"Συντάσσουμε το σύνταγμα μιας μοναδικής παγκόσμιας οικονομίας"

Ρενάτο Ρουγκέιρο, γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, κατά τη συνεδρίαση του ΠΟΕ στη Σιγκαπούρη το Δεκέμβρη του 1996

Αν προσπαθήσει κανείς να κατανοήσει κατά γράμμα το "σύνταγμα" και τους σκοπούς - τουλάχιστον από ό,τι έχει δημοσιοποιηθεί μέχρι στιγμής - της Πολυμερούς Συμφωνίας για τις Επενδύσεις (ΠΣΕ), είναι κάτι παρά πάνω από σίγουρο ότι τουλάχιστον θα παραπλανηθεί, καθώς οι δύστροποι οικονομικοί όροι, που προσλαμβάνουν τη μορφή ενός "ευαγγελίου", είναι δυσνόητοι για τους περισσότερους από εμάς, αλλά και άκρως αποκρυφιστικοί σε σχέση με τα αποτελέσματα τα οποία θα επιφέρουν. Αυτό όμως το "ευαγγέλιο" και όλα τα "τροπάρια" που περιλαμβάνει, επαναλαμβάνονται συνεχώς από διεθνείς και κυβερνητικούς παράγοντες και παπαγαλίζονται κατ' εξακολούθηση από τους αναλυτές και σχολιαστές "παντός τύπου και είδους" που ευδοκιμούν στα διεθνή και εγχώρια ΜΜΕ.

Ποιος άραγε δεν έχει την αίσθηση ότι πρόκειται για την επικείμενη (;) εγκαθίδρυση, μίας "νέας τάξης πραγμάτων", ενός ολόκληρου πλανητικού συστήματος, όπου τα σύνορα και τα κράτη θα παίζουν το ρόλο του κομπάρσου και μοναδική πραγματική αξία θα είναι το κεφάλαιο και οι τρόποι πολλαπλασιασμού του; Οπου θα κυριαρχεί η ανισότητα, επιθυμητή ή και φυσική, στηριζόμενη είτε στο γνωστό επιχείρημα του φυσικού νόμου "το μεγάλο ψάρι το μικρό" είτε στην πλύση εγκεφάλου που έχουν επιβάλλει οι ΗΠΑ κατ' αρχήν στον ίδιο τους το λαό, αλλά και στην υπόλοιπη υφήλιο "βασισμένη στο βικτοριανό ιδεολόγημα ότι η αθλιότητα οφείλεται στην αμέλεια των εξαθλιωμένων και στις δυσλειτουργίες ενός κράτους πρόνοιας υπερβολικά γενναιόδωρου" ("Οι ΗΠΑ κοινωνία αυξημένης ανασφάλειας" Loic Wacquant. Αφιερώματα "Le Monde Diplomatique". Τεύχος 13, Φλεβάρης 1998).

Η τελική επικύρωση της ΠΣΕ δεν έχει άλλο στόχο από την επέκταση των εμπορικών συναλλαγών, απελευθεροποιημένων και ανεξάρτητων από τους τυχόν περιορισμούς που μπορεί να επιβάλλονται από κυβερνήσεις και νόμους. Για την ακρίβεια οι επενδύσεις και οι συναλλαγές προσλαμβάνουν ένα "υπερεθνικό χαρακτήρα" ανώτερο από οποιαδήποτε κυβέρνηση. Με τον ίδιο τρόπο που την προηγούμενη δεκαετία δημιουργήθηκε το χρηματοοικονομικό "μπαλόνι" αποσυνδεδεμένο από την πραγματική οικονομία, που ανά πάσα στιγμή μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα παγκόσμιο οικονομικό κραχ - όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατες κρίσεις στα χρηματιστήρια της Νοτιανατολικής Ασίας και τώρα της Ρωσίας, αλλά και η παντελής αποτυχία της σαφέστατα προσανατολισμένης ιαπωνικής οικονομίας - έτσι βλέπουμε να πραγματώνεται και ένα ανάλογο "εμπορικό μπαλόνι", που και αυτό είναι μάλλον δεδομένο ότι θα έχει αλόγιστες συνέπειες, όπως το μεγαλύτερο ηλικιακά "αδελφάκι" του.

