Εις τα εξ ων συνετέθη "διαλύεται" και η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων.Συνολικά αποχωρούν 20 συμβασιούχοι υπάλληλοι,εκ των οποίων οι 12 ανήκαν στο Τμήμα Μουσείων και είναι εκείνοι που κυρίως σήκωσαν και το βάρος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Από το 1992 επιστήμονες με υψηλή εξειδίκευση και πολύχρονη εμπειρία εργάζονται με αυτή την αβέβαιη σχέση εργασίας και το φόβο της ανεργίας. Η Πολιτεία συστηματικά αγνοεί το πρόβλημα και αντί να τους εντάξει οργανικά στην Υπηρεσία, τους απολύει και τους περιθωριοποιεί.

Το σκανδαλώδες είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια το κράτος "επέτρεπε", χωρίς βέβαια και να καλύπτει σε περίπτωση αναζήτησης ευθυνών, στους προϊσταμένους να προβαίνουν σε μία "παρανομία", δηλαδή την υπογραφή σύμβασης έργου με τους ωρομίσθιους που αποχωρούσαν, ώστε να παραμείνουν στην Υπηρεσία και να μη διακοπεί το έργο που είχαν ήδη αναλάβει. Εξαναγκάζονταν λοιπόν, εμμέσως πλην σαφώς, τα μεσαία ή ανώτερα στελέχη να φέρουν το βάρος μιας παρανομίας, διότι εάν δεν το έκαναν, θα ανακοπτόταν η ομαλή συνέχεια των προγραμματισμένων δραστηριοτήτων και το χειρότερο γι' αυτή την καθυστέρηση η πολιτική ηγεσία θα ερχόταν να ζητήσει από πάνω και ευθύνες.Στο μεταξύ ο νόμος 2527/97 απαγορεύει τις συμβάσεις έργου και χωρίς να προτείνει καμία εναλλακτική λύση για τη στελέχωση των Υπηρεσιών, και μάλιστα μιας παραγωγικής Υπηρεσίας όπως η Αρχαιολογική, εξαναγκάζει στη θέα των άδειων γραφείων. Ουσιαστικά, στην πλήρη ανακοπή κάθε δραστηριότητας και την αφυδάτωση των νέων προγραμμάτων. Παράλληλα, συρρικνώνει και τα κονδύλια του Τακτικού Προϋπολογισμού.

Αντίθετα οι υπουργικές εξαγγελίες δεν περιορίζονται καθόλου. Εξαγγελίες που βασίζονται στο απόλυτο κενό. Και βέβαια το πρόβλημα της διακοπής ή καθυστέρησης έργων αγγίζει όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο Πρόγραμμα Δράσης του 1998 το έργο αποκατάστασης της Νέας Μονής Χίου και συντήρησης των ψηφιδωτών αναφέρεται ανάμεσα στις κορυφαίες προτεραιότητες. Αλλά η Διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ δεν κατάφερε τελικά να κρατήσει τους ωρομίσθιους συντηρητές που απασχολούσε στο έργο, τη στιγμή που η πορεία των εργασιών βρισκόταν σε κρίσιμη φάση.Παράλληλα, όταν κυριολεκτικά αναιρούνται τα εκπαιδευτικά προγράμματα, αφού μένουν χωρίς προσωπικό, ο υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος εξαγγέλλει στον Τύπο τα "Εκπαιδευτικά Πολιτιστικά Δίκτυα",όπου οι πολιτιστικοί σύλλογοι θα συνεργάζονται με τα σχολεία και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων και αυτές με τη σειρά τους με τις αρμόδιες διευθύνσεις. Αλλά ποιο προσωπικό θα τα κάνει όλα αυτά; Να σημειώσουμε βέβαια ότι αν και το ΥΠΠΟ καυχιέται για την πολιτική των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τα αναγάγει σε σημαία της πολιτιστικής του πολιτικής, αυτά τα ίδια δεν είναι θεσμοθετημένα, αλλά λειτουργούν ατύπως. Το ίδιο υπουργείο διακηρύσσει την προς τα έξω προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς και υπεραμύνεται της λεγόμενης διαχρονίας. Αλλά είναι το ίδιο υπουργείο που αποφεύγει να γίνει ο μοναδικός διαχειριστής αυτής της κληρονομιάς, γιατί την εποφθαλμιούν πολλοί άλλοι, που επιθυμούν να την κάνουν και προσοδοφόρα. Και η αυτή η κυβέρνηση δεν είναι εκείνη που θέλει να τους δυσαρεστήσει... Κάπως έτσι εξηγείται και η απουσία θεσμοθετημένων και μόνιμων δραστηριοτήτων.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΔΒΜΑ) του ΥΠΠΟ άρχισαν να οργανώνονται το 1989 και συστηματοποιήθηκαν από το 1995. Σκοπός τους είναι η αναζωογόνηση των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, με την παρουσία σε αυτούς νέων ανθρώπων, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το βυζαντινό πολιτισμό με τρόπο ζωντανό και άμεσο. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας εμπνέεται στους νέους ο σεβασμός για την πολιτιστική κληρονομιά, καθώς εντάσσεται δημιουργικά στη σύγχρονη ζωή. Αλλωστε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν είναι ξενάγηση, αλλά η ζωντανή επαφή με τα αντικείμενα του πολιτισμού, τις υλικές εκφράσεις της ιστορικής μας μνήμης. Οι μαθητές αναλαμβάνουν ρόλους, εμπλέκονται ενεργά, δεν αποδέχονται πληροφορίες, αλλά συνθέτουν και ενεργοποιούν τη φαντασία τους.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που συντονίζει η ΔΒΜΑ, απλώνονται στην Αθήνα και σε άλλα σημεία της χώρας. Σε μόνιμη βάση εκτελούνται συνολικά 15,σε πειραματική βάση 1,τα πιλοτικά προγράμματα που εφαρμόζονται σε όλους τους χώρους είναι 2,ενώ η Διεύθυνση συνεργάζεται με 10 συνολικά Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσεία. Ο ετήσιος μέσος όρος των μαθητών που παρακολουθούν κάθε ένα από τα προγράμματα φτάνει τον αριθμό των 1.500.

