"Πάρτε, πάρτε εφημερίδες

να διαβάσετε τα νέα.

Ελα, πάρτε μουστερήδες,

γράφουνε πολλά ωραία.

Γράφουν για διασκεδάσεις

που σε κάνουν να τα χάσης,

γράφουν για τους Τριπολίτας

που θα φθάσουν τώρα εδώ.

Ε! για αυτούς τους συμπολίτας

κι εγώ τώρα τραγουδώ"

Ελεγε επί της σκηνής του - "παρά τον Ιλισόν" - θεάτρου "Παράδεισος",αρχίζοντας την παράσταση, ένας ηθοποιός του θιάσου του Δημητρίου Κοτοπούλη,"Πρόοδος". Ο ηθοποιός παρίστανε τον "εφημεριδοπώλη" ενός, υποτιθέμενου, παραρτήματος αθηναϊκής εφημερίδας κατά την άφιξη, επίσης υποτιθέμενων, Τριπολιτών στο Σταθμό του Σιδηροδρόμου Πελοποννήσου.

Ηταν καλοκαίρι του 1894,που ο Μίκιος Λάμπρος έγραψε και ανέβασε, με μουσική Ιωσήφ Καίσαρη,και στίχους Λάμπρου Αστέρη, το έργο του "Λίγο απ' όλα".Πρόκειται για την πρώτη ελληνική επιθεώρηση,("αθηναϊκή επιθεώρηση" την ονόμασε ο συγγραφέας της), που ανεβάστηκε στις 30 Αυγούστου, σημείωσε μεγάλη επιτυχία, γι' αυτό και παίχτηκε και την επόμενη χρονιά (και από το θίασο του άλλου κορυφαίου θεατρίνου της εποχής Παντόπουλου) και απέσπασε πολλές επαινετικές κριτικές. Σ' αυτή την επιθεώρηση έκανε το "ντεπούτο" της η πεντάχρονη τότε κόρη του θιασάρχη, Μαρίκα Κοτοπούλη, τραγουδώντας: "Η κυρά μας η Δασκάλα/ που 'ναι άγρια και κακή/ είπε στα παιδιά τα άλλα/ πως δεν είμαι παστρική".Το "Λίγο απ' όλα" ήταν "παράγωγο" της επιτυχίας που είχαν σημειώσει στα τέλη του 1893, σε αθηναϊκά θέατρα, γαλλικές επιθεωρήσεις και ιδιαίτερα μια κατοπινή τους ισπανική με τίτλο "Γκραν Βία" ("Μεγάλος Δρόμος").

Την επιθεώρηση αυτή ακολούθησαν και μερικές άλλες. Το 1895 ανέβηκε στο θέατρο "Κωμωδιών",από το θίασο του Παντόπουλου,η επιθεώρηση του Νικ. Κοτσελόπουλου "Επεσε" σε μουσική των Σπινέλη - Σάιλερ.Την ίδια χρονιά παίχτηκαν οι επιθεωρήσεις του Μ. Λάμπρου "Πρώτον πυρ" και "Ανω - κάτω". Και οι δυο απέτυχαν. Αλλά η δεύτερη "μαξιλαρώθηκε" κιόλας από το κοινό, δίνοντας μάλιστα "το σύνθημα για μια πρώτη περίοδο προληπτικής αστυνόμευσης" του θεάτρου μας. Η συνέχεια για την επιθεώρηση δεν ήταν καλή. Για μερικά χρόνια το νέο θεατρικό είδος εξαφανίζεται από σκηνής (και λόγω της λογοκρισίας και λόγω της στρατιωτικής μας ήττας του 1897). Ηδη, όμως, οι πρώτες επιθεωρήσεις είχαν "θεμελιώσει" τη συνέχεια ώστε να ανθίσει, και να γίνει αυτόφωτη, η ελληνική επιθεώρηση.

