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα της δικτατορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου και των πολυεθνικών.

Η παράφραση της πρότασης με την οποία ο Μαρξ και ο Ενγκελς ξεκινούν το μνημειώδες έργο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, δε νομίζουμε ότι περικλείει τον κίνδυνο της υπερβολής.

Σήμερα η δυναμική της εξέλιξης του ιμπεριαλιστικού πολιτικου-οικονομικού συστήματος στην Ευρώπη, που προωθείται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τις μεταλλάξεις της, το οποίο όλο και περισσότερο αναπροσαρμόζει τις παλαιού τύπου αστικοδημοκρατικές δομές, και έχει γράψει στα λάβαρά του το σύνθημα της αντιδραστικής "ευρωπαϊκής πολιτείας", αποτελεί μία ζοφερή πραγματικότητα. Το ερώτημα που προβάλλει ευθέως από τις δραματικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του '90, είναι πλέον μέχρι σε ποιο βαθμό μπορεί να φτάσει η αντιδραστική στάση των οικονομικών και πολιτικών κορυφών. Ηδη αμφισβητούνται και κατεδαφίζονται τα εργασιακά δικαιώματα των ευρωπαϊκών λαών. Μήπως οι ευρωπαϊκοί λαοί θα πρέπει να προετοιμάζονται και για άλλες οδυνηρές εξελίξεις; Ευθέως προβάλλει πλέον το ζήτημα ότι η αντιδραστική Ευρώπη του πολυεθνικού κεφαλαίου στρέφει το βλέμμα της και προς την κατεύθυνση της "αναμόρφωσης" και "προσαρμογής" βασικών συνδικαλιστικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Και θα πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά ότι μία τέτοια προοπτική κάθε άλλο παρά θεωρητική μπορεί να είναι. Αλλωστε η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι το πολιτικό εποικοδόμημα πάντα αντιδρούσε με μία χρονική υστέρηση στις αλλαγές της παραγωγικής βάσης.

Τα όσα οικονομικά και πολιτικά γεγονότα έλαβαν χώρα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης την τελευταία τουλάχιστον 15ετία αποτελούν ένα θαυμαστό μάθημα διαλεκτικής αλληλεπίδρασης μεταξύ της οικονομικής βάσης (τον τόνο της οποίας δίνει κυρίως το ευρωπαϊκό μονοπωλιακό κεφάλαιο) και των διακρατικών συμφωνιών και ρυθμίσεων, οι οποίες δρουν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συναφείς επιτροπές), αλλά και του πολιτικού εποικοδομήματος σε επίπεδο εθνικών κρατών.

Στις εξελίξεις που διαδραματίζονται επέδρασε η ραγδαία εξέλιξη της επιστημονικής - τεχνολογικής επανάστασης που εκδηλώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '60. Η μαζική χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και των μεταφορών δημιουργούν νέα δεδομένα στην παραγωγική διαδικασία, καθώς παράγονται εμπορεύματα φθηνότερα και σε μαζική κλίμακα. Κάθε πράγμα όμως έχει και αρνητικές πλευρές. Και το αρνητικό της υπόθεσης είναι ότι παραγωγοί και χρήστες των νέων τεχνολογιών είναι πρωτίστως οι πολυεθνικές εταιρίες, επιχειρηματικές και τραπεζικές. Και πραγματικά η χρήση των νέων τεχνολογιών από τις μεγάλες εταιρίες τούς δίνει συγκριτικά πλεονεκτήματα ως προς τις μικρότερες, καθώς οι πρώτες είναι σε θέση να εκσυγχρονιστούν με βάση στρατηγικούς σχεδιασμούς κλίμακας, να παράγουν φθηνότερα και να εκτοπίσουν τους ανταγωνιστές τους με πολλαπλάσια πιο γρήγορους ρυθμούς απ' ό,τι πριν. Οι δυνατότητες παραγωγής σε μαζική κλίμακα, καθώς και η συσσώρευση κεφαλαίου δημιουργούν νέα δεδομένα στις κορυφές του κεφαλαίου. Τα πολυεθνικά μονοπώλια απαιτούν την απόλυτη ελευθερία κίνησης και δράσης σε διεθνές επίπεδο και αισθάνονται εμπόδια από τα προστατευτικά τελωνειακά και φορολογικά τείχη που ύψωναν μεταξύ τους τα κράτη. Τα στενά όρια των εθνικών αγορών "έσπασαν" με την εμφάνιση των μονοπωλίων από τις αρχές του αιώνα, αλλά δεν αρκεί αυτό για τη δράση των πολυεθνικών που απαιτούν τη δημιουργία της μεγάλης ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