Βέβαια, η παρούσα αυτή συμφωνία δεν είναι καινούρια. Οι ρίζες της ΠΣΕ είναι βαθιές στο χρόνο. Οι πρωτόλειες ιδέες ενός παγκόσμιου συστήματος συναλλαγών πρωτογεννήθηκαν το 1944 σε ένα μικρό χωριό της βορειοανατολικής επαρχίας του Νιου Χαμσάιρ, στο Μπρέτον Γουντς. Στόχος της μίας πλευράς των "νικητών του πολέμου", της Βρετανίας και των ΗΠΑ, ήταν να αποκαταστήσουν το διεθνές οικονομικό και νομισματικό σύστημα. Η συνάντηση αυτή "γέννησε" το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα και την πρώτη συμφωνία για τις εμπορικές συναλλαγές. Η Γενική Συμφωνία στις Τιμές και στο Εμπόριο, γνωστή ως ΓΚΑΤΤ, υπογράφηκε το 1947 με στόχο την απελευθεροποίηση του εμπορίου και την παράλληλη μείωση των τιμών των ανταλλασσόμενων αγαθών μεταξύ των χωρών που υπέγραψαν τη συμφωνία. Ομως η συμφωνία αυτή οργανώθηκε επισήμως το 1971, όταν πλέον καταργήθηκε το δικαίωμα της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό και καθιερώθηκαν οι κυμαινόμενες τιμές συναλλάγματος. Η ΓΚΑΤΤ με το πέρασμα του χρόνου "άνοιξε τις αγκάλες της" σε πολλές χώρες, κυρίως ανεπτυγμένες, και πλέον περιλαμβάνει περισσότερα από 110 κράτη. Η εξάπλωση αυτή έφερε και την αναγκαστική ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), το 1994.

Σε παράλληλη εξέλιξη, το 1993 η διμερής συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου μεταξύ Καναδά - ΗΠΑ (ΑΦΤΑ) μετατράπηκε σε ΝΑΦΤΑ με την εισδοχή του Μεξικού σε αυτή τη συμφωνία, που έγινε Βορειοαμερικανική Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου, που τέθηκε επισήμως σε εφαρμογή την 1/1/94. Η πολιτική του Μεξικού βρισκόταν το Μάη του 1994 σε τόσο μεγάλη συμφωνία με τις επιταγές των "ειδικών μεγάλων οργανισμών", που ο ΟΟΣΑ αποφάσισε να ανταμείψει την κυβέρνηση της χώρας για την υποταγή της. Ετσι την κατέστησε το εικοστό πέμπτο μέλος του γκρουπ των πιο ισχυρών οικονομικά χωρών. Φαίνεται η συμμετοχή της αυτή δεν πρέπει να τη βοήθησε και πολύ, αφού η πιστή εφαρμογή των επιταγών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, αλλά και οι επιπτώσεις από την εφαρμογή της ΝΑΦΤΑ έφεραν μόλις σε ένα εξάμηνο την πλήρη οικονομική χρεοκοπία της χώρας.

Πρωταρχικός στόχος της ΠΣΕ είναι να θέσει σε εφαρμογή την πιο ακραία μεταρρυθμιστική ατζέντα της ΓΚΑΤΤ και του ΠΟΕ σε ορισμένους ζωτικούς οικονομικούς τομείς, που δεν έχουν ήδη καλυφθεί από τους όρους που θέτουν οι ανωτέρω oργανισμοί, αλλά και στους ήδη ισχύοντες νόμους της ΝΑΦΤΑ. Αυτή η ατζέντα περιλαμβάνει: πώς και υπό ποιους επενδυτικούς όρους μπορεί να γίνουν οι εμπορικές συναλλαγές στο βιομηχανικό τομέα, αλλά και στη βιομηχανία παροχής υπηρεσιών. Καθώς επίσης οι νομισματικές και άλλες χρηματοοικονομικές συναλλαγές - όπως μετοχές και ομόλογα - αλλά και η ιδιοκτησία γης και φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών.

Παρότι οι επενδυτικές εμπορικές συναλλαγές έχουν γίνει μαζικά την τελευταία δεκαετία, οι χρηματιστηριακές συναλλαγές και οι αλλεπάλληλες κρίσεις τις έχουν επισκιάσει σημαντικά, με αποτέλεσμα η παγκόσμια κοινή γνώμη να γνωρίζει ελάχιστα ότι όλο αυτό διάστημα πολλές μεγάλες διεθνείς επιχειρήσεις έχουν επαναπροσδιορίσει τους στόχους τους ρίχνοντας πλέον το βάρος τους στα θέματα των επενδύσεων. Αποτέλεσμα είναι η παρούσα συμφωνία, που θα επιβάλλει με άκρως επιθετικό τρόπο ένα ολόκληρο δομικό σύστημα λειτουργίας των συναλλαγών, με στόχο μόνο να εξυπηρετήσει τα στενά συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων.

