Η μόνη πρωτεύουσα χώρας του πλανήτη που δεν μπορεί να παρέχει στους κατοίκους της ηλεκτρικό ή νερό, η Καμπούλ, συνεχίζει να υφίσταται τις συνέπειες ενός εμφυλίου, που μοιάζει να διαρκεί για πάντα, σχεδόν έξω απ' το χρόνο. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις - και αντενδείξεις - αλλαγής.

Η διαπραγμάτευση που ξετυλίχτηκε, κατόπιν αμερικανικής πρωτοβουλίας, τον περασμένο Απρίλη στο Ισλαμαμπάντ του Πακιστάν μεταξύ των δύο αντιμαχομένων πλευρών του εμφυλίου στο Αφγανιστάν, ξέμεινε στη μέση. Οπως ακριβώς είχαν προβλέψει οι απαισιοδοξότεροι, οι ισλαμιστές Ταλιμπάν ή "Φοιτητές" (που κατέχουν από το 1996 το 85% της χώρας, έχοντας επιβάλει ίσως τη σκληρότερη εκδοχή της Σαρία, ή ισλαμικού νόμου, στον κόσμο) και η ιδιόμορφη Συμμαχία του Βορρά (στην οποία δεσπόζει η μορφή του εκδιωχθέντος Προέδρου Μπουρχανουντίν Ραμπανί και εξέχουν αυτές διάφορων πολεμάρχων, που ελέγχουν το υπόλοιπο 15% του εδάφους) επανέλαβαν τις συγκρούσεις τους, έχοντας προλάβει να ενισχύσουν τις γραμμές τους με "φρέσκους" μαχητές.

Την περασμένη βδομάδα, οι Ταλιμπάν επιχείρησαν το "τελειωτικό χτύπημα" κατά του Ραμπανί και των στρατηγών του. Προωθήθηκαν σε επαρχίες - κλειδιά, δοκιμάζοντας τη διάνοιξη μιας οδού που θα διασχίζει τη χώρα. Αλλά οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης αντεπιτέθηκαν και, όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκαν εκπρόσωποί τους, ανακατέλαβαν σημαντικό μέρος των επαρχιών και απώθησαν τους "Φοιτητές". Μία από τα ίδια;

Ισως όχι. Η άπελπις προσπάθεια των Ταλιμπάν να ελέγξουν "επιτέλους" τη χώρα απ' άκρη σ' άκρη αντηχεί την ανυπομονησία τους. Ο λόγος: Το "σκάκι" για τη διαμετακομιδή του κεντρασιατικού πετρελαίου δείχνει να αναθερμαίνεται. Η αμερικανική κολοσσός του πετρελαίου "Unocal" δηλώνει ξανά "έντονο ενδιαφέρον" για έναν αγωγό από το Τουρκμενιστάν και το Αφγανιστάν προς το Πακιστάν, και από εκεί ίσως στο ("μετριοπαθέστερο" εσχάτως στα μάτια των Αμερικανών) Ιράν και τον υπόλοιπο κόσμο. Αν οι "Φοιτητές" ελέγξουν τον αγωγό, τα κέρδη δε θα είναι ακριβώς αμύθητα, αλλά θα τους δώσουν τη χρηματική στήριξη που χρειάζονται για να γίνουν οι απόλυτοι κυρίαρχοι της χώρας.

Εν συνεχεία, αν ένας τέτοιος αγωγός υλοποιούνταν, το Αφγανιστάν, ως εκ της γεωγραφίας του, θα καθίστατο η ιδανική οδός διαμετακομιδής του κεντρασιατικού πετρελαίου, προκειμένου να "παρακαμφθεί" η Ρωσία, η οποία φέρνει διάφορα εμπόδια (η κυβέρνηση της Μόσχας διαθέτει ισχυρότατες επιρροές στις χώρες της περιοχής). Το "Μεγάλο Παιχνίδι" (για να θυμηθούμε την έκφραση του Κίπλινγκ) θα άρχιζε και οι "πελάτες" θα γίνονταν πολλοί. Μετρήστε: Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Καζαχστάν, Κιργιζία, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και, φυσικά, Τουρκμενιστάν, Πακιστάν και Ιράν. Προσθέστε: "Exxon", "Amoco", "Unocal", και τις λοιπές "δημοκρατικές δυνάμεις" της παγκόσμιας πετρελαϊκής βιομηχανίας...

Τη "συνταγή" χαλάει η αδυναμία των Ταλιμπάν να φέρουν εις πέρας την επιχείρηση. Επιπροσθέτως, αυξάνει τη δυσφορία στο Πακιστάν.

Το Πακιστάν αναφέρεται συχνότατα ως η χώρα που "δημιούργησε" (επί κυβερνήσεων Μπούτο) τους Ταλιμπάν. Ο ίδιος ο όρος "Φοιτητές" αναφέρεται σε ισλαμικές σχολές στο έδαφος του Πακιστάν. Εξάλλου, οι υπηρεσίες Πληροφοριών του Ισλαμαμπάντ είναι εκείνες που έδωσαν όπλα και στρατιωτική εκπαίδευση σ' αυτούς. Η εβδομαδιαία επιθεώρηση "Economist" (11/7/1998) εξηγεί το σκεπτικό της πακιστανικής ISI (Inter - Services Intelligence brand): Επρόκειτο για "επένδυση" πολλαπλής στόχευσης. Ενας (άφατος) στόχος, το κεντρασιατικό πετρέλαιο. Δεύτερος, η ύπαρξη "στρατηγικού βάθους" σε περίπτωση πολέμου με την Ινδία, πολλώ μάλλον πυρηνικού. (Σημειωτέον, η υποστήριξη των Ταλιμπάν προέκυψε βάσει αμερικανικών κεφαλαίων...).