Χρειάστηκε να φθάσει το 1907, εποχή με ζέοντα τα εθνικά προβλήματα (Κρητικό και Μακεδονικό) αλλά και "μανιώδους" γνωριμίας του αθηναϊκού κοινού με το βωβό κινηματογράφο. Είναι η χρονιά των πρώτων "Παναθηναίων".Της επιθεώρησης των Μ. Αννινου - Γ. Τσοκόπουλου,με μουσική Θ. Σακελλαρίδη,από τη "Νέα Σκηνή" του Κ. Σαγιώρ,που καθώς θριάμβευσε παρουσιαζόταν μέχρι το 1923 με τον ίδιο τίτλο, αλλά με κείμενα που παρακολουθούσαν την επικαιρότητα κάθε χρόνου. (Από το 1913 μέχρι το 1921 το συγγραφικό δίδυμο έγινε τριάδα με τον Π. Δημητρακόπουλο.Η Μικρασιατική καταστροφή ματαίωσε τα "Παναθήναια" του 1922, που ανεβάστηκαν για τελευταία φορά το 1923).

Μετά το θρίαμβο των "Παναθηναίων", το 1908 έρχεται ο θρίαμβος της επιθεώρησης του Πολύβιου Δημητρακόπουλου "Κινηματογράφος" που σατίριζε τους γελοιοδέστατους εκπροσώπους της ελληνικής ολιγαρχίας. Αυτά τα δύο χρόνια και αυτές οι δύο επιθεωρήσεις "ξαναγέννησαν" και έκαναν αυθεντική την ελληνική επιθεώρηση. Από τότε και μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή, η επιθεώρηση γνώρισε μεγάλες δόξες και άκμασε σαν επίκαιρο λαϊκό μουσικό θέατρο. Μετά την "επούλωση" των πρώτων πληγών της Μικρασιατικής καταστροφής, μετεξελίσσεται - μορφολογικά και θεματολογικά - κι αργότερα καταξιώνεται σαν τολμηρό πολιτικοκοινωνικά θέατρο, και σε κάποιες περιπτώσεις μαχητικό, διακινδυνεύοντας μάλιστα σε καιρούς ξένης και ντόπιας σκλαβιάς (ιταλική και γερμανική κατοχή, Δεκεμβριανά, εμφύλιος, απριλιανή δικτατορία).

Αφορμή αυτής της σύντομης αναφοράς μας στην, εκατόχρονη και πλέον, ελληνική επιθεώρηση, στάθηκε το δεύτερο, συλλεκτικό κι αυτό, βιβλίο του Χαρίλαου Πατέρα "Η Αθηναϊκή Επιθεώρηση",που κυκλοφόρησε στη σειρά "Το Θέατρο στην Αθήνα", σε 1.000 μόνο αντίτυπα, από τις εκδόσεις "συλλογές" - Αργύρης Βουρνάς.Ο Χ. Πατέρας είναι πιστός "εραστής" των αφετηριακών "πηγών" του νεοελληνικού θεάτρου. Μετά το πρώτο βιβλίο του "Τα θέατρα των Αθηνών και η ιστορία τους",έρχεται με το δεύτερο, επίσης καλαίσθητο, λιτά, σεμνά και περιεκτικά (30 σελίδες) να "ιστορήσει" τις απαρχές της ελληνικής επιθεώρησης, βασιζόμενος πολύ - και με σημειώσεις - στην εκδομένη το 1977 από τον "Ερμή", τρίτομη εξαιρετική έρευνα - μελέτη του Θόδωρου Χατζηπανταζή "Η Αθηναϊκή Επιθεώρηση".

Το πολύτιμο του βιβλίου βρίσκεται στο γεγονός ότι περιέχει σπάνια, συλλεκτικά, εικονογραφικά ντοκουμέντα: φωτογραφίες των έγχρωμα εικονογραφημένων από καλλιτέχνες, εξωφύλλων προγραμμάτων και παρτιτούρων, ασπρόμαυρες (ασπρόμαυρες ήταν τότε) φωτογραφίες μεγάλων πρωταγωνιστών, συγγραφέων, συνθετών της επιθεώρησης, καρτ - ποστάλ, γκραβούρες,κλπ., που με το δικό τους "εύγλωττο" τρόπο όχι μόνο ιστοριογραφούν αλλά και τέρπουν καλαισθητικά την όραση.

Αρ. Ελ.