Οι εθνικές κυβερνήσεις των κρατών - μελών της ΕΟΚ προωθούν το 1990 τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Η συνθήκη αυτή, η οποία έχει ως ορόσημο τη δημιουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ), υιοθετεί τρία στάδια: α) Την πλήρη κατάργηση των οικονομικών συνόρων, η οποία έγινε πράξη από 1/1/92. β) Την εφαρμογή σκληρών δημοσιονομικών προγραμμάτων λιτότητας που αγκάλιαζαν τον ευρύτερο δημόσιο τομέα με στόχο την επίτευξη των περιβόητων κριτηρίων (πληθωρισμός, ελλείμματα, δημόσιο χρέος, επιτόκια. γ) Το γ στάδιο της ΟΝΕ, όπου - όπως γνωρίζουμε σήμερα - μετά τη Σύνοδο Κορυφής στις αρχές του Μάη, εντάσσονται 11 τελικά χώρες. Καρδιά της συνθήκης είναι οι τέσσερις "ελευθερίες", της κίνησης των εμπορευμάτων, των υπηρεσιών, των κεφαλαίων και των εργαζομένων.

Πρόκειται φυσικά για πολιτικές αποφάσεις που λύνουν τα χέρια του μονοπωλιακού κεφαλαίου να εισβάλλει και να λεηλατεί τις αγορές των περιφερειακών χωρών της ΕΕ (ελευθερία κίνησης εμπορευμάτων και υπηρεσιών), ενώ ασκούνται τρομακτικές πιέσεις και στην αγροτική οικονομία, λόγω των ελεύθερων εισαγωγών από χώρα σε χώρα, καθώς και από τρίτες χώρες χαμηλού κόστους. Η δε "ελευθερία" της κίνησης κεφαλαίων, η δυνατότητα γοργής μετακίνησης χρηματικού κεφαλαίου, καθαγιάζει ουσιαστικά τη δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου, ενώ δημιουργεί προϋποθέσεις ώστε οι κρίσεις, και ιδιαίτερα οι νομισματικές, να επιδρούν σε παγκόσμιο επίπεδο και να αποκτούν πιο μόνιμο χαρακτήρα.

Οι πολιτικές αποφάσεις, που καθοδηγούνται από το σκληροπυρηνικό διευθυντήριο των Βρυξελλών και από το γαλλογερμανικό άξονα, έχουν ως αποτέλεσμα την πολύπλευρη ενίσχυση των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Οι τελευταίες πραγματοποιούν μυθική συσσώρευση κερδών, η οποία τροφοδοτείται από παντού. Από τη σκληρή δημοσιονομική πολιτική, η οποία περικόπτει κοινωνικές δαπάνες, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα μεταφοράς κεφαλαίων στις επιχειρήσεις μέσω των μηχανισμών που διατηρούν τα αστικά κράτη. Από την εισβολή εμπορευμάτων και υπηρεσιών στις άλλοτε προστατευόμενες εθνικές αγορές, οι οποίες έχουν τώρα αλωθεί. Από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια που γίνονται με τις τιμές συναλλάγματος, τα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, την "άνθηση" των περιφερειακών χρηματιστηρίων και τις διαφορές επιτοκίων μεταξύ των χωρών - μελών. Από τη νεοφιλελεύθερη φορολογική πολιτική που υιοθέτησαν οι εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες στο όνομα του ανταγωνισμού μείωσαν τους συντελεστές φορολογίας των επιχειρηματικών κερδών, ενώ παράλληλα αύξησαν τα φορολογικά βάρη στα λαϊκά στρώματα μέσω της άμεσης και της έμμεσης φορολογίας. Από τις αποικιοκρατικές συμβάσεις κατασκευής των δημοσίων έργων που υπέγραψαν οι χώρες "συνοχής" με πολυεθνικές κατασκευαστικές εταιρίες, στα πλαίσια της εφαρμογής των δύο πακέτων "στήριξης". Παράλληλα, η μια μετά την άλλη όλες οι χώρες εισάγουν νομοθεσίες που επιτρέπουν την "ελαστικοποίηση" των εργασιακών σχέσεων, αρχής γενομένης από τη θατσερική Αγγλία, ενώ προωθείται και η "αναμόρφωση" του ασφαλιστικού συστήματος, στην κατεύθυνση της μείωσης των εργοδοτικών επιβαρύνσεων, της αύξησης των ορίων ηλικίας για συνταξιοδότηση και της ανάπτυξης των ιδιωτικής ασφάλισης.