Αλλά οι συνθήκες στο Ισλαμαμπάντ έχουν αλλάξει. Ο νυν πρωθυπουργός Ναουάζ Σαρίφ δε διατηρεί στενές σχέσεις με τους Ταλιμπάν, ή έστω ανάλογες εκείνων της προκατόχου του Μπεναζίρ Μπούτο. Οι "κοσμικοί" Πακιστανοί πολιτικοί ανησυχούν επειδή το κόμμα, στο οποίο ανήκουν οι σχολές που άνδρωσαν τους "Φοιτητές", το Jamiat e Ulema e Islam (JUI) καλεί για "ισλαμική επανάσταση" στο ίδιο το Πακιστάν. Πολλοί καλούν για "αποστασιοποίηση" του Πακιστάν από τους κατέχοντες το 85% του Αφγανιστάν. Και η... αντιπάθεια των Ταλιμπάν προς τα ανθρώπινα δικαιώματα εξωθεί τη Δύση να τους καταδικάζει (φραστικά τουλάχιστον). Κυβερνήσεις γειτονικών χωρών έχουν πανικοβληθεί από το ενδεχόμενο εξάπλωσης του "ισλαμικού κινδύνου".

Επιπροσθέτως, οι "τριβές" των Ταλιμπάν με τον ΟΗΕ έχουν φθάσει στο απροχώρητο. Την Τετάρτη, ο επικεφαλής της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στη χώρα απειλούσε ακόμη και με πλήρη αποχώρηση του Οργανισμού από τη χώρα. Οι ηγέτες των Ταλιμπάν έχουν κι αυτοί "παράπονα", με σημαντικότερο το ότι η θέση της χώρας στα φόρα παραμένει κατειλημμένη από τον Ραμπανί.

Οσο οι "Φοιτητές" χάνουν ευκαιρίες απόλυτης στρατιωτικής επικράτησης και βλέπουν το σύμμαχό τους Ισλαμαμπάντ να δυσφορεί, τόσο πιο "άκαμπτοι" και "άτεγκτοι" γίνονται. Η "ειρηνευτική διαδικασία" δείχνει απολύτως ξεχασμένη. Η ελπίδα των Αμερικανών των Απρίλη ήταν να βρεθεί "κοινό έδαφος", που θα μπορούσε να διευρυνθεί με τη μελλούμενη επίσκεψη του Προέδρου Κλίντον στην περιοχή (Νοέμβρης), και παράλληλα με τη φιλοξένηση από την ιαπωνική κυβέρνηση του Ριουτάρο Χασιμότο συνομιλιών για την "αναδόμηση" της κατεστραμμένης από τον εμφύλιο χώρας. Αρωγοί τότε δήλωναν Ισλαμική Διάσκεψη και Πακιστάν. Τώρα, τα περισσότερα από τα συστατικά του αμερικανικού σχεδίου έχουν ξεπεραστεί από τις συνθήκες. Φυσικά, ο Μπιλ Κλίντον δεν μπορεί να προσγειωθεί, ενώ ρουκέτες πέφτουν, ο Χασιμότο πήγε καλλιά του, η Ισλαμική Διάσκεψη είναι "μουδιασμένη" και "κοινό έδαφος" δεν υπάρχει ούτε για δείγμα.

Υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο; Μάλλον - και αυτό, είναι να φύγουν οι Ταλιμπάν από τη μέση. Οχι το σύνολο της οργάνωσης, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν στρατιωτικά ανέφικτο και χρονικά θα διαρκούσε χρόνια, αλλά η ηγεσία τους, που από τους "ακραιφνείς ισλαμιστές" ίσως μπορεί κάπως να ...μετακυληθεί στους πολιτικούς της φυλής Παστού (κυρίαρχη στις τάξεις των Ταλιμπάν). Αυτοί μοιάζουν πιο "μετριοπαθείς" και θα συνήπταν χωρίς χρονοτριβή εκεχειρία με τον Μπουρχανουντίν Ραμπανί, που θεωρείται "αμετακίνητος" από το Βορρά της χώρας, ακόμη και από το Πακιστάν (την άνοιξη, όταν οι σεισμοί συντάραξαν την περιοχή, ο Ναουάζ Σαρίφ έστειλε σημαντική βοήθεια και μάλιστα επισκέφθηκε τον Ραμπανί).

Ενώ οι γραμμές αυτές συντάσσονταν, αναμενόταν την Παρασκευή να συναντηθούν εκπρόσωποι από τις έξι χώρες, γειτονικές με το Αφγανιστάν (Ιράν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Πακιστάν και Κίνα) με τη συμμετοχή του ΟΗΕ και των ΗΠΑ, προκειμένου να "συζητηθεί" το πρόβλημα. Σημείο ανανεωμένου ενδιαφέροντος; Ισως όχι, εξάλλου οι παρούσες πετρελαϊκές ισορροπίες δεν "επιβάλλουν" την αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Κασπίας και της Κεντρασίας...

Προοπτικά, αν οι πιθανότητες "ειρήνευσης" μέσω αλλαγής ηγεσίας των Ταλιμπάν ή διεθνών πιέσεων δεν "ευοδωθούν", υπάρχει κι ένα ακόμη σχέδιο: Η κατάτμηση του Αφγανιστάν. Αναμείνατε...

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