Αναφέρουμε χαρακτηριστικά κάποια από αυτά: Στο Βυζαντινό Μουσείο παιδιά και έφηβοι από 10 έως 17 χρόνων μπορούν να βρεθούν: "Στα χνάρια του βυζαντινού αγιογράφου",όπου στην αίθουσα των βυζαντινών εικόνων περιγράφεται βήμα - βήμα η αγιογράφηση μιας εικόνας, τα υλικά, τα εργαλεία και τα χρώματα. Στο πρόγραμμα "Με τους βυζαντινούς αρχιτέκτονες",σε τρεις αίθουσες του Μουσείου αποκαλύπτεται η βυζαντινή αρχιτεκτονική και αποκρυπτογραφούνται οι ζωγραφικοί κύκλοι των τοιχογραφιών.

Επίσης, τον Οκτώβρη και το Μάη τα παιδιά μπορούν να περάσουν "Μία μέρα στο Βυζαντινό Μουσείο",στη διάρκεια της οποίας αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και συντηρητές μιλάνε για την κατασκευή, αλλά και τη συντήρηση εικόνων, τοιχογραφιών, χειρογράφων, κεραμικών και γλυπτών, ενώ οι μικροί ακροατές μπορούν να δοκιμάσουν να φτιάξουν το δικό τους έργο.

Με τη συνεργασία της 1ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων οι μαθητές μπορούν να βρεθούν "Μία μέρα στη Μονή Καισαριανής" και να μάθουν πώς κυλάει η ζωή σε ένα βυζαντινό μοναστήρι, πώς είναι τα κελιά των μοναχών, τι είναι το τάλαντο κ. ά. Στη Μονή Δαφνίου αποκαλύπτονται για τους μικρούς επισκέπτες "Τα μυστικά ενός μνημείου".Τι εννοούμε όταν λέμε μνημεία; Ποια μπορεί να είναι τα υλικά κατασκευής, τι φθορές προκαλεί ο χρόνος και ο άνθρωπος; Στο ίδιο πρόγραμμα τα παιδιά μαθαίνουν πώς φτιάχνεται και συντηρείται ένα ψηφιδωτό και κατασκευάζουν το δικό τους.

"Στην πόλη των Ιπποτών",τη Ρόδο, η 4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ξεναγεί στα τείχη, στους πύργους, στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου.

Στην Καβάλα, στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων οι νεαροί επισκέπτες μπορούν να διαβάσουν "Το ημερολόγια μιας ανασκαφής",να γνωρίσουν τα κτίρια, να ανιχνεύσουν τις λειτουργίες τους και να κατανοήσουν την οργάνωση μιας αρχαίας πόλης.

Η 3η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ξεναγεί σε "Ενα αυτοκρατορικό μοναστήρι",τη Νέα Μονή Χίου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει γνωριμία με τους χώρους του μοναστηριού, προκειμένου να αναπλάσουν τα παιδιά την οργάνωση της μοναστικής ζωής, καθώς και γνωριμία με τα θαυμάσια ψηφιδωτά του μνημείου.

Στο Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς η 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προσκαλεί "Στον κόσμο των Βυζαντινών Εικόνων" και περιγράφονται βήμα - βήμα τα στάδια κατασκευής μιας εικόνας, τα θέματα, τα χρώματα, τα εργαλεία, οι τεχνικές, οι ζωγράφοι. "Με τους περιοδεύοντες ζωγράφους στην Ηπειρο" στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τα επαγγελματικά ταξίδια των αγιογράφων, τις παραγγελίες των εικόνων, αλλά και την προετοιμασία τους.

Με την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων οι νεαροί επισκέπτες με ένα χάρτη και πυξίδα μετρούν, μαθαίνουν, προσανατολίζονται και ανακαλύπτουν μία βυζαντινή πολιτεία "Εξερευνώντας το Μυστρά".

Επίσης, η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων εκπονεί το πιλοτικό περιοδεύον πρόγραμμα "Στον κόσμο των βυζαντινών χειρογράφων",όπου οι μικροί "περιηγητές" μπορούν μόνοι τους να αντιγράψουν ένα χειρόγραφο, να συντάξουν ένα έγγραφο και να μάθουν την καλλιγραφία και να απαντηθούν ερωτήματα όπως: ποιες είναι διαστάσεις ενός χειρογράφου, ποιος το κατασκεύασε, ποιος έδωσε την παραγγελία κ. ά. Πιλοτικό είναι και το πρόγραμμα "Ταξίδια στις βυζαντινές θάλασσες",που παρουσιάστηκε πρώτη φορά πέρσι στη Μονεμβασία.

Και βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες συνοδεύονται από εποπτικό υλικό και εκδόσεις που έχει επιμεληθεί η Διεύθυνση με το προσωπικό της. Ο παραπάνω προγραμματισμός αφορά φυσικά και το 1998 και ήδη στη Διεύθυνση συρρέουν αιτήματα σχολείων. Θα είναι άραγε κάποιος να τα παραλάβει;

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