Ο τελευταίος παράγοντας είναι το ευρύτατο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων που αγγίζει τόσο τον "στενό" δημόσιο τομέα, ο οποίος εκχωρεί συνεχώς δραστηριότητες σε ιδιώτες όσο και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ο οποίος πουλεί τη μία επιχείρηση μετά την άλλη στο ιδιωτικό κεφάλαιο.

Πρόκειται για μία περίοδο ασύλληπτης και τρομακτικής μεταφοράς εισοδημάτων από την εργασία στο κεφάλαιο, το οποίο συσσωρεύει κέρδη και γεμίζει τα θησαυροφυλάκιά του.

Οι πολιτικές παρεμβάσεις λοιπόν οδηγούν στη μεγάλη αύξηση των επιχειρηματικών και τραπεζικών κερδών. Και οι τελευταίες με τη σειρά τους τι κάνουν; Θωρακισμένες με τα ιλιγγιώδη κέρδη οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, επιδίδονται σε έναν αγώνα δρόμου, σε έναν άγριο ανταγωνισμό για κατάκτηση αγορών σε παγκόσμιο επίπεδο. Με τις μεγάλες εξαγορές και συγχωνεύσεις, επεκτείνεται η δράση τους και σε άλλους τομείς κλπ. Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός οδηγεί στη συγκεντροποίηση, σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα απ' ό,τι πιο πριν, συσσωρεύοντας κεφάλαιο σε λιγότερα χέρια. Με τις εξαγορές και συγχωνεύσεις παντού, σε Ευρώπη, Αμερική, Ιαπωνία, εμφανίζονται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις και συνεργασίες σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα. Σε όλη τη δεκαετία του '90 τα "παντρολογήματα" των κολοσσών δίνουν και παίρνουν. Στην Ιαπωνία δημιουργείται τραπεζικός γίγαντας με τη συγχώνευση των τραπεζών "Mitshubishi" και "Tokio Bank". Η απάντηση ήρθε από την Αμερική όπου με τρόμο πληροφορήθηκαν οι οικονομικές αγορές την εξαγορά ύψους 72 δισ. δολαρίων (22 τρισ. δραχμές) της "City Corp" από την "Travelling", ενώ η "Bank America" εξαγόρασε την "Nation Bank". Στην Ελβετία η τράπεζα SBC εξαγοράζει με 23 δισ. δολάρια την UBS. Στο χώρο των τηλεπικοινωνιών, στις ΗΠΑ έχουμε τη δεύτερη και τρίτη μεγαλύτερη εξαγορά εταιριών σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς η SBC εξαγόρασε με 62 δισ. δολάρια την "Americen", ενώ η επίσης τηλεπικοινωνιακή MCH εξαγόρασε με 60 δισ. δολάρια την "World Com". Στο χώρο της αυτοκινητοβιομηχανίας ανακοινώθηκε πριν από λίγες μέρες η συγχώνευση της "Chrysler" με την "Mercedes", ενώ στο χώρο των αερομεταφορών η συγχώνευση των εταιρίων "Boeing" και "Delta" δημιούργησε "μίνι" κρίση στις σχέσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ.

Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός γεννάει τεράστιες μονοπωλιακές επιχειρήσεις, αλλά γίνεται ακόμη πιο οξύς. Το καπιταλιστικό πολιτικό εποικοδόμημα θα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες αλλαγές που επήλθαν στην παραγωγική βάση. Η σχέση μεταξύ πολιτικής και οικονομίας πρέπει να εκφραστεί, όπως και η αντιστοιχία οικονομικής βάσης και πολιτικού εποικοδομήματος, όσο γίνεται πιο πιστά. Τα Κοινοβούλια, τα μαζικά πολυσυλλεκτικά αστικά πολιτικά κόμματα, όπου και η "βάση" είχε κάποιο λόγο, οι συμβιβασμένοι ρεφορμιστές ηγέτες με τους οποίους έπρεπε να συνυπάρχει το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα και οι επιχειρηματικοί φορείς, προς χάριν... της κοινωνικής ειρήνης, προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα. Οι "αγορές" απαιτούν πλέον ένα νέο θεσμικό πλαίσιο, όπου οι έννοιες "δημοκρατία", "έλεγχος", "λαϊκά δικαιώματα" όχι μόνο δεν είναι αρεστές και ευπρόσδεκτες, αλλά απεναντίας ύποπτες... Τα ερμητικά κλειστά "κλαμπ" των οικονομικά ορθόδοξων οικονομολόγων και πολιτικών, οι οποίοι έχουν υποστεί "αποστείρωση" και έχουν "απεξαρτηθεί" από επιδράσεις λαϊκής δυσφορίας, έρχονται να επιβάλουν πλέον τους κανόνες πολιτικής. Φυσικά σε καθεστώς πλήρους συνεργασίας με τις πολυεθνικές εταιρίες και προς το συμφέρον των τελευταίων. Σ' αυτή την κατεύθυνση προσαρμόζουν τη λειτουργία τους και οι θεσμοί του εθνικού αστικού κράτους.