Η συμφωνία, που βρίσκεται για χρόνια σε διαπραγματεύσεις "εν κρυπτώ", περιλαμβάνει, όπως όλες οι οικονομικές συμφωνίες, μία πληθώρα δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων. Το πρωτόγνωρο όμως για μία παρόμοια συμφωνία, που μόνο με αποικιακό νόμο μπορεί να συγκριθεί, είναι ότι υπάρχει μία έντονα διαχωριστική γραμμή, όπου από τη μια στέκονται τα δικαιώματα που παρέχονται, όμως μόνο στο διεθνή επενδυτικό παράγοντα, ενώ από την άλλη πλευρά βρίσκονται πλείστες όσες υποχρεώσεις, που καλούνται να τις καλύψουν οι εθνικές κυβερνήσεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι το κεντρικό κεφάλαιο, ο πυρήνας της συμφωνίας των 170 σελίδων, φέρει τον τίτλο "Τα δικαιώματα των επενδυτών"! Τι περιλαμβάνονται στα δικαιώματα; Οτι ο επενδυτικός παράγοντας έχει το απόλυτο δικαίωμα να προχωρά στην εγκαθίδρυση μιας επένδυσης - χρήσης και εκμετάλλευσης γης, φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών, τηλεπικοινωνιακών μέσων, υπηρεσιών και νομίσματος και μετοχών - σύμφωνα μόνο με τους όρους που θέτει η ΠΣΕ. Φυσικά, οι κυβερνήσεις έχουν το... αναφαίρετο δικαίωμα να κάνουν τα πάντα προκειμένου να εξασφαλιστεί το κέρδος του επενδυτικού παράγοντα, που καθορίζεται βέβαιο από τον ίδιο. Τι συμβαίνει όμως όταν οι εθνικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τους παραπάνω όρους, λόγω εθνικού συμφέροντος ή του Συντάγματός τους;

Είναι ένα θέμα που δεν μπορεί κανείς να απαντήσει με σιγουριά, αφού κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τι τελικά συμφωνήθηκε στο κλειστό κλαμπ της Διαπραγματευτικής Ομάδας στο Παρίσι. Οι μόνες πληροφορίες που μπορεί να μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μία εικόνα για το τι μας επιφυλάσσει αυτή η συμφωνία, είναι από τις ισχύουσες συμφωνίες και ιδιαίτερα της ΝΑΦΤΑ. Στα τρεισήμισι χρόνια της συμφωνίας, αρκετές αμερικανικές επιχειρήσεις κάνουν χρήση των δεσμευτικών όρων της ΝΑΦΤΑ για να μηνύουν τις γείτονες χώρες και να τις σύρουν σε μυστικά δικαστήρια, ζητώντας υπέρογκες αποζημιώσεις για την απώλεια κερδών ή για την ηθική ζημιά που μπορεί να έχουν υποστεί. Ενώ δεν ξεχνούν να διαμηνύσουν προς όλους τους ενδιαφερόμενους ότι ένα νέο δίκαιο θα εγκαθιδρυθεί όταν η ΠΣΕ ή ανάλογες συμφωνίες τεθούν σε εφαρμογή. Το πιο εξόφθαλμο παράδειγμα είναι η μήνυση της εταιρίας "Ethyl" κατά της καναδικής κυβέρνησης, τον Απρίλη του 1997, ζητώντας αποζημίωση 251 εκατομμυρίων δολαρίων για διαφυγή κερδών ως παραβίαση των νόμων του ελεύθερου εμπορίου, αφού η κυβέρνηση της Οτάβας είχε απαγορεύσει την προσθήκη στα παράγωγα πετρελαίου του χημικού στοιχείου ΜΜΤ που παράγει η "Ethyl" - και θεωρείται ότι είναι μία νευροτοξική ουσία, που προκαλεί σημαντικά προβλήματα και μολύνει το περιβάλλον. Τελικά η υπόθεση δεν έφτασε ποτέ στο δικαστήριο, αλλά επιλύθηκε με τη συμφωνία για μία αποζημίωση εκ μέρους της καναδικής κυβέρνησης μόλις 10 εκατ. δολαρίων, αλλά με τη δέσμευση ότι σε άμεσο χρονικό διάστημα θα άρει τον υπάρχοντα απαγορευτικό νόμο! Δεν είναι η μόνη νομική διαδικασία που ήδη έχει κινηθεί κατά κυβερνήσεων από μεγάλες επιχειρήσεις. Αλλη μία αμερικανική επιχείρηση βρίσκεται σε διένεξη με την καναδική κυβέρνηση και πάλι για την άρση του νόμου περί εξαγωγής χημικών αποβλήτων, ενώ μια άλλη αναμένει το αποτέλεσμα της ακρόασης για το αίτημα της ανεύρεσης και χρήσης χώρου "αποθήκης" τοξικών αποβλήτων στο Μεξικό, κάτι όμως που απαγορεύεται ρητά από τη μεξικανική κυβέρνηση για την προστασία του οικοσυστήματος, αλλά και της υγείας των κατοίκων.

Αν όλα αυτά ακούγονται εξωφρενικά, τότε μάλλον θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο να πιστέψουμε τι μέλλει γενέσθαι αν τεθεί σε εφαρμογή η ΠΣΕ. Ενα είναι σίγουρο, ότι η ΠΣΕ αποτελεί ένα πιο προχωρημένο και "εκσυγχρονισμένο" στάδιο του οικονομικού πολέμου που μαίνεται τη δεκαετία του '90 και ξεπερνά τόσο σε ένταση όσο και έκταση τους προηγούμενους πολέμους των δεκαετιών του '20 και του '30, αλλά και την πιο νοσηρή φαντασία...

Τα κείμενα έγραψε η Χριστίνα ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