Τέτοια κλειστά "κλαμπ" είναι σήμερα τα θεσμικά όργανα που συγκροτούν την υπερεθνική Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). Οπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που είναι αποφασιστικό όργανο σε επίπεδο ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και σαν γαρνιτούρα της ιστορίας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ρόλο διακοσμητικό.

Οι προσαρμογές στο εποικοδόμημα το κάνουν περισσότερο αντιδημοκρατικό και αντιδραστικό σε σχέση με αυτό που οικοδομήθηκε μεταπολεμικά σε επίπεδο εθνικών κρατών. Η ενσωμάτωση των εργαζομένων μέσω των κατ' επίφαση δημοκρατικών θεσμών (Κοινοβούλιο, αστικά κόμματα, ρεφορμιστικά συνδικάτα) συμπληρώνεται με νέους θεσμούς σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο (ΟΚΕ, "κοινωνικός διάλογος", δίκτυα κλπ.), προκειμένου να αντιμετωπίζει πιο αποτελεσματικά το κεφάλαιο τις αντιθέσεις του με τους λαούς. Και κοντά σ' αυτούς ενισχύεται η δράση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους. Εχουμε λοιπόν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας οι επίτροποι είναι διορισμένοι από τις κυβερνήσεις, ενώ ο πρόεδρός της διορίζεται μετά από παρασκηνιακές διαβουλεύσεις των μεγάλων δυνάμεων της ΕΕ. Οι εθνικές κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να λαμβάνουν υπόψη το λεγόμενο "πολιτικό κόστος", τις λαϊκές δηλαδή αντιδράσεις από την εφαρμογή αντιλαϊκών πολιτικών, ενώ για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η λαϊκή επίδραση είναι από ελάχιστη έως και μηδαμινή. Ολα τα χρόνια εφαρμογής των προγραμμάτων λιτότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έπαιξε θαυμάσια το ρόλο του συντονιστή - καθοδηγητή, με σιδερένια πυγμή, των νεοφιλελευθέρων πολιτικών κατά μήκος και κατά πλάτος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε αγαστή συνεργασία με τις εθνικές κυβερνήσεις των ισχυρών της ΕΕ. Σε πιο ερμητικό καθεστώς, με φαινομενικά ανεξέλεγκτες εξουσίες πρόκειται να λειτουργήσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για την οποία θεσπίστηκε πλαίσιο "ανεξαρτησίας" δράσης από τα υπόλοιπα κέντρα εξουσίας, αλλά όχι και από την πολιτική που καθορίζει η Συνθήκη Μάαστριχτ. Η αντίθεση Γαλλίας - Γερμανίας για το διοικητή της δείχνει και το ενδιαφέρον ελέγχου της τράπεζας. Οι αποφάσεις για τη χάραξη της νομισματικής - συναλλαγματικής πολιτικής των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα λαμβάνεται από μία ολιγομελή ομάδα (της διοίκησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας), η οποία φαίνεται να μην υποχρεώνεται να δίνει λόγο στις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά ούτε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις Συνόδους Κορυφής των κρατών - μελών.

Εχουμε δηλαδή ένα κέντρο το οποίο θα λαμβάνει αποφάσεις κολοσσιαίας σημασίας, μια και θα αφορούν τα συναλλαγματικά αποθέματα, την πολιτική επιτοκίων, χρηματοδοτήσεις κλπ., αλλά στα πλαίσια των διακρατικών συμφωνιών και του Μάαστριχτ.

Είναι εμφανές ότι η Ευρώπη ολόκληρη έχει ήδη μπει σε επικίνδυνες ατραπούς, σε σκοτεινά μονοπάτια, για τους λαούς.

Η ανάπτυξη της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων κάθε χώρας, η κοινή πάλη όλων των λαών της Ευρώπης ενάντια στην καταστρεπτική αυτή πολιτική προβάλλει στην επικαιρότητα με τη λογική του μονόδρομου. Αλλος δρόμος δεν υπάρχει.

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